Δόθηκε στη δημοσιότητα στις 14 Σεπτεμβρίου 2018 η ετήσια έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) για την ανθρώπινη ανάπτυξη στην οποία μεταξύ άλλων κατηγοριοποιούνται οι χώρες ανάλογα με το δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης (Human development index) τους.
Ο δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης μιας χώρας είναι ένας σύνθετος δείκτης ο οποίος εστιάζει σε τρεις διαστάσεις της ανθρώπινης ανάπτυξης που περιλαμβάνουν :
Α) Τη δυνατότητα μακροζωίας, όπως μετράται με το προσδόκιμο επιβίωσης κατά τη γέννηση,
Β) Τη δυνατότητα μόρφωσης όπως μετράται από τα έτη εκπαίδευσης, και
Γ) Τη δυνατότητα της αξιοπρεπούς διαβίωσης όπως μετράται με το κατά κεφαλή ακαθάριστο Εθνικό προιόν (ΑΕΠ).
Έχουν περάσει αρκετά χρόνια από το 1990 όπου για πρώτη φορά καθιέρωσε ο ΟΗΕ τη μέτρηση της ανθρώπινης ανάπτυξης διαφόρων χωρών και έκτοτε έχουν αλλάξει πολλά στο πλανήτη. Η προσέγγιση του ΟΗΕ ήταν διαφορετική από τη μέχρι τότε μονοδιάστατη προσέγγιση η οποία θεωρούσε ότι το κατά κεφαλή ακαθάριστο προιόν μίας χώρας αντικατόπτριζε το επίπεδο ανάπτυξης της. Επιπρόσθετα όμως με το ΑΕΠ ο ΟΗΕ θεώρησε ότι παράγοντες που σχετίζονται με τη μακροβιότητα των κατοίκων και το επίπεδο μόρφωσης τους σε μία χώρα θα πρέπει να ληφθούν υπ όψη για την εκτίμηση της ανάπτυξης της. Ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξήθηκε το διάστημα αυτό κατά 50%, από 5 δις σε 7.5 δις, ενώ ο πληθυσμός που διαβιούσε σε συνθήκες χαμηλής ανθρώπινης ανάπτυξης μειώθηκε ποσοστιαία από το 60 % του παγκόσμιου πληθυσμού σε 12% (από 3 δις σε 926 εκατ.), ενώ ο πληθυσμός που διαβιούσε σε συνθήκες υψηλής ανθρώπινης ανάπτυξης αυξήθηκε από το 24% του παγκόσμιου πληθυσμού στο 51% (από 1.2 δις σε 3.8 δις). Τα ευρήματα αυτά του ΟΗΕ δικαιώνουν κατ αρχάς τους αισιόδοξους που θεωρούν ότι τις τρεις τελευταίες δεκαετίες η συντελεσθείσα πρόοδος στο πλανήτη ήταν ικανοποιητική. Η έκθεση του ΟΗΕ δεν παραλείπει να αναφερθεί στις οικονομικές ανισότητες που παρατηρούνται εντός των διαφόρων χωρών όπου το 1% η και το 0.1% του πλουσιότερου μέρους του πληθυσμού τους κατέχει το μεγαλύτερο μέρος του πλούτου τους. Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της OXFAM (1) οι 8 πλουσιότεροι άνθρωποι του πλανήτη κατέχουν πλούτο όσο τα 3.6 δις των φτωχότερων ανθρώπων, ενώ το περασμένο έτος το 82% του παγκόσμιου πλούτου που παράχθηκε το καρπώθηκε μόνο το 1% των πλουσιότερων ανθρώπων. Ταυτόχρονα τονίζεται η ανησυχία για το γεγονός ότι οι συνθήκες διαβίωσης για τη μεσαία τάξη στις περισσότερες χώρες παραμένουν στάσιμες ή χειροτερεύουν. Για την εκτίμηση της ανθρώπινης ανάπτυξης όμως εκτός από τους ποσοτικούς δείκτες θα πρέπει να ληφθούν υπ όψη και ποιοτικά κριτήρια όπως ενδεικτικά
Α) Τα χρόνια διαβίωσης των ατόμων με καλή υγεία,
Β) Τη δυνατότητα απόκτησης κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης γνώσεων και δεξιοτήτων χρήσιμων για αξιοπρεπή εργασία,
Γ) Την αποφυγή εργασίας σε ανασφαλείς και επικίνδυνες συνθήκες, και
Δ) Τη δυνατότητα συμμετοχής των ατόμων σε αποφάσεις που καθορίζουν τη ζωή τους.
Από το πίνακα 1 προκύπτει ότι η χώρα μας ανήκει στην ομάδα των 59 χωρών με πολύ υψηλό δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης καταλαμβάνοντας την 31η θέση (σε σύνολο 189 χωρών) σε σύγκριση με τη 30η θέση που καταλάμβανε το προηγούμενο έτος, δηλαδή υποβαθμίστηκε κατά μία θέση παρά το γεγονός ότι η τιμή του δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης σε σχέση με το προηγούμενο έτος έχει αυξηθεί κατά 0.002. Εξ άλλου οι Ευρωπαικές χώρες όπως φαίνεται και στο παρατιθέμενο πίνακα καταλαμβάνουν υψηλές θέσεις που αντικατοπτρίζουν τη υψηλή οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη τους. Για τη περίοδο 1990-2018 όπου ο ΟΗΕ υπολογίζει κάθε χρόνο την ανθρώπινη ανάπτυξη διαφόρων χωρών ο δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης στην Ελλάδα έχει αυξηθεί σημαντικά από 0.753 το 1990 στο 0.870 το 2017.
Η έκθεση του ΟΗΕ δεν παραλείπει να τονίσει το γεγονός ότι η βελτίωση του δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης τα προσεχή χρόνια απειλείται από τη κλιματική αλλαγή και την υποβάθμιση των διαφόρων οικοσυστημάτων, τη μείωση της βιοποικιλότητας, τη μείωση των αποθεμάτων του πόσιμου νερού, τη ρύπανση των θαλασσών, τη καταστροφή των δασών κ.αλ. Αναφέρεται επίσης στο γεγονός ότι οι χώρες με πολύ υψηλό δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης συμβάλλουν περισσότερο στη κλιματική αλλαγή καθώς οι κατά κεφαλή τους εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (που ανέρχονται σε 10.7 τόνους ετησίως ανά άτομο) είναι πολύ υψηλότερες από εκείνες των χωρών που έχουν χαμηλό δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης (που ανέρχονται σε 0.3 τόνους ετησίως ανά άτομο).
Συμπερασματικά η φετεινή έκθεση του ΟΗΕ για την ανθρώπινη ανάπτυξη τονίζει ότι :
1. Σήμερα η πλειοψηφία των ανθρώπων ζούν περισσότερο, είναι καλύτερα μορφωμένοι και έχουν καλύτερη πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες. Ακόμη και σε χώρες με χαμηλό δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης η ζωή των ανθρώπων έχει βελτιωθεί σημαντικά. Ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες χαμηλής ανθρώπινης ανάπτυξης έχει μειωθεί σημαντικά.
2. Η πρόοδος στο δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης δεν είναι μονόδρομος και μπορεί να αντιστραφεί λόγω πολέμων, διενέξεων ή περιβαλλοντικών καταστροφών,
3. Στο μέλλον η εκτίμηση της ανθρώπινης ανάπτυξης σε διάφορες χώρες θα πρέπει να λάβει υπ όψη της όχι μόνο ποσοτικούς αλλά και ποιοτικούς δείκτες,
4. Ένας παράγοντας που επιβραδύνει τη πρόοδο της ανθρώπινης ανάπτυξης είναι οι ανισότητες, συμπεριλαμβανομένων των ανισοτήτων μεταξύ ανδρών και γυναικών. Οι γυναίκες έχουν χαμηλότερους δείκτες ανθρώπινης ανάπτυξης από ότι οι άνδρες, και
5. Η διατήρηση της βελτίωσης του δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης προυποθέτει την αντιμετώπιση των διαφόρων πιεστικών περιβαλλοντικών προβλημάτων στο πλανήτη όπως και της κλιματικής αλλαγής. Γι αυτό προτείνει την αλλαγή των καθιερωμένων προτύπων παραγωγής και κατανάλωσης και την υιοθέτηση νέων περισσότερο αειφορικών προτύπων όπως π.χ. της κυκλικής οικονομίας.
(1) OXFAM: Ομοσπονδία 20 ανεξάρτητων μη κερδοσκοπικών φιλανθρωπικών οργανώσεων που στοχεύουν στη μείωση της ανθρώπινης φτώχειας. Ιδρύθηκε το 1942 και εδρεύει στην Οξφόρδη της Μεγ. Βρετανίας.
(2) Συντελεστής GINI: Συντελεστής με τον οποίο μετράται το επίπεδο οικονομικής ανισότητας σε μία κοινωνία. Μικρή τιμή του συντελεστή Gini σημαίνει ότι οι οικονομικές ανισότητες είναι μικρές.
* Ο Γιάννης Βουρδουμπάς είναι Χημικός Μηχανικός, επιστημονικός συνεργάτης του ΜΑΙΧ.
