Η Κρήτη βρίσκεται σε προνοµιούχο γεωγραφική θέση, είναι επιµήκης και περιβρέχεται από θάλασσα, δηµιουργώντας ένα εξαιρετικό περιβάλλον υγιεινής διαµονής, που ήταν γνωστά από τη Μινωική εποχή (ca 3200-1100 π.Χ.).
Το υδατικό της δυναµικό όχι µόνο ανακυκλώνεται, αλλά από τις παράκτιες πηγές της εκρέει στη θάλασσα περίπου ένα δισεκατ. m3 υφάλµυρου νερού κατ’ έτος σύµφωνα µε εκτιµήσεις του ΙΓΜΕ (Αγγελάκης, 2022). Αυτή η ποσότητα είναι υπερδιπλάσια των συνολικών ετήσιων αναγκών νερού της Κρήτης, που είναι περίπου 500 εκατ. m3 τον χρόνο.
Στην ανατολ. Κρήτη είναι πολύ γνωστές τρεις τέτοιες πηγές, οι Αλµυροί Ηρακλείου και Αγίου Νικολάου και η Μαλαύρα Ιεράπετρας, που εκρέουν συνολικά στην θάλασσα περισσότερα από 300 εκατ. m3 υφάλµυρου νερού κατ’ έτος. Το νερό αυτών των πηγών περιέχει κατά µέσο όρο λιγότερο από 8 g/L διαλυµένων στερεών (TDS), ενώ για λίγες ηµέρες τον Φεβρουάριο και Μάρτιο, το νερό τους είναι σχεδόν ισοδύναµο µε το πόσιµο νερό, µε περίπου 200-250 mg ΤDS/L. Η πηγή του Αλµυρού Ηρακλείου φαίνεται στην Εικόνα 1.
Πέραν αυτών, το νερό αυτών των πηγών είναι ο σηµαντικότερος µη συµβατικός υδατικός µας πόρος, που µπορεί να αξιοποιηθεί τόσο για παραγωγή ενέργειας µε έργα αντλησιοταµίευσης, όσον και πόσιµου νερού αρίστης ποιότητας σε πολύ µικρό χρόνο και µε πολύ χαµηλό κόστος. Αντίθετα, παραγωγή πόσιµου νερού µε άλλες µεθόδους, όπως γεωτρήσεις, φράγµατα και άλλα, εκτός άλλων προβληµάτων, απαιτούν µακρούς χρόνους µελέτης και κατασκευής ενώ το κόστος, κυρίως της κατασκευής τους, είναι πολλαπλάσιο. Π.x. για την κατασκευή του φράγµατος Αποσελέµη χρειάστηκε χρόνος περισσότερος από µισό αιώνα και κόστος περισσότερα από 260 εκατ. €. Επί πλέον ο συνδυασµός έργων αφαλάτωσης µε αυτά αντλησιοταµίευσης µπορεί να µειώσει σηµαντικά το ήδη χαµηλό κόστος παραγωγής αφαλατωµένου νερού από υφάλµυρα νερά. Τέτοια έργα προωθούνται ενεργά στην ΝΑ χώρα από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας.
Στην Κρήτη έχουν κατασκευαστεί οι παρακάτω µονάδες αφαλάτωσης κυρίως υφάλµυρου νερού:
(α) Ο ∆ήµος Μαλεβιζίου αντιµετωπίζει τεράστιο πρόβληµα έλλειψης πόσιµου νερού µε τον υδροφόρο του ορίζοντα να παρουσιάζει έντονη υφαλµύρηση. Προκειµένου να καλυφθούν οι ανάγκες ύδρευσης, η ∆ΕΥΑ Μαλεβιζίου (∆ΕΥΑΜ) υλοποίησε το έργο «Εγκατάσταση Μονάδας Επεξεργασίας Πόσιµου Νερού µε ∆εξαµενές Αποθήκευσης και Εξωτερικά ∆ίκτυα Ύδρευσης στην ∆Ε Γαζίου και ΤΚ Ροδιάς του ∆ήµου Μαλεβιζίου» µέσω του Ταµείου Συνοχής του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Περιβάλλον – Αειφόρος Ανάπτυξη» (ΕΣΠΑ). Η Μονάδα έχει δυναµικότητα 2.000 m3 νερού/ηµερ. και 2.400 m3 νερού/ηµερ. την καλοκαιρινή περίοδο και ικανοποιεί τις ανάγκες ύδρευσης των ∆Κ Γαζίου και των ΤΚ Ροδιάς και Αχλάδας µέσω των δεξαµενών Κουµπέ- Τσαχιανών- Καλυβάκι κατά τη θερινή – τουριστική περίοδο µε την αυξηµένη επισκεψιµότητα και τη διαµονή επισκεπτών στις µεγάλες ξενοδοχειακές µονάδες της ∆Κ Γαζίου, που υπερβαίνουν τους 25.000 ισοδύναµους κατοίκους.
Οι αυξανόµενες υδρευτικές ανάγκες λόγω της οικιστικής ή/και τουριστικής ανάπτυξης των τελευταίων χρόνων, οδήγησε τη ∆ΕΥΑΜ στην κατασκευή νέας Μονάδας 3.000 m3 νερού/ηµέρα, µε χρηµατοδότηση επίσης από το ΕΣΠΑ, η οποία θα συµβάλει στην ικανοποίηση των αναγκών στις παραπάνω περιοχές αλλά και στην πρώην ∆ηµοτική Ενότητα Τυλίσου. Τέλος, στο ∆ήµο Μαλεβιζίου είναι εγκαταστηµένη η µεγαλύτερη στην Ελλάδα Μονάδα Αφαλάτωσης υφάλµυρου νερού µε σκοπό την συνολική παραγωγή 5.400 m3 πόσιµου νερού άριστης ποιότητας σε ηµερήσια βάση. Το κόστος εγκατάστασης και λειτουργίας των δυο µονάδων ανήλθε περίπου σε 1,40 εκατ. €. Επίσης, έχει προβλεφθεί η δυνατότητα απόληψης και µεταφοράς από την πηγή του Αλµυρού ποσότητας υφάλµυρου µέχρι 11.500 m3/ηµερ., σε περίπτωση αύξησης των υδρευτικών αναγκών της Επιχείρησης. Για την λειτουργία των µονάδων έχει υπογραφεί σύµβαση µε ανάδοχο εταιρία µε τιµή για το παρεχόµενο πόσιµο νερό 0,16 € ανά m3/νερού. Η λύση της αφαλάτωσης είναι µια αποδεκτή λύση διεθνώς, που προσφέρει ασφαλή και γρήγορα αποτελέσµατα για παραγωγή πόσιµου νερού άριστης ποιότητας σε λογικό κόστος και εξασφαλισµένη λύση στην αποτελεσµατική αντιµετώπιση της λειψυδρίας. (β) Μονάδα Αφαλάτωσης υφάλµυρου νερού µε αντίστροφη ώσµωση δυναµικότητας 2.000 m3/ηµερ. πόσιµου νερού, από την οποία εξυπηρετούνται οι οικισµοί Πάνορµο και Ρουµελή, της ∆ΕΥΑ Μυλοποτάµου (∆ΕΥΑΜ), που βρίσκονται στο κέντρο περίπου της βόρειας παράκτιας ακτής της Κρήτης. Το υφάλµυρο νερό αντλείται από τρεις υφιστάµενες γεωτρήσεις και δυο πηγές και µεταφέρεται σε δεξαµενή στο χώρο των εγκαταστάσεων. Στη συνέχεια, αφού υποστεί προεπεξεργασία µε φίλτρανση µέσω µεµβρανών υπερδιήθησης αποθηκεύεται στη δεξαµενή φιλτραρισµένου νερού και στη συνέχεια οδηγείται στο σύστηµα αντίστροφης ώσµωσης. Το εξαιρετικής ποιότητας παραγόµενο πόσιµο νερό αποθηκεύεται σε δεξαµενή ύδρευσης από όπου µεταφέρεται µε βαρύτητα στις υφιστάµενες δεξαµενές ύδρευσης των οικισµών Πανόρµου και Ρουµελή της ∆ΕΥΑΜ. Το συνολικό κόστος 2 εκατ. € περίπου περιλαµβάνει τρία αντλιοστάσια, κατασκευή των δικτύων µεταφοράς του υφάλµυρου νερού από τις υφιστάµενες γεωτρήσεις και πηγές στη µονάδα αφαλάτωσης µήκους 5.273 m και το βαρυτικό δίκτυο µεταφοράς του αφαλατωµένου νερού στο δίκτυο ύδρευσης των οικισµών Πανόρµου και Ρουµελή µήκους 8.473 m. Τέλος, περιλαµβάνει χωµατουργικά υποέργα και τον αγωγό διάθεσης της άλµης µήκους 1.340 m, που συνδέεται µε το δίκτυο οµβρίων νερών του Πανόρµου. (γ) Σχετικά πρόσφατα, η ∆ΕΥΑ Ηρακλείου (∆ΕΥΑΗ) απέκτησε δική της, έστω και µικρής δυναµικότητας, µονάδα αφαλάτωσης στη Φοινικιά. Πρόκειται για Μονάδα Αφαλάτωσης µε αντίστροφη ώσµωση δυναµικότητος 2.000 m3/ηµερ., η οποία επεξεργάζεται νερό από τις γεωτρήσεις, που υπάρχουν σε οικόπεδο των εγκαταστάσεων της ∆ΕΥΑΗ στη Φοινικιά. Η Μονάδα αυτή έχει µικρή δυνατότητα παραγωγής πόσιµου νερού, εξαιτίας της υψηλής περιεκτικότητας σε ΤDS του υπόγειου νερού. Η ποιότητα του υπόγειου νερού θα µπορούσε να βελτιωθεί σηµαντικά µε εµπλουτισµό του υπόγειου υδροφορέα την χειµερινή περίοδο µε αρδευτικό νερό υψηλής ποιότητας, που θα παράγεται από αρδευτικό έργο επεξεργασµένων εκροών αστικών υγρών αποβλήτων, που θα αρχίσει να λειτουργεί σύντοµα. Ευελπιστώ να υλοποιηθεί τελικά αυτή η προσπάθεια, που είχε προταθεί επί των ηµέρων του αείµνηστου Γιάννη Σµπώκου στην ∆ΕΥΑΗ, το 1994 αµέσως µετά την ολοκλήρωση της Μονάδας Επεξεργασίας των Αστικών Υγρών Αποβλήτων του Ηρακλείου (Αγγελάκης, 2024). Εύχοµαι να στεφθεί µε επιτυχία για την οριστική επίλυση του χρόνιου προβλήµατος υδατοπροµήθειας της πόλης µας. (δ) Στη ΒΙ.ΠΕ Ηρακλείου λειτουργεί µια µικρή Μονάδα Αφαλάτωσης του υφάλµυρου νερού γεώτρησης δυναµικότητας 2.000 m3/ηµερ. την οποία λειτουργεί η εταιρεία SYCHEM, που εδρεύει στην ΒΙ.ΠΕ. Από αυτήν τη µονάδα υδροδοτούνται η ΒΙ.ΠΕ, εταιρείες µε ειδικό βιοµηχανικό νερό και βυτιοφόρα µεταφοράς πόσιµου νερού, συµπεριλαµβανοµένης της πυρόσβεσης. (ε) Σε ολόκληρη την Κρήτη, κυρίως στη ανατολική, υπάρχουν περισσότερες από 50 µικρές σχετικά Μονάδες, ιδιαίτερα σε ξενοδοχειακές επιχειρήσεις. Οι µονάδες αυτές αφαλατώνουν κυρίως θαλάσσιο νερό µε αντίστροφη ώσµωση. Αυτές οι Μονάδες θα µπορούσαν να αυξηθούν σηµαντικά σε όλες τις παράκτιες περιοχές µε την θέσπιση και στη χώρας µας κινήτρων εγκατάστασης µονάδων αφαλάτωσης µε κρατική επιδότηση, όπως έχει θεσπισθεί πρόσφατα στη γειτονική Κύπρο.
*Ο Ανδρέας Ν. Αγγελάκης είναι επίτιµο µέλος
και διακεκριµένος fellow του Παγκόσµιου
Οργανισµού Νερού (IWA).
Βιβλιογραφία
Αγγελάκης, Α. Ν. (2022). Νερό και Ενέργεια. ΠΑΤΡΙΣ Ηρακλείου 16/06/2022, https://www.patris.gr/2022/06/16/nero-kai-energeia/
Αγγελάκης, Α. Ν. (2024). ∆υνατότητες Παραγωγής Πόσιµου Νερού Έγκαιρα και Έγκυρα µε το Χαµηλότερο ∆υνατό Κόστος. ΠΑΤΡΙΣ, Ηρακλείου, 13/12/2024, https://www.patris.gr/stiles/proektaseis/paragogi-posimou-nerou-egkaira-kai-egkira-me-to-xamilotero-dinato-kostos/
