Με αφορμή την παρουσίαση του σχεδίου μαθημάτων επιλογής για τις Φυσικές – Περιβαλλοντικές Επιστήμες, του Ενιαίου Λυκείου, διασαφηνίζω και διευκρινίζω τον επιστημονικό, βιωματικό και μεθοδολογικό χαρακτήρα του μαθήματος “Περιβαλλοντική Επιστήμη”.
Το πρόγραμμα αυτό που διδασκόταν παλαιότερα στο Ενιαίο Πολυκλαδικό Λύκειο ως “Οικολογία και Περιβάλλον” με το συντονισμό του γράφοντος, αναμορφώθηκε στη δεκαετία του 2000 με τίτλο “Αρχές Περιβαλλοντικών Επιστημών”, πάλι από το γράφοντα, για να αντικατασταθεί πριν λίγα χρόνια από το μάθημα “Διαχείριση Φυσικών Πόρων” που διδασκόταν παλαιότερα μόνο στα ΕΠΑΛ, το οποίο, κατά τη γνώμη μου, δεν προσέγγιζε τις αρχές της Περιβαλλοντικής Επιστήμης.
1. Γιατί η Περιβαλλοντική Επιστήμη ως πολυ-επιστημονική σύνδεση και σύνθεση Φυσικών, Κοινωνικών, Οικονομικών, Πολιτικών, Ανθρωπιστικών και άλλων Επιστημών, αναλύει, συνθέτει και αξιολογεί τις μεταξύ τους σχέσεις, καθώς και τις σχέσεις τους με το φυσικό και ανθρωπογενές (τεχνητό) περιβάλλον.
Έτσι η δόμηση, οργάνωση και λειτουργία του μαθήματος της Περιβαλλοντικής Επιστήμης είναι τελείως διαφορετική από αυτή των άλλων σχολικών προγραμμάτων. Επειδή, διαπραγματεύεται τα πολύπλοκα και πολυδιάστατα περιβαλλοντικά ζητήματα και προβλήματα, που για να ερμηνευτούν και αξιολογηθούν απαιτούν την πολυεπιστημονική συνεισφορά πολλών επιστημών.
2. Η ανάγκη για μια τέτοια επιστημολογική και μεθοδολογική παρέμβαση στο σχολικό πρόγραμμα του Ενιαίου Λυκείου, υπαγορεύεται από την οξύτητα των τοπικών και παγκόσμιων κοινωνικο-περιβαλλοντικών προβλημάτων, αλλά και από την κρίση του παθητικού, νοησιαρχικού σχολικού μας συστήματος.
Έτσι, το περιεχόμενο του προγράμματος αυτού και οι διαφοροποιημένες διερευνητικές και διεπιστημονικές του μέθοδοι φιλοδοξούν να καταστήσουν το σχολικό πρόγραμμα περισσότερο ενεργητικό, ουσιαστικό, βιωματικό και συνεπώς ελκυστικό, μέσα από την επικαιρότητα του οικο-περιβαλλοντικού προβληματισμού και την κοινωνική, φιλοσοφική, πολιτισμική και πολιτική του υπόσταση.
3. Σύμφωνα με τις επιδιώξεις αυτές, οι μαθητές χρειάζονται όχι μόνο να κατανοήσουν τις έννοιες, τις αρχές, τους νόμους, τις δομές, τις λειτουργίες και τις ανατροπές της δυναμικής ισορροπίας του ολιστικού (συνολικού) περιβάλλοντος, αλλά και να ευαισθητοποιηθούν δραστικά στα προβλήματα του, διερευνώντας κριτικά και τους κοινωνικούς, οικονομικούς, πολιτικούς και τεχνολογικούς παράγοντες που τα προσδιορίζουν και τα επηρεάζουν. Και ακόμη οι μαθητές χρειάζονται να αναπτύξουν ένα πλαίσιο ενδιαφερόντων, εμπειριών, αξιών στάσεων και συμπεριφορών που θα ενθαρρύνει και θα διευκολύνει την ενεργητική τους συμμετοχή στην προσπάθεια προστασίας και βελτίωσης του περιβάλλοντος τους.
4. Όσον αφορά τη διάρθρωση των διδακτικών της βιβλίων, αυτή στηρίζεται στις αρχές της αλληλεξάρτησης του ανθρώπου από το περιβάλλον του, της σχέσης της σταθερότητας του περιβάλλοντος και της συνετής χρήσης των φυσικών του πόρων και της ανθρώπινης υπευθυνότητας στις περιβαλλοντικές αποφάσεις και επιλογές. Και όπως αυτές οριοθετούνται μέσα από μια σειρά αλληλοσχετιζόμενων παραγόντων, όπως είναι οι επιστημονικές αρχές, οι κοινωνικές αξίες, οι πολιτικές δομές, τα μοντέλα οικονομικής ανάπτυξης, οι παραγωγικές διαδικασίες, τα καταναλωτικά πρότυπα, οι διαθέσιμες τεχνολογίες, οι εκπαιδευτικές λειτουργίες κ.ά.
5. Για να οδηγούν όμως οι αρχές αυτές στις προαναφερόμενες επιδιώξεις χρειάζεται η διδακτική εργασία να επικεντρώνεται όχι μόνο στην προσπάθεια οικοδόμησης των βασικών αρχών, εννοιών και νόμων της Περιβαλλοντικής Επιστήμης, αλλά και στην κριτική ανάλυση, επεξεργασία και αξιολόγηση των οικο-περιβαλλοντικών ζητημάτων και προβλημάτων, μέσω της δι-ερευνητικής και δι-επιστημονικής μαθησιακής διαδικασίας. Με τις μεθοδολογικές αυτές πρακτικές -στηριγμένες στο μοντέλο της επεξεργασίας των πολυποίκιλων περιβαλλοντικών πληροφοριών (βιβλίων, μελετών, περιοδικών, βιοτόπων, οικισμών, μουσείων, υπηρεσιών, πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων κ.ά.)- οι μαθητές πρώτα παρατηρούν, μετά σκέπτονται, ύστερα υποθέτουν και αργότερα ελέγχουν τις υποθέσεις τους, για να καταλήξουν σε αποτελέσματα, συμπεράσματα, γενικεύσεις και προτάσεις. Με την προϋπόθεση ότι οι ερευνητικές αυτές μεθοδεύσεις θα βιώνονται πέρα από τη συμβατική σχολική τάξη, σε όλους τους φυσικούς, κοινωνικούς, παραγωγικούς και πολιτισμικούς χώρους και πόρους που διαμορφώνουν τα -υπό μελέτη και έρευνα- οικοπεριβαλλοντικά ζητήματα και προβλήματα.
6. Με βάση τους σκοπούς και τους στόχους αυτούς, το περιεχόμενο του διδακτικού βιβλίου διαρθρώνεται, οργανώνεται και αναπτύσσεται μέσω διδακτικών κεφαλαίων τα οποία εκτός από το παραδοσιακό μαθησιακό υλικό προσαρμοσμένο στις μεθοδολογίες της σύγχρονης παιδαγωγικής, περιέχουν συνδυαστικά, μαρτυρίες ευαισθητοποίησης και προβληματισμού, θέματα για συζήτηση, κρίση και δραστηριοποίηση και ποικίλες πηγές αναφοράς. Με όλα αυτά επιδιώκεται η όσο το δυνατόν πληρέστερη βιωμένη εμπειρία για την οικοδόμηση των αρχών της Περιβαλλοντικής Επιστήμης. Ταυτόχρονα επιδιώκεται μια νέα μεθοδολογική και παιδαγωγική διάσταση στην ενημέρωση, ευαισθητοποίηση, συνειδητοποίηση και ενεργοποίηση του σημερινού μαθητή-πολίτη για τα κοινωνικο-οικολογικά ζητήματα του περιβάλλοντος του.
7. Μέσα από τις λογικές αυτές, η αξιολόγηση του μαθητή στο αντικείμενο αυτό, είναι συνθετική, που εκτιμά όχι μόνο την άντληση του πληροφοριακού υλικού, αλλά και την έμπρακτη συμμετοχή του σε διαλεκτικές και κυρίως βιωματικές δράσεις περιβαλλοντικής αγωγής.
*καθηγητής Περιβαλλοντικής
Επιστήμης – συγγραφέας
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
1. Αθανασάκης Α., Κουσουρής Θ., Κονταράτος Σ., Αρχές Περιβαλλοντικής Επιστήμης, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 2005.
2. Αθανασάκης Α., Η Περιβαλλοντική Αγωγή σε όλες τις βαθμίδες Εκπαίδευσης, ΧΡ. ΔΑΡΔΑΝΟΣ, Αθήνα 2004.
3. Αθανασάκης Α., Περιβάλλον – Αγωγή και Εκπαίδευση, LIBERAL BOOKS, Αθήνα 2015.
4. Cunningham W., Woodworth Saigo B., Environmental Science; A global concern, WCB, Dubuque 1995.
5. Enger E., Smith B., Environmental Science: A study of interrelations, WCB, Dubuque 1992.
6. Morgan M., Moran J., Wiersman J., Environmental Science: Managing Biological and Physical Resources, WCB, Dubuque 1997.
