“Ο τρόπος να κινδυνεύομε είναι ο τρόπος μας σαν ποιητές”
Αγαπητοί αναγνώστες, καλή χρονιά! Στα πρώτα βήματα του 2024 ΟΙ ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΟΙΗΤΩΝ επέλεξαν να παρουσιάσουν την σημαντική ποιήτρια ,θεωρητικό της τέχνης και τεχνοκριτικό Ελένη Βακαλό. Μαζί με τον σύζυγό της , τον ζωγράφο Γιώργο Βακαλό , τον Παναγιώτη Τέτση και τον Φραντζή Φραντζισκάκη ίδρυσαν τη Σχολή ‘’Βακαλό’’ (το 1957-1958) όπου,μέχρι το 1990 δίδασκε Ιστορία της Τέχνης και Στοιχεία Οπτικής Αντίληψης. Με πρωτοπόρα ματιά στην ποίησή της συνταίριαξε τον υπερρεαλισμό δοσμένο μέσα από ευαίσθητες ψυχικές διαδρομές ελληνικής πραγματικότητας.
ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΤΗΣ ΓΗΣ
Ελάτε όλες μαζί ν’ αγκαλιαστούμε στεγνά σ’ ένα σώμα/Να λικνίσομε τ’ αγόρια μας στα στρογγυλά μας γόνατα/Να τους πούμε ένα νανούρισμα απ’ τη γαλάζια και άσπρη πηγή/της θηλυκότητάς μας/Εμείς που σαν κλείνουν τα μάτια μας ν’ αναπαυτούνε/Γνωρίζομε πιο βαθιά πιο μυστικά τον καρπό της σποράς τους/Της μάνας γης η ανάσα χτυπάει στον ίδιο ρυθμό της καρδιάς μας /Κι η άσπρη κοιλιά όμοια ιερή σαλεύει με τους σκοτεινούς χυμούς/της γονιμότητάς της (ΘΕΜΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ. Αθήνα. ΙΚΑΡΟΣ 1945)
Η Ελένη Βακαλό γεννήθηκε το 1921 στην Κωνσταντινούπολη, το γένος Σταυρινού με καταγωγή από τη Νίσυρο. Από το 1922 με την οικογένειά της έζησαν στην Αθήνα. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και αποφοίτησε από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας το 1945.Λίγο αργότερα διδάχθηκε ιστορία της τέχνης στη Σορβόννη. Το 1944 παντρεύτηκε τον ζωγράφο-σκηνογράφο Γιώργο Βακαλό(1902-1991) και ο γιός τους Μάνος Βακαλό(1946-2001) ήταν διακεκριμένος καθηγητής αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο του Μichigan. Η ποιήτρια έγραφε κριτικά σημειώματα στην εφημερίδα Τα Νέα το διάστημα 1952-1974. Συγχρόνως δίδασκε σε σεμινάρια , σε σχολεία, ακόμη και σε εργοστάσια. Υπερασπίστηκε τη σύγχρονη τέχνη σε μια ιδιαίτερα δύσκολη εποχή , όπως ήταν η μετεμφυλιακή φάση της σύγχρονης ιστορίας μας. Ο λόγος της Ελένης Βακαλό προσανατολίζει σε μια βαθιά και ουσιώδη αυτογνωσία , ζωτικά αναγκαία και σήμερα τόσο στο πεδίο των εικαστικών, όσο και στο πεδίο της γραφής. Επίσης είχε τακτική εκπομπή για την Ελληνική Τέχνη στην Ελληνική Ραδιοφωνία και συνεργάστηκε και με το περιοδικό Ζυγός. Ήταν μέλος του Δ.Σ. της Εθνικής Πινακοθήκης , της Ελληνικής Εταιρείας Λογοτεχνών και της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών.
ΠΟΙΗΤΙΚΕΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ: Θέμα και Παραλλαγές (1945)//Αναμνήσεις από μια εφιαλτική πολιτεία (1948)//Στη μορφή των θεωρημάτων(1951)//Το Δάσος (1954)//Τοιχογραφία(1956)//Ημερολόγιο της ηλικίας (1958)//Περιγραφή του σώματος (1959)//Η έννοια των τυφλών(1962)//Ο Τρόπος να Κινδυνεύομε(1966)//Γενεαλογία-Genealogy (1971)//Tου κόσμου (1978)//Οι παλάβρες της Κυρά –Ροδαλίνας (1984)//Γεγονότα και Ιστορίες της Κυρά-Ροδαλίνας (1990)//Το άλλο του Πράγματος(1995)//Επιλεγόμενα(1997).Μεταφράσεις ποιητικών έργων της έχουν δημοσιευθεί σε πολλές γλώσσες.
ΩΔΗ ΣΤΟ ΓΙΟ ΜΟΥ (απόσπασμα)
Κι εσύ που είσαι γιος παλικαριών/Μην πεις τον άνεμο άκαρδο/Να μη βογγήξεις/Μόνε στο ριζολαίμι σου ας δέσει κόμπο μαύρο/Ο αντρίκιος σου σφυγμός/Σαν ένας κάπρος με άσπρο δόντι θα χύνεσαι/Και θα σε κυκλώσουν οι κυνηγοί με όλες τις προσεχτικές/ Μικρόπνοες σιγανοπερπατησιές/Και τις ενέδρες/Και τ’ άλλα τερτίπια αυτού του κυνηγιού/Που βάζει μπρος το σκύλο να μυρίζει/Εσύ κατάματα να δεις το Μεγάλο Φόβο/Αυτόν που τρέμει στα βαθιά νερά και δεν έχει ντροπή/Γιατί στα σπλάχνα μου απ’ τη γέννα σου ριζώνει./Γι αυτό σε λέω μικρό φτερό χελιδονιού κι αυγερινέ μου/Γι αυτό μαζεύω αλυγαριές και κούμαρα για να σου στρώσω/Πλένω τα πόδια σου μ’ ανθό χαμομηλιού/Έχω πάν’ απ’ την κούνια σου δεμένη την καρδιά μου/Με μια κορδέλα θαλασσιά, γιε μου, να σε φυλάει./Θα ‘ρθει μια μέρα να σκαλίξομε/στους πέντε ανέμους/τα κορμιά μας/Θα ξεπλυθούν οι πολιτείες με θάλασσα/Κι απ’ το βουνό η πανσέληνο θ’ ανατείλει (ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΜΙΑ ΕΦΙΑΛΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ 1948)
Πώς έγινε ένας κακός άνθρωπος
(Από τη Συλλογή Του κόσμου -1978).
Θα σας πω πώς έγινε/ Έτσι είναι η σειρά/ Ένας μικρός καλός άνθρωπος αντάμωσε στο/ δρόμο του έναν χτυπημένο/ Τόσο δα μακριά από κείνον ήτανε πεσμένος και λυπήθηκε/ Τόσο πολύ λυπήθηκε/ που ύστερα φοβήθηκε/ Πριν κοντά του vα πλησιάσει για να σκύψει να/ τον πιάσει, σκέφτηκε καλύτερα/ Τι τα θες τι τα γυρεύεις/ Κάποιος άλλος θα βρεθεί από τόσους εδώ γύρω/ να ψυχοπονέσει τον καημένο/ Και καλύτερα να πούμε/ Ούτε πως τον έχω δει/ Και επειδή φοβήθηκε/ Έτσι συλλογίστηκε/ Τάχα δεν θα είναι φταίχτης, ποιον χτυπούν χωρίς να φταίξει;/ Και καλά του κάνουνε αφού ήθελε vα παίξει με τους άρχοντες/ ‘Αρχισε λοιπόν και κείνος/ Από πάνω να χτυπά/ Αρχή του παραμυθιού καλημέρα σας
Οι συνιστώσες της ποιητικής της ιδιαιτερότητας και δυναμικής βαθμιαία πέρασαν στο εντελώς προσωπικό της υπερρεαλιστικό χώρο. Η ποιήτρια συνεχώς θέτει ερωτήματα , αλλάζει γωνίες θέασης του ποιητικού γεγονότος, την απασχολεί η πρόσληψη και η διαδραστική σχέση του δέκτη, η δύναμη της γλώσσας , η “σωματική”* γνώση όπως αγαπούσε να ονομάζει, χρησιμοποιεί τα εργαλεία των υπερρεαλιστών και τα εξελίσσει , όπως την προσομοίωση. Η λειτουργία του υποσυνείδητου ,ο ελεύθερος συνειρμός μεταποιούμενοι σε βίωμα και μορφή αναγνωρίζονται ως αναγκαίοι δίαυλοι για να περάσει ο ποιητής από τον περιορισμένο ατομικό χώρο στη μυθολογία της ανθρωπότητας.
Στην τελευταία ποιητική της συλλογή ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ στους στίχους της αναγνωρίζεται διακριτά ο ώριμος και αιρετικός καρπός της κοπιώδους δημιουργικής διεργασίας της που κάθε στιγμή πάσχιζε για την αναζήτηση της ουσίας στην ποιητική πράξη, εντέλει για την αλήθεια της ποίησης. Παραθέτω σχετικό μικρό απόσπασμα:
Ενοχλημένοι ποιητές διαδέχονται/Τ’ αστραποβόλα οράματα του ώ μέγα /Επιθυμώ την καύση των μετεωριτών/Αντί του νεκρού/Στο θόλο του ομιλούμενου/Στο θόλο του ομιλούμενου/Στο θόλο του ομιλούμενου/Η λέξη εξαντλείται ως πράγμα/Και τότε το πράγμα υπάρχει εξ αρχής/Άγλωσσοι οι ποιητές/Γίνονται ποιητές/Έτσι όπως εγώ τους θέλω
Η Ελένη Βακαλό ως θεωρητικός και ιστορικός της τέχνης άφησε σπουδαία συγγραφική σφραγίδα και έλαβε τις παρακάτω διακρίσεις: το 1991 το Α’ Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή Γεγονότα και ιστορίες της κυρα-Ροδαλίνας(1990) και το 1997 το Βραβείο Δοκιμίου της Ακαδημίας για το έργο της Κριτική εικαστικών τεχνών-2 τομ.(1996). Το 1998 αναγορεύθηκε Επίτιμη διδάκτορας του τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και το 2000 Επίτιμη διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Derby στην Αγγλία. Το 2001 η Ελένη Βακαλό απεβίωσε στην Αθήνα.
Κλείνοντας το αφιέρωμα για την ποιήτρια Ελένη Βακαλό οι ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΟΙΗΤΩΝ επιλέγουν να παραθέσουν το ακόλουθο καίριο απόσπασμα από την εξαιρετική μελέτη της Μαρίας Κακαβούλια ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΙ ΛΕΞΕΙΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΒΑΚΑΛΟ –ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΦΕΛΗ 2004:
‘’…Τι είναι λοιπόν ποίηση, για τη Βακαλό; Δανείζομαι τα λόγια της για να απαντήσω: ‘’Ποίηση είναι ο τρόπος να κινδυνεύομε’’ ,η ‘’μαντική της γλώσσας’’, ‘’το αλφάβητο της κραυγής που επιπλέει’’, ‘’η μαγεία δημιουργίας’’…. Ποιητής είναι αυτός που ‘’μπορεί ν’ αποσπάσει μορφές απ΄ το πλήθος’’∙ ο ωτακουστής στο σκοτεινό δάσος, ο βουτηχτής βαθιάς θάλασσας, ο σώζων και σωζόμενος, πηγή και ανάσα για τους άλλους, ‘’ο τραγωδός ανάμεσα στη σιωπή’’, ο τυφλός ραψωδός που νιώθει, κυρίως, το τρομερό κάτω από το ωραίο. Ποιητές είναι οι ορώντες τα σημάδια στον τρόπο, οι ολιγαρκείς ψαράδες, οι μεγάλοι έφηβοι υπνοβάτες που ‘’αγρεύουν’’ το ‘’πουλί της ποιήσεως’’, όσοι αγρυπνούν και ονειρεύονται….(σελ.284-σελ.285)’’
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΙ ΛΕΞΕΙΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΒΑΚΑΛΟ –ΜΑΡΙΑ ΚΑΚΑΒΟΥΛΙΑ-ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΦΕΛΗ 2004
-ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ –ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΛΟ-ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΦΕΛΗ-ΑΘΗΝΑ 1997
-ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΧΑΡΤΗΣ 25(ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2021) ΑΦΙΕΡΩΜΑ : ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΛΟ –ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΚΑΚΑΒΟΥΛΙΑ –ΑΝΤΕΙΑ ΦΡΑΝΤΖΗ
-ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΧΑΡΤΗΣ 25(ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2021) ΑΦΙΕΡΩΜΑ:ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΛΟ –Τα αποσιωπημένα ποιήματα της Ελένης Βακαλό της Άντειας Φραντζή
*Μονόγραμμα ‘’Ελένη Βακαλό’’(9/10/2001 ΕΡΤ)
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Η ποιήτρια σε διάφορες ηλικίες. Στη φωτο 3 με τον γιό της Μάνο Βακαλό /στη φωτο 4 με τον σύζυγό της Γιώργο Βακαλό
ΟΙ ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΟΙΗΤΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ- ΚΑΛΩΣΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ 2024 -ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ΤΟ ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΔΙΠΤΥΧΟ ‘’ΤΑ ΣΚΟΥΛΑΡΙΚΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗΣ’’ ΚΑΙ ‘’ΦΕΥΓΟΥΣΑ’’ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΜΑΧΗΣ ΧΟΥΡΔΑΚΗ ΣΕ 3 ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ ΠΟΥ ΘΑ ΤΗΛΕΦΩΝΗΣΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜ. ΣΤΟ ΤΗΛ. 2821051003 – 6
