Την χώρα μας το τρέχων διάστημα Σεπτέμβριος – Νοέμβριος 2023 θα την απασχολήσει η πολυπόθητη αναμενόμενη αναβάθμιση από τους οίκους αξιολόγησης.
Συχνά στα δελτία ειδήσεων ακούμε για αξιολογήσεις των οικονομιών και των ομολόγων χωρών που αντιμετωπίζουν προβλήματα Δημόσιου χρέους πρόσφατη είναι η ειδησιογραφία για την αξιολόγηση από την Fitch σχετικά με την απώλεια των ΑΑΑ στο αξιόχρεο των ΗΠΑ. Άλλωστε σήμερα ο δανεισμός των κρατών αντιπροσωπεύει το 60 % των δανείων στην παγκόσμια αγορά δανείων. Οι αξιολογήσεις αυτές προέρχονται από τους γνωστούς οίκους αξιολόγησης τους επονομαζόμενους Big 3, ήτοι την Standard & Poor s, την Moodys και την Fitch.
Ποιες είναι οι εταιρίες αυτές που επιδρούν στα ασφάλιστρα κεφαλαίων δεκάδων τρις $ και που οι αρνητικές αξιολογήσεις τους επηρεάζουν τις ζωές εκατομμυρίων πολιτών που ζουν στην υποβαθμιζομένη από αυτές χωρα. Με ποιο τρόπο οι αποφάσεις τους επιδρούν στην οικονομική και κοινωνική ζωή των χωρών. Με ποια κριτήρια γίνεται η αξιολόγηση. Τέλος πόσο αντικειμενική αξιόπιστη και αληθής αποδεικνύεται η αξιολόγηση.
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΕΩΝ ΠΩΣ ΞΕΚΙΝΗΣΑΝ
Στα τέλη του 19ου αιώνα οι ΗΠΑ αναπτύσσονταν προς την Δύση με γρήγορους ρυθμούς. Οι εταιρίες σιδηροδρόμων για να χρηματοδοτήσουν την ανάπτυξη και επέκταση του δικτύου τους, εξέδιδαν ομολογίες απευθυνόμενες προς το κοινό.
Κάποιοι έπρεπε να αξιολογούν τα ομολογιακά αυτά δάνεια, προκειμένου να πειστούν οι επενδυτές ότι δεν διατρέχουν κίνδυνο να χάσουν τα χρήματα τους.
Eτσι ιδρύθηκε από τον Ηenry Poor μια εταιρία δημοσιεύσεων στατιστικών οικονομικών στοιχείων και αναλύσεων, που εξελίχθητε στην Standard & Poors με γραφεία σε 23 χώρες. Το 2009 δημοσίευσε 807.000 νέες αξιολογήσεις και αναθεωρήσεις και είχε έσοδα 2.9 δις $.
Το 1909 ο οικονομικός αναλυτής John Moody ίδρυσε παρόμοια εταιρία αναλύσεων και δημοσιεύσεων που εξελίχθηκε στην γνωστή Moodys. Από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας της εισήγαγε 2 καινοτομίες την διαβάθμιση της αξιολόγησης με γράμματα και την επέκταση των αξιολογήσεων της και στον βιομηχανικό τομέα. Σήμερα διατηρεί γραφεία σε 26 χώρες με 4.500 υπάλληλους ενώ το 2010 δημοσίευσε αξιολογήσεις για 110 χώρες, 12.000 εταιρίες που εκδωσαν ομολογιακά δάνεια, και 25.000 χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, με τα έσοδα της να ξεπερνούν τα 2 δις $.
Οι Big 3 ολοκληρώθηκαν με την ίδρυση το 1913 από τον John Fitch της εταιρίας δημοσιεύσεων και οικονομικών αναλύσεων Fitch που σήμερα με γραφεία σε 50 χώρες απασχολεί 2.100 υπάλληλους .
Το 1929 έρχεται η μεγάλη χρηματιστηριακή κρίση το ΚΡΑΧ και η κατάρρευση του Τραπεζικού συστήματος στις ΗΠΑ. Το 1936 ο Roosevelt στα πλαισια του New Deal περνά διάταξη όπου οι Τράπεζες μπορούν να αγοράζουν και να διατηρούν ως αποθεματικά, μόνο αξιολογημένα ομόλογα και μετοχές. Οι χρυσές εποχές για τις Big 3 μόλις ξεκινάν.
Μετά τον WWII τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα των ΗΠΑ δανείζουν όλο και μεγαλύτερα ποσά προς τις Ευρωπαϊκές και Λατινοαμερικάνικες χώρες, οποτε προκύπτει η ανάγκη αξιολόγησης των κρατικών ομολόγων γεγονός που καλύπτεται παλι από τις Big 3.
Σήμερα η Standard & Poors, μαζί με την Moodys καλύπτουν το 80 % της παγκόσμιας αγοράς αξιολογήσεων και η Fitch το 15%. Το υπόλοιπο 5 % καλύπτεται από ανταγωνιστές όπως η Bloomberg κλπ. Διατηρούν γραφεία και στις 5 Ηπείρους, απασχολούν χιλιάδες υπάλληλους και αξιολογούν πάνω από 100 χώρες . To πόσο μακροπρόθεσμα σκέπτονται οι εν λογω εταιρίες, αξίζει να σημειωθεί ότι το 2019 η Moodys εξαγόρασε την Four Twenty Seven, εταιρία που ειδικεύεται σε συλλογή στατιστικών και αναλύσεων κλιματικής αλλαγής.
Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΠΤΩΧΕΥΤΙΚΟΥ ΓΕΓΟΝΟΤΟΣ (Sovereign default) ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΑΞΙΟΧΡΕΟΥ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ
Στην παγκόσμια ιστορία υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις μη αναγνώρισης χρέους από κράτη συνήθως μετά από επαναστάσεις η πολεμικά γεγονότα. Όπως η μη αναγνώριση των χρεών των Βουρβόνων μετά την Γαλλική επανάσταση του 1789, η μη αναγνώριση του χρέους των Νοτίων Πολιτειών από τις ΗΠΑ μετά το τέλος του εμφύλιου το 1865, η μη αναγνώριση του χρέους της Τσαρικής Ρωσίας μετά την Οκτωβριανή επανάσταση του 1917.
Μετά τον WWII σε τρεις περιπτώσεις υπήρξε άρνηση πληρωμής χρεών με διαγραφή τους από την οφειλετρια χώρα. Στην Κίνα το 1949, στην Κούβα το 1961 και στην Β. Κορέα το 1964. Υπήρξε όμως και διαγραφή χρεών με την συνεννόηση των δανειστών όπως για το εξωτερικό χρέος της Γερμανίας, με την συμφωνία του Λονδίνου το 1953, η το 1996 που η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ συμφώνησαν στην διαγραφή χρεών των 36 φτωχότερων χωρών του κόσμου εκ των οποίων οι 30 βρίσκονταν στην Αφρική. Βεβαία δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής το γεγονός ότι τα δάνεια αυτά ήταν μικρά ποσά και σε πολλές περιπτώσεις τα χρήματα είχαν σπαταληθεί από Δικτατορικές μη εκλεγμένες κυβερνήσεις.
Αν κοιτάξει κάποιος στον χάρτη του παγκοσμίου χρέους θα δει ότι τα μεγαλύτερα ποσά έχουν δοθεί σε χώρες ανεπτυγμένες που είχαν και την αναγκαία αξιολόγηση να λάβουν τα δάνεια σε σχέση με τις φτωχές χώρες του Γ κόσμου.
Ήδη από την δεκαετία του 1970 Τράπεζες των ΗΠΑ με άφθονες καταθέσεις πετροδολαρίων από χώρες του Κόλπου, φρόντιζαν να δίνουν δάνεια σε χώρες της Λατινικής Αμερικής και άλλες αναδυόμενες αγορές. Μάλιστα τα δάνεια αυτά δίνονταν χωρίς μεγάλη βαρύτητα στο αξιόχρεο της χώρας. Το 1982 οι κυβερνήσεις Μεξικού και Βραζιλίας ζητούν μορατόριουμ στην εξυπηρέτηση των δανείων τους, με αποτέλεσμα να προκύψει κρίση στις αγορές. Το 1997 άλλη οικονομική κρίση που ξεκινά από την Ταϋλάνδη πλήττει όλες τις αναδυόμενες αγορές της Ασίας.
Στην δεκαετία του 2000 εκτός από την Αργεντινή που μαστίζεται από κρίση χρέους 130 δις και η Τουρκιά αντιμετωπίζει παρόμοια πίεση με ραγδαία υποτίμηση του νομίσματος της και καταφεύγει στο ΔΝΤ.
Το 2009 η Ελληνική κρίση χρέους. Το έλλειμμα του προϋπολογισμού αποδεικνύεται μεγαλύτερο. Οι αγορές σταματούν να δανείζουν την χώρα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση το επόμενο έτος δρομολογεί βοήθεια 147 δις με αντάλλαγμα μνημόνιο (bailout), δραστικές περικοπές στις δαπάνες τους προϋπολογισμού και αύξηση φόρων, άλλα η κρίση έχει επεκταθεί και σε άλλες χώρες της Ευρωζώνης την Ιρλανδια, Πορτογαλία την Ισπανία και την Ιταλία που Δανείζονται πλέον με αυξημένα επιτόκια. Η έκθεση των Τραπεζών παγκοσμίως σε δάνεια προς τις 5 αυτές χώρες (Ελλάδα Ιρλανδία Πορτογαλία Ιταλια και Ισπανία ) άγγιζε τα 2.512,3 δις $
Η μεγαλύτερη έκθεση σε κίνδυνο ανά χώρα ήταν αυτή των Γερμανικών Τραπεζών με 568.,5 δες (69,4 δις στην Ελλάδα, 208,3 στην Ιρλανδία, 48,5 δις στην Πορτογαλία και 242,3 δις στην Ισπανία) ακολουθούσαν Τράπεζες της Γαλλίας, Βρετάνιας και ΗΠΑ.
Η περίπτωση της χώρας μας μπορούσε να εξελίχθη σε μια παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση παγώματος των πιστώσεων.
Το Δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ στην Ελλάδα και την Ευρωζώνη
Οι Big 3 δεν αξιολογούν μόνο κρατικές οντότητες άλλα και εταιρίες. Για παράδειγμα η S&P έχει τις δικες της διαδικασίες και κριτήρια. Η εταιρία που θέλει να εκδώσει ομολογιακό δάνειο ζητά από τον οίκο την αξιολόγηση του αξιόχρεου της. Η S&P προβαίνει σε αξιολογήσεις νέων εκδόσεων ομολογιακών δάνειων εφόσον αυτά υπερβαίνουν τα 50 εκατομμύρια $ ανεξάρτητα εάν το ζητήσει η επιχείρηση που εκδίδει το δάνειο η όχι.
Η ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΑΝΑ ΧΩΡΑ
Υπάρχουν διάφορα μοντέλα και μέθοδοι αξιολόγησης βασιζόμενα σε διαφορετικές πηγές πληροφόρησης
Ήδη από την δεκαετία του 1990 υπήρχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον από τους δανειστές χρηματοπιστωτικά ιδρύματα για την αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας των κρατών. Η Standard & Poors προσφέρει αναλύσεις για 90 χώρες αναπτυγμένες και αναδυόμενες ενώ η Moodys για πάνω από 100 χώρες.
Σκοπός της αξιολόγησης είναι η εκτίμηση του πτωχευτικού κινδύνου και η ικανότητα μιας χώρας να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της σχετικά με το Δημόσιο χρέος της .
Κατά την αξιολόγηση λαμβάνονται στοιχεία που δημοσιεύονται από τις κυβερνήσεις, διεθνείς οργανισμούς, ινστιτούτα κλπ ενώ εξετάζονται παράγοντες, όπως τα δημογραφικά χαρακτηριστικά, η δομή της οικονομίας, οι τάσεις της οικονομίας, η ακολουθουμένη οικονομική και νομισμτικη πολιτική από την χώρα κλπ.
H αξιολόγηση καταλήγει σε διαβάθμιση με γράμματα, για παράδειγμα στην Moodys ο βαθμός ΑΑΑ σημαίνει ελάχιστη πιθανότητα πτωχευτικού γεγονότος (0,18% σε 5ετες ομόλογο κατά την Moodys ), ΑΑ 0,28% πιθανότητα, Α 1,02%, ΒΒΒ 2,11 %, ΒΒ 8,82%, Β 31,24% , ενώ για αξιολόγηση με CCC η πιθανότητα είναι πολύ μεγάλη και ακόμα μεγαλύτερη για CC και C όπου τα ομόλογα στην κατηγορία C θεωρούνται σκουπίδια .
Ανάλογη διαβάθμιση έχουν και οι άλλοι 2 οίκοι αξιολόγησης.
Ηδη οι χωρες που διαθετουν αξιολογηση ΑΑΑ εχουν περιοριστει σημαντικα όπως φαινεται και στον παρακατω χαρτη της Standard & Poor s ( Νορβηγια, Σουηδια, Ελβετια, Γερμανια, Καναδας, Αυστραλια)
Υφιστάμενη τον Αύγουστο 2023 αξιολόγηση του οίκου Standard & Poor s
ΠΩΣ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
Η ανάλυση στηρίζεται σε μακροοικονομικά και μικροοικονομικά μοντέλα χρησιμοποιεί πληροφορίες από στατιστική ανάλυση και επαναξιολογεί την θέση της κάθε χώρας ως προς την ανάλυση κίνδυνου όπως
Αναλογία χρέους η σχέση τοκοχρεολυσίων χρέους σε σχέση με τις εξαγωγές της χώρας. Όσο μεγαλύτερες οι εξαγωγές τόσο μεγαλύτερη η δυνατότητα της χώρας να συγκεντρώνει αποθέματα σε συνάλλαγμα και λιγότερες οι πιθανότητες μετάθεσης αποπληρωμής των δανείων της.
Αναλογία εισαγωγών. Η σχέση συνολικών εισαγωγών προς τα συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας. Όσο μεγαλύτερη η ανάγκη εισαγωγών τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος εξανέμισης των συναλλαγματικών αποθεμάτων της χώρας και μεγαλύτερες οι δυσκολίες αποπληρωμής του χρέους. Για παράδειγμα το 2011 η Ελλάδα είχε ποσοστό του κλάσματος 1377.91% σε αντιδιαστολή με την Κίνα που το 2011 ήταν 58,52%, ήτοι στην Κίνα οι εισαγωγές της (πετρέλαια, πρώτες ύλες, καταναλωτικά αγαθά κλπ) αντιστοιχούσαν μονό στο 58,52% των συναλλαγματικών αποθεμάτων της.
Αναλογία επενδύσεων Η σχέση πραγματικών επενδύσεων προς το ΑΕΠ της χώρας. Μας δείχνει το ποσοστό που από τους πόρους της η χώρα κατευθύνει σε παραγωγικές δραστηριότητες, εργοστάσια, μηχανολογικό εξοπλισμό, έργα υποδομής κλπ. Όσο μεγαλύτερη η σχέση τόσο ποιο παραγωγική η οικονομία και τόσο λιγότερος ο κίνδυνος μετάθεσης αποπληρωμής του χρέους. Για παράδειγμα το 2007 στην Ελλάδα η σχέση αυτή ήταν 25.69 % και έπεσε το 2011 σε 14,53 %, ενώ τα αντίστοιχα μεγέθη στην Κίνα ήταν 41,74 το 2007 και 46,78 % το 2011.
Αναλογία της διαφοροποίησης των εξαγωγών. Χώρες με μονοκαλλιέργειες όπως ο καφές, η ζάχαρη, μπορούν να περάσουν ξαφνικά λογω κλιματολογικών συνθηκών, ασθενειών η μεγάλης παγκόσμιας προσφοράς, σε απώλεια των εσόδων τους, η χώρες του στηρίζονται σε εξαγωγή ενός είδους όπως ο χαλκός, κάποιες χρονιές η διεθνής τιμή του μέταλλου μπορεί να κατέβει λογω μειωμένης διεθνούς ζήτησης με προβλήματα στην χώρα, η το αντίθετο. Παρόμοια κατάσταση υφίστανται και σήμερα με χώρες μεγάλης εξάρτησης των εσόδων τους από τον Τουρισμό.
Αναλογία αύξησης της νομισματικής κυκλοφορίας. Όσο μεγεθύνεται η αύξηση της κυκλοφορίας του εγχωρίου νομίσματος μιας χώρας, τόσο αυξάνεται ο πληθωρισμός και τόσο περισσότερο εξασθενεί η αξία του νομίσματος στις εσωτερικές και εξωτερικές αγορές. Χαρακτηριστικά πρόσφατα παραδείγματα η Βενεζουέλα, η Ζιμπάμπουε, η Αργεντινή, η Τουρκία.
Πέρα από τους παραπάνω δείκτες που επηρεάζουν το αξιόχρεο μιας χώρας υπάρχουν και άλλοι παράγοντες όπως
Κίνδυνοι Πολιτικού υπόβαθρου . Χαρακτηριστικά τέτοιοι παράγοντες που επηρεάζουν είναι οι απεργίες, οι εκλογές σε χώρες με ασταθές περιβάλλον, η διαφθορά, η ο κίνδυνος εξεγέρσεων .
Άλλοι δείκτες όπως η υπερκατανάλωση πέρα από το αναγκαίο βαθμό αγαθών και υπηρεσιών από τους πολίτες (πχ Ιταλία), η σχέση μισθών και τιμών, οι κανόνες εμπορίου (πόσο ελεύθεροι είναι), η έξαρση φαινομένων φοροδιαφυγής και η ύπαρξη μαύρης αγοράς.
Οι δείκτες οικονομικής ελευθερίας καθως και διαφάνειας – διαφθοράς σε διάφορες χώρες, που δημοσιεύονται κατά καιρούς από Διεθνείς οργανισμούς όπως η Transparency International.
Τους φυσικούς και ανθρώπινους πόρους που διαθέτει η χώρα
Την προθυμία και την ικανότητα της κυβέρνησης να διακρίνει προβλήματα στην εκτέλεση του προϋπολογισμού και να πάρει τα κατάλληλα διορθωτικά μέτρα.
Το νομικό πλαίσιο της χώρας ως προς την προστασία των ξένων επενδύσεων και των δανειστών.
Την ύπαρξη διαφάνειας ως προς τα οικονομικά στοιχεία της χώρας.
Την τάση για ξένες επενδύσεις στην χώρα και την ικανότητα προσέλκυσης τους..
Το μέγεθος και την κατάσταση που βρίσκεται το τραπεζικό σύστημα της χώρας.
Το δικονομικό σύστημα της χώρας πόσο γρήγορα και αμερόληπτα απονέμεται η δικαιοσύνη.
Το τρέχον επίπεδο βραχυπρόθεσμου και μεσοπρόθεσμου δανεισμού της χώρας.
Το Δημόσιο χρέος και την δυνατότητα της χώρας στην εξεύρεση του αναγκαίου εισοδήματος από φορολογικούς πόρους η άλλες πηγές για την εξυπηρέτηση του χρέους αυτού.
Τα διάφορα μοντέλα αξιολόγησης του αξιόχρεου που λαμβάνουν υπόψη τις ανωτέρω παραμέτρους έχουν όμως τον κίνδυνο αστοχίας των προβλέψεων εξ αιτίας της μεταβλητότητας στο διεθνές οικονομικό περιβάλλον και των αλλαγών στην τεχνολογία.
ΠΟΙΕΣ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΕΤΑΘΕΣΗ ΑΠΟΠΛΗΡΩΜΗΣ ΕΝΟΣ ΔΑΝΕΙΟΥ
Σε παλαιότερες εποχές είχαμε την περίπτωση κήρυξης πολέμου η απειλών κήρυξης πολέμου, σε βάρος της χώρας που αθετούσε την εξόφληση του χρέους της. Η Μ. Βρετάνια κατέλαβε εξ αυτού του γεγονότος την Αίγυπτο το 1882. Σήμερα το άρθρο 2 του καταστατικού χάρτη του ΟΗΕ απαγορεύει τέτοιες ενέργειες.
Ωστόσο η πολιτική πίεση προς την δανειζόμενη χώρα παραμένει. Ανάμεσα στα μέτρα πίεσης η επιθετική πολιτική προς το νόμισμα της χώρας από τους δανειστές, μαζί με τον αποκλεισμό της από τις αγορές δανεισμού και τον κίνδυνο κατάσχεσης περιουσιακών της στοιχείων στο εξωτερικό. (περίπτωση Αργεντινής)
Σήμερα επιδιώκεται η επίτευξη συμβιβαστικής λύσης με αμοιβαίες υποχωρήσεις μεταξύ δανειστών δανειζόμενων, δεδομένου ότι υπάρχουν αμοιβαία οφέλη από την εξεύρεση λύσης .
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΝΤ
Mια από τις συνέπειες της αρνητικής αξιολόγησης είναι ο αποκλεισμός από τις αγορές όσον άφορα τον δανεισμό και η προσφυγή στο ΔΝΤ.
Η γενεσιουργός αίτια ένας πτωχευτικού κίνδυνου μπορεί να είναι μια από τις παρακάτω, η συνδυασμός αυτών
Δανεισμός πέρα από κάποια λογικά όρια.
Μη παραγωγικός δανεισμός
Δανεισμός με απόκρυψη η παραποίηση δημοσιονομικών στοιχείων.
Αύξηση επιτοκίων δανεισμού
Άσχημο ιστορικό της χώρας
Πολλές χώρες προκειμένου να αποφύγουν πτωχευτικό γεγονός, καταφεύγουν σε τύπωμα χρήματος γεγονός που οδηγεί σε αδιέξοδο, καθώς επέρχεται μεγάλος μη ελεγχόμενος πληθωρισμός και ραγδαία υποτίμηση του νομίσματος, που ανατρέπει τα όποια βραχύβια οφέλη και οδηγεί σε βαθιά κρίση χρέους τις χώρες (Ζιμπάμπουε, Βενεζουέλα, Αργεντινη, Τουρκια).
Άλλες χώρες επιλέγουν και καταφεύγουν στον δανεισμό από το ΔΝΤ (IMF) πριν επέλθει το πτωχευτικό γεγονός, προκειμένου να δανειστούν χρήματα. Το ΔΝΤ προκειμένου να διασφαλίσει ότι θα εισπράξει τα χρήματα που δανείζει, ζητά σε αντάλλαγμα, αλλαγές την χώρα (bailout agreement). Όπως καταπολέμηση της διαφθοράς και δραστικά μέτρα λιτότητας, που στόχο έχουν τον περιορισμό των μη παραγωγικών δαπανών του Δημόσιου με παράλληλη αύξηση της φορολογίας .
Η επιβολή των μέτρων λιτότητας μερικές φορές προκαλεί λαϊκή δυσαρέσκεια και εξεγέρσεις. Η ανατροπή Τσαουσέσκου στην Ρουμανία με την εξεγερση των ανθρακορυχων οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στα μέτρα λιτότητας για την αποπληρωμή του Δημόσιου χρέους της χώρας.
Τα ομολογιακά δάνεια συνήθως εκδίδονται σε Δολάρια ΗΠΑ η Ευρώ και το σπρεντ αυτών, δηλώνει την απόκλιση επιτοκίου από τα αντίστοιχα ομολογιακά δάνεια των ΗΠΑ η της Γερμανίας, έχει να κάνει με τον χρονικό ορίζοντα του δανείου.
Καθώς οι δανειστές θεωρητικά δεν έχουν δυνατότητα να επιβάλουν στις δανειζόμενες χώρες στις όποιες έχουν ήδη δώσει δάνεια τις απόψεις τους για εξωρθολογισμο των οικονομιών τους, το μόνο χαρτί πίεσης είναι να τους επιστήσουν τον κίνδυνο υποβάθμισης του αξιόχρεου, με ότι αυτό συνεπάγεται για τον μελλοντικό δανεισμό τους και την οικονομική σταθερότητα τους.
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΓΧΩΡΙΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
Μια από τις επιπτώσεις που υφίσταται η υποβαθμισμένη χώρα είναι και η τρικυμία στο Τραπεζικό της σύστημα που μπορεί να οδηγήσει σε κατάρρευση Τραπεζών. Οι Τράπεζες δεν βρίσκουν εύκολη πρόσβαση στις Διεθνείς αγορές για δανεισμό, η βρίσκουν με πολύ υψηλα επιτόκια, γεγονός που έχει επίδραση στα επιτόκια χορηγήσεων τους. Η κεφαλαιακή επάρκεια τους κλονίζεται καθώς οι κατάθετες σπεύδουν να αποσύρουν καταθέσεις τους, φοβούμενοι υποτίμηση του νομίσματος της χώρας τους, η οικονομικό αδιέξοδο, με κούρεμα η δέσμευση ολική η μερική των καταθέσεων τους ( περιπτώσεις Αργεντινής, Κύπρου κλπ ). Αυτό με την σειρά του δημιουργεί σε παρενέργειες στα συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας, καθώς όλοι επιζητούν ξένο συνάλλαγμα και διοχέτευση των χρημάτων στο εξωτερικό. Γεγονότα που λειτουργούν ως πολλαπλασιαστές σε περεταίρω υποτίμηση του εθνικού νομίσματος. Αξίζει να σημειωθεί ότι από εκτίμηση των Ελβετικών αρχών το 2012 υπήρχαν στις Ελβετικές Τράπεζες καταθέσεις Ελλήνων 20 δις $ και το 2015 το ποσό αυτό είχε εκτιναχτεί στα 80 δις $, εξ αιτίας του φόβου απώλειας των χρημάτων στις Ελληνικές Τράπεζες και τις αθρόες αναλήψεις.
Έτσι εκτός από τους οίκους αξιολόγησης και οι μεγάλοι Τραπεζικοί όμιλοι που διατηρούν θυγατρικές υποκατάστημα η έχουν χορηγήσει πιστώσεις σε εταιρίες του εξωτερικού, έχουν δικά τους τμήματα αξιολόγησης των χωρών που έχουν δραστηριοποίηση η προτίθενται να δραστηριοποιηθούν εκεί.
ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
Η ένταξη της χώρας στην Ευρωζώνη οδήγησε σε μεγαλύτερη πρόσβαση στις αγορές και σε μεγαλύτερο δανεισμό. Αποτέλεσμα ενώ το Δημόσιο χρέος ανέρχονταν το 1999 σε 118,8 δις $ να εκτοξευτεί σε 299,7 δις το 2008, σχεδόν τριπλασιασμός μέσα σε 9 χρόνια.
Σ αυτό συνετέλεσαν και οι αξιολογήσεις των Big 3 που μπορεί να μην έδιναν τον ανώτερο βαθμό ΑΑΑ όπως στην Ιρλανδία η την Πορτογαλία, άλλα αξιολογούσαν με ΑΑ στην χώρα μας.
Το 2009 ξέσπασε η κρίση στην χώρα μας, καθώς το μεγάλο έλλειμμα του προϋπολογισμού οδήγησε την Eurostat σε επανεξέταση του Ελληνικού Δημόσιου χρέους. Μετά την αναθεώρηση συμφώνα με τους κανόνες της εν λογω Υπηρεσίας αυξήθηκε από τα 269.3 δις $ σε 299,7 δις, μια αύξηση της τάξης του 11% .
Η αποκάλυψη αυτή οδήγησε τους οίκους αξιολόγησης σε διαδοχικές υποβαθμίσεις του αξιόχρεου, οι αγορές έχασαν την εμπιστοσύνη τους στην Ελληνική οικονομία και τα σπρεντ δανεισμού εκτοξευτήκαν στα ύψη 30%
Το αποτέλεσμα. Συνεχή μέτρα λιτότητας, 3 γιγαντιαία δάνεια συνοδευόμενα από αντίστοιχα μνημόνια (2010, 2012 και 2015), διαδοχικές μειώσεις μισθών και συντάξεων, κούρεμα 50% το 2011 του χρέους που κατείχαν ιδιώτες και Τράπεζες και 12 νομοθετήματα με αυξήσεις φόρων.
Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΩΝ
Έντονη κριτική έχουν δεχτεί οι Big 3 όσον άφορα τον τρόπο που αντιμετώπισαν την κρίση 2007-2008, υψηλές βαθμολογίες και αδυναμία πρόβλεψης του κινδύνου. Λογω της κρίσης αυτής έχει δεχθεί πλήγμα η αξιοπιστία και οι μέθοδοι αξιολόγηση τους.
Οι Big 3 λίγο πριν την χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-08 στις ΗΠΑ, διατηρούσαν την αξιολόγηση ΑΑΑ για τις επενδυτικές τράπεζες που αγόραζαν στην δευτερογενή αγορά υποθήκες στεγαστικών δανείων και στο τέλος με εξαίρεση την Lehman Bros που πτώχευσε, χρειάστηκε να εξαγοραστούν από το Δημόσιο και την Bank of America για να μην καταρρεύσουν, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στην διατήρηση της φούσκας στον κατασκευαστικό τομέα.
Αντίθετα βιαστήκαν μετά την υπόθεση της Ελλάδας το 2010, να στείλουν στα τάρταρα με τις υποβαθμίσεις τους τα ομόλογα της Ιρλανδίας της Πορτογαλίας και κατά δεύτερο λόγο της Ισπανίας και της Ιταλίας, καθιστώντας δύσκολη την πρόσβαση των χωρών αυτών στις αγορές. Απανωτές υποβαθμίσεις σε σύντομο χρονικό διάστημα, πηγαίνοντας τόσο μακριά την υπόθεση.
Υπήρξε συστηματική αγνόηση και υποεκτίμηση ότι πίσω από τις χώρες αυτές, υπήρχε η ΕΚΤ και ο μηχανισμός στήριξης της ΕΕ, που θα τις βοηθούσε .
Στην κακή φήμη των Big 3 έχει συμβάλει το ότι από τους αρχαίους χρόνους ο κομιστής κακών ειδήσεων δεν ήταν καλοδεχούμενο πρόσωπο, άλλα και η δυσπιστία ότι δεν πρόβλεψαν την χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-08 και την φούσκα των ακίνητων στις ΗΠΑ,
Ήδη στις ΗΠΑ η ομοσπονδιακή τράπεζα δεν βλέπει με καλό μάτι τις αξιολογήσεις αποκλειστικά από τους Big 3, αξιολογήσεις στις οποίες αυτή δεν συμμετέχει. Στην ΕΕ συζητούν για Ευρωπαϊκό οίκο αξιολόγησης, ενώ με την συμφωνία Basel III που έχει περάσει στην κοινοτική νομοθεσία, προβλέπονται κανόνες για την αξιολόγηση των Ευρωπαϊκών Τραπεζών με υποχρέωση διατήρησης αποθεματικών ανάλογα με τα χορηγηθέντα δάνεια, κρητηρια χαρακτηρισμου των δανείων σε κόκκινα η μη, εποπτεία από την ΕΚΤ κλπ.
Τέλος θα πρέπει να αναφερθεί ότι οι χώρες δεν πτωχεύουν κατά την έννοια που μπορεί να πτωχεύσει μια οποιανδήποτε άλλη οντότητα (μεγάλη η μικρή εταιρία), όπου η πτώχευση οδηγεί σε λύση- εκκαθάριση και απενεργοποίηση του ΑΦΜ. Οι χώρες παραμένουν. Όχι βεβαία ότι δεν μπορούν να διαλυθούν είτε με βίαια γεγονότα όπως στην περίπτωση της Γιουγκοσλαβίας, είτε ειρηνικά όπως στις περιπτώσεις ΕΣΣΔ η της Τσεχοσλοβακίας, είτε με κατάκτηση από κάποια γείτονα χώρα όπως συνέβαινε στο παρελθόν.
Εξ αιτίας όμως οικονομικών γεγονότων όπως το πτωχευτικό γεγονός αδυναμίας εξυπηρέτησης δανείων, δεν διαλύονται παρότι περιέρχονται σε περιπέτειες που μπορεί να οδηγήσουν ενιοτε και σε εθνικές καταστροφές.
Αν ανατρέξει κάποιος στην περίφημη πτώχευση της χώρας μας το 1893 επί Τρικούπη και της αδυναμία αποπληρωμής των χρεών, θα δει πως μέσα από την πίεση αγανακτισμένων πολιτών η χώρα σύρθηκε 4 χρόνια μετά στον ατυχή πόλεμο του 1897, αποτέλεσμα του οποίου ήταν η επιβολή του ΔΟΕ στα Τελωνεία της χώρας και τα κρατικά μονοπώλια, μέχρι την δεκαετία του 1970 για την αποπληρωμή των δανείων αυτών. Ήταν το αντάλλαγμα προς τους δανειστές (Αγγλία Γαλλία Γερμάνια), που σταμάτησαν τον Τουρκικό στρατό μετά την κατάληψη της Λαμιας, προκειμένου να μην εισέρθει στην Αθήνα το Πάσχα του 1897.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Ενώ εύκολα χάνεται η επενδυτική βαθμίδα αντίθετα πολύ δύσκολα ανακτάται, χαρακτηριστικό παράδειγμα η χώρα μας που ενώ το 2009 άμεσα έχασε την αξιολόγηση ΑΑ που είχε, από τότε αγωνίζεται σταδιακά να επανέλθει έστω και στο ένα Α, γεγονός που θα διευκόλυνε την εισροή επενδύσεων, την μείωση επιτοκίων δανεισμού και την οικονομική ανάπτυξη στην χώρα
Σήμερα οι χώρες προκειμένου να καλύψουν τις αυξανόμενες ανάγκες των πολίτων τους, ολοένα και συχνότερα καταφεύγουν στον δανεισμό. Σε αντίθετη κατεύθυνση κινούνται οι Σκανδιναβικές χώρες που εξορθολογιζουν τους ίδιους πόρους – φορολογία με την αύξηση δαπανών (χωρίς απώλειες κακοδιαχείρισης δημοσίων πόρων, η φοροδιαφυγής ), με αποτέλεσμα να είναι από τις ελάχιστες χώρες παγκοσμίως που διατηρούν την αξιολόγηση ΑΑΑ.
*Ο Ηλίας Σταματοπουλος είναι Οικονομολόγος Msc Χρηματοοικονομικής Ανάλυσης
