Σχήμα 1. Η Παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου την εικοσαετία 1994 – 2014. Καθώς το διάστημα αυτό η παγκόσμια οικονομία μεγεθύνθηκε σημαντικά η ζήτηση σε ενέργεια και σε ενεργειακά προϊόντα μεταξύ των οποίων και σε πετρέλαιο αυξήθηκε.Το διάστημα αυτό η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου αυξήθηκε από 60 εκατ. βαρέλια ημερησίως σε περισσότερα από 75 εκατ. βαρέλια ημερησίως το 2014.
Σχήμα 2. Η διακύμανση των τιμών του πετρελαίου τη περίοδο 1987 – 2014. Μέχρι την αρχή του 21ου αιώνα οι τιμές κυμαινόταν γύρο στα 25 $ το βαρέλι, ενώ στη συνέχεια άρχισαν να ανέρχονται και πλησίασαν τα 150 $ λίγο πρίν την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2007 – 2008 κατά τη διάρκεια της οποίας μειώθηκαν σημαντικά. Η οικονομική ανάκαμψη που ακολούθησε αύξησε ξανά την τιμή του πετρελαίου σε πάνω από 100 $ το βαρέλι, ενώ τους τελευταίους μήνες οι τιμές του κατέρρευσαν σε κάτω από 60 $ το βαρέλι.
Σχήμα 3. Η παραγωγή πετρελαίου στις Η.Π.Α. σε διάστημα περίπου 100 ετών. Η κορύφωση της παραγωγής πετρελαίου ( peak oil) στη χώρα αυτή επετεύχθη στο 1970 και έκτοτε η παραγωγή ακολούθησε φθίνουσα πορεία μέχρι την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα οπότε λόγω της επανάστασης του σχιστολιθικού πετρελαίου άρχισε να ανέρχεται ξανά έχοντας την τάση να ξεπεράσει τα 10 εκατ βαρέλια ημερησίως (τη μέγιστη παραγωγή του 1970). Εάν δεν υπήρχε η πρόσφατη επανάσταση του σχιστολιθικού πετρελαίου στις Η.Π.Α. η παραγωγή πετρελαίου στη χώρα αυτή θα ήταν σύμφωνη με τη θεωρία του Hubbert σχετικά με την κορύφωση της παραγωγής του κάποια χρονική στιγμή.
Καθώς το πετρέλαιο αποτελεί ένα πολύ σημαντικό ορυκτό καύσιμο, απαραίτητο για την κάλυψη μεγάλου μέρους των ενεργειακών αναγκών των διαφόρων χωρών του πλανήτη, η εξεύρεση και η εξόρυξή του έχει ιδιαίτερη σημασία.
Καθώς η παγκόσμια οικονομία μεγενθύνεται σήμερα με ρυθμούς αύξησης του Α.Ε.Π. γύρω στο 3% απαιτούνται αυξημένες ποσότητες πετρελαίου για την κάλυψη των ποικίλων αναγκών της, δεδομένης της μεγάλης εξάρτησης των βιομηχανικών κρατών από τα ορυκτά καύσιμα (αλλά και των αυξημένων αναγκών των αναπτυσσόμενων χωρών) παρά την αύξηση της διείσδυσης των Α.Π.Ε. (αλλά και της πυρηνικής ενέργειας) στα ενεργειακά ισοζύγια των διαφόρων χωρών.
Ετσι, τα τελευταία χρόνια βιώσαμε μία συνεχή αύξηση στην παγκόσμια παραγωγή του, όπως φαίνεται και από το “γράφημα 1”, με αποτέλεσμα η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου να κυμαίνεται γύρω στα 80 εκατ. βαρέλια ημερησίως.
Καθώς η παγκόσμια παραγωγή και ζήτηση πετρελαίου αυξανόταν μετά τις αρχές του 21ου αιώνα, οι τιμές του άρχισαν να αυξάνονται από τα χαμηλά των 25 περίπου δολλαρίων το βαρέλι που βρισκόταν κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του ’80 και του ’90 (όπως φαίνεται και από το γράφημα 2), φθάνοντας αμέσως προηγούμενα χρόνια στα 100 – 120 $ το βαρέλι, περίπου. Οι κύριοι λόγοι που ώθησαν τη τιμή του πετρελαίου στις υψηλές αυτές τιμές σχετίζονται με την αύξηση της παγκόσμιας ζήτησης μετά την ανάκαμψη από την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 και την πολιτική αστάθεια και τις πολεμικές συγκρούσεις που παρατηρούνται σε διάφορες πετρελαιοπαραγωγικές χώρες. Καθώς οι λόγοι αυτοί δεν εξέλιπαν θα ανέμενε κάποιος ότι οι τιμές του πετρελαίου, εάν δεν ανέβαιναν περισσότερο, θα συνέχισαν να βρίσκονται σε επίπεδα άνω των 100 $ το βαρέλι. Ομως τους τελευταίους μήνες γίναμε μάρτυρες μίας κυριολεκτικά κατάρρευσης των τιμών του φθάνοντας σήμερα σε τιμές κάτω από 60 $ το βαρέλι, καταγράφοντας μια πτώση της τάξης του 50% από τις προηγούμενες τιμές, αλλάζοντας έτσι τα δεδομένα στη παγκόσμια οικονομία.
Τα τελευταία χρόνια ζήσαμε μία τεχνολογική επανάσταση στις τεχνικές εξόρυξης του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, με επίκεντρο τις Η.Π.Α., η οποία επέτρεψε την εξόρυξη των ορυκτών αυτών καυσίμων από σχιστολιθικά πετρώματα, κάτι που δεν ήταν δυνατόν προηγουμένως.
Η τεχνική αυτή άρχισε να εφαρμόζεται σε όλο και μεγαλύτερη κλίμακα στις Η.Π.Α., η οποία διαθέτει σημαντικά αποθέματα πετρελαίου σε σχιστολιθικά πετρώματα αυξάνοντας σημαντικά τη παραγωγή ορυκτών καυσίμων στη χώρα με τη μεγαλύτερη κατανάλωση καυσίμων παγκοσμίως, μετατρέποντάς την, με τον τρόπο αυτό, σε μία μεγάλη χώρα παραγωγής καυσίμων όπως η Σαουδική Αραβία.
Ετσι οι Η.Π.Α. έχουν σήμερα μετατραπεί ξανά σε χώρα με μεγάλη παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου σε αντιδιαστολή με άλλες αναπτυγμένες χώρες όπως η Ιαπωνία και οι χώρες της Ε.Ε. αλλά και αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η Κίνα, Το γεγονός αυτό από μόνο του έχει αλλάξει τις γεωπολιτικές ισορροπίες οι οποίες σχετίζονται με τα ορυκτά καύσιμα καθώς οι Η.Π.Α. δεν εξαρτώνται πλέον από τις Αραβικές χώρες , όπως συνέβαινε στο παρελθόν. Παράλληλα, έχουν αρχίσει να τίθενται πολλά ερωτήματα σχετικά με τη κορύφωση της παραγωγής πετρελαίου (peak oil) και το χρόνο που αυτή θα συμβεί. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή (η οποία αναπτύχθηκε από τον Αμερικανό γεωλόγο και ειδικό στα πετρέλαια M.K. Hubbert) θα επέλθει κάποια χρονική στιγμή κατά την οποία η παραγωγή του πετρελαίου στον πλανήτη θα φθάσει μία μέγιστη τιμή και λόγω των πεπερασμένων αποθεμάτων του, η ποσότητα αυτή δεν θα μπορεί να αυξηθεί στο μέλλον. Οταν αυτό γίνει αντιληπτό και καθώς οι παγκόσμιες ανάγκες σε πετρέλαιο θα αυξάνονται οι τιμές του μετά την κορύφωση της παραγωγής του θα αυξηθούν σημαντικά. Στο “γράφημα 3” φαίνεται η παραγωγή πετρελαίου στις Η.Π.Α. για μεγάλο χρονικό διάστημα , η οποία μέχρι την ανάπτυξη της τεχνολογίας αξιοποίησης του σχιστολιθικού πετρελαίου φαίνεται να ακολουθεί τη θεωρία του Hubbert. Ομως η κατάρρευση των τιμών του που παρατηρείται σήμερα υποδεικνύει ότι η χρονική αυτή στιγμή δεν είναι κοντά (εάν υποτεθεί ότι η θεωρία αυτή θα επαληθευτεί). Οι επιπτώσεις της κατάρρευσης των τιμών του πετρελαίου στη πετρελαϊκή βιομηχανία είναι σημαντικές. Καθώς οι πετρελαϊκές εταιρείες εξορύσσουν πετρέλαιο από διάφορα κοιτάσματα όπου το κόστος εξόρυξής του είναι χαμηλότερο των 100 $ το βαρέλι, αλλά οπωσδήποτε υψηλότερο από την τρέχουσα τιμή του, αναγκάζονται είτε να καταγράψουν σημαντικές ζημίες ή να σταματήσουν να εξορύσσουν πετρέλαιο από τα κοιτάσματα αυτά, με αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγής του.
Η κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου σήμερα, όπως είναι φυσιολογικό, δημιουργεί χαμένους και κερδισμένους.
Χαμένες είναι οι πετρελαιοπαραγωγικές χώρες (Αραβικές χώρες, Ρωσία , Βενεζουέλα κ.ά.) οι οποίες βλέπουν τα έσοδά τους να μειώνονται σημαντικά από τη κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου. Χαμένες είναι επίσης και οι πετρελαϊκές εταιρείες καθώς μειώνονται τα έσοδά τους, ενώ κοιτάσματα, τα οποία ήταν κερδοφόρα σε υψηλές τιμές του πετρελαίου μετατρέπονται σε ζημιογόνα με τις τρέχουσες χαμηλές τιμές. Αντίθετα ωφελημένες είναι οι χώρες που εισάγουν πετρέλαιο ( Ευρώπη, Ιαπωνία κ.α.) καθώς θα δαπανούν λιγότερα χρήματα για την αγορά του ενώ οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου συμβάλουν στη μείωση του πληθωρισμού και στην τόνωση της ανάπτυξης στις χώρες αυτές.
Ωφελημένες είναι επίσης οι εταιρίες εκείνες στις οποίες το κόστος των καυσίμων συμβάλλει αρκετά στο κόστος των προϊόντων τους.
Οι επιπτώσεις της κατάρρευσης των τιμών του πετρελαίου έχει προφανώς και επιπτώσεις για τη χώρα μας όπως:
Θα συμβάλλει στη μείωση του πληθωρισμού ή στην αύξηση του αποπληθωρισμού και στη τόνωση της ανάπτυξης (που είναι μεγάλο ζητούμενο σήμερα).
Παράλληλα, θα μειωθούν οι δαπάνες για εισαγωγή πετρελαίου και θα βελτιωθεί το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας.
Θα επιδράσει δυσμενώς στην αξιοποίηση των πετρελαϊκών κοιτασμάτων της χώρας μεταξύ των οποίων και αυτών που βρίσκονται νότια της Κρήτης και για τα οποία έχει γίνει πολύ συζήτηση τελευταία.
Το κόστος εξόρυξης υποθαλάσσιου πετρελαίου εξαρτάται από το βάθος του κοιτάσματος, την εκτιμώμενη ποσότητα του υπάρχοντος πετρελαίου, την ποιότητά του, αλλά και από τις τυχόν δυσκολίες που παρουσιάζει η εξόρυξή του.
Τα υποθαλάσσια πετρελαϊκά κοιτάσματα όπως αυτά που βρίσκονται νότια της Κρήτης και λαμβάνοντας υπόψη τη διεθνή εμπειρία, αλλά και τις υπάρχουσες τεχνικές και τεχνολογίες εξόρυξης δεν θεωρούνται αξιοποιήσιμα (με την έννοια ότι θα αποφέρουν ικανοποιητικό κέρδος στον επενδυτή) εφόσον η τιμή του μαύρου χρυσού είναι χαμηλότερη των 80 – 100 $ το βαρέλι. Επομένως με τις τρέχουσες τιμές κάτω των 60 $ το βαρέλι, δύσκολα θα βρεθεί πετρελαϊκή εταιρεία η οποία θα είναι πρόθυμη να επενδύσει στην αξιοποίηση των κοιτασμάτων αυτών.
Οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου έχουν επίσης δυσμενείς επιπτώσεις και στην ανάπτυξη των Ανανεώσιμων πηγών ενέργειας οι οποίες χρησιμοποιούνται σήμερα για την παραγωγή θερμότητος, ηλεκτρικής ενέργειας αλλά και καυσίμων οχημάτων.
Τεχνολογίες αξιοποίησης των Α.Π.Ε. οι οποίες ήταν οικονομικά βιώσιμες, όταν οι τιμές των ορυκτών καυσίμων ήταν ψηλές μετατρέπονται σε μη βιώσιμες καθώς η τιμή του πετρελαίου μειώνεται σημαντικά.
Είναι σημαντικό λοιπόν, να διαπιστωθεί εάν και για πόσο χρονικό διάστημα οι τιμές του πετρελαίου θα διατηρηθούν σε χαμηλά επίπεδα ή θα ακολουθήσουν την ανιούσα ξανά , αν και είναι σχεδόν αδύνατο να προβλέψει κάποιος τη μελλοντική διαμόρφωση των τιμών του μαύρου χρυσού.
Συνεπώς οι προσδοκίες που έχουν καλλιεργηθεί για αξιόλογα κρατικά έσοδα τα οποία θα προέκυπταν από την αξιοποίηση των πετρελαϊκών κοιτασμάτων της χώρας δεν φαίνεται να επιβεβαιώνονται άμεσα ή τουλάχιστον για όσο χρονικό διάστημα οι τιμές του πετρελαίου διατηρούνται σε χαμηλά επίπεδα.
* ο κ. Γιάννης Βουρδουμπάς διδάσκει ενεργειακή τεχνολογία στο Τ.Ε.Ι. Κρήτης και είναι επιστημονικός συνεργάτης του Μ.Α.Ι.Χ.
