H “σωστή πλευρά της ιστορίας”

Τὴ φράση ἀκούσαμε καὶ διαβάσαμε πολλὲς φορὲς τὶς τελευταῖες ἡμέρες. Γνωστὴ ἀπὸ παλιά, χρησιμοποιεῖται γιὰ νὰ δηλωθεῖ σχηματικὰ ἡ ὀρθότητα μιᾶς ἀπόφασης, καὶ μάλιστα γιὰ θέμα μεγάλης σημασίας. “Ἐπιλέξαμε τὴ σωστὴ πλευρὰ τῆς Ἱστορίας”, σὲ σχέση μὲ τὴν εἰσβολὴ τῆς Ρωσίας στὴν Οὐκρανία, ἀκούσαμε καὶ ἀπὸ τὰ πιὸ ἐπίσημα χείλη. Ὅμως:

Οταν κάποιος βρίσκεται μπροστὰ σὲ ἕνα δίλημμα καὶ εἶναι ἀνάγκη νὰ ἐπιλέξει τὸν ἕνα ἢ τὸν ἄλλο δρόμο, πολὺ περισσότερο ὅταν ἡ ἀπόφασή του ἀφ’ ἑνὸς ἐπηρεάζει τὴ ζωὴ καὶ τῶν ἄλλων ἀνθρώπων, ἀφ’ ἑτέρου ὑποτίθεται ὅτι διερμηνεύει τὴν κοινὴ ἀντίληψη, ὀφείλει νὰ ἐνεργήσει μὲ ὁδηγὸ συγκεκριμένες ἀρχὲς καὶ ἀξίες τὶς ὁποῖες πρεσβεύει καὶ στηρίζει. Ἡ προσήλωσή του σ’ αὐτὲς δὲν νοεῖται νὰ εἶναι εὐκαιριακὴ καί, ἑπομένως, νὰ ἀκυρώνεται ἀνάλογα μὲ τὶς ἑκάστοτε περιστάσεις. Ὀφείλει ἐπίσης νὰ ἔχει καθαρὲς σκέψεις καὶ σαφῆ προσανατολισμὸ ὡς πρὸς τὸ τί προτίθεται νὰ κάμει παίρνοντας τὴ μιὰ ἢ τὴν ἄλλη ἀπόφαση. Αὐτὰ ἔχουν τὴν ἔννοια ὅτι στὴν ἀφετηρία τῆς συζήτησης ὑπάρχει ὡς θεμέλιο τὸ στοιχεῖο τῆς ἠθικῆς.

Ἀλλὰ στὶς διεθνεῖς σχέσεις, ὅπως καὶ στὴν πολιτική, δύσκολα βρίσκει χῶρο τὸ στοιχεῖο αὐτό, παρὰ τὸ ὅτι χωρὶς δισταγμὸ ὅλοι τὸ ἐπικαλοῦνται. Ὀμνύουν στὸ δίκαιο, καὶ μάλιστα τὸ “διεθνές”, ἀρκεῖ αὐτὸ νὰ μὴν εἶναι ἀντίθετο μὲ τὰ συμφέροντά τους. Καὶ περιμένουν τὴν κατάλληλη ὥρα, γιὰ νὰ διακηρύξουν ὅτι στέκονται στὴ “σωστὴ πλευρὰ τῆς Ἱστορίας”. Ὅπως τώρα, μὲ τὸν ὀλέθριο πόλεμο ποὺ κήρυξε ἡ Ρωσία κατὰ τῆς Οὐκρανίας.

Ὅμως, τί ἐννοοῦν καταφεύγοντας στὸν ἀφορισμὸ αὐτό; Καὶ ποιοί εἶναι αὐτοί;
Ὅποιος ἔχει μνήμη καὶ κρίση ἔχει καὶ τὴν ἀπάντηση: εἶναι οἱ ἴδιοι ποὺ χωρὶς ποτὲ νὰ πληρώσουν γιὰ τὰ ἐγκλήματά τους κατασπάραξαν τὴ Γιουγκοσλαβία, ποὺ ἔσπειραν τὴ συμφορὰ σὲ χῶρες ὅπως ἡ Συρία καὶ τὸ Ἀφγανιστάν, ποὺ ξερίζωσαν λαοὺς ἀπὸ τὶς ἑστίες τους στέλνοντάς τους πρόσφυγες ἀπελπισμένους στὸ “πουθενά”, ποὺ ἀνέχθηκαν καὶ ἀνέχονται ἐπιθέσεις καὶ κατοχὴ εἰς βάρος λαῶν καὶ κρατῶν, ὅπως στὴν Κύπρο καὶ στὴ Μέση Ἀνατολή. Εἶναι οἱ ἴδιοι ποὺ (τάχα) δὲν βλέπουν τὶς τουρκικὲς ἀπειλὲς καὶ τὶς συνεχεῖς παραβιάσεις τῆς ἐθνικῆς κυριαρχίας τῆς χώρας μας. Εἶναι οἱ ἴδιοι ποὺ ἔκλεισαν καὶ κλείνουν τὰ μάτια μπροστὰ στὴ λεηλασία τοῦ Ἀνθρώπου. Γιὰ νὰ δικαιώσουν μὲ ὅλα αὐτὰ (καὶ μὲ ὅσα ἄλλα) τὸν Ἠσαΐα (64, 5), ποὺ πρὶν ἀπὸ χιλιάδες χρόνια διαπίστωνε: «ὡς ράκος ἀποκαθημένης πᾶσα ἡ δικαιοσύνη ἡμῶν».

Γιὰ κάθε ἐχέφρονα ἡ ἀντίθεση στὸν πόλεμο εἶναι μονόδρομος. Αὐτὸ ἰσχύει καὶ γιὰ τὴ χώρα μας. Πῶς ὅμως καὶ μὲ ποιά μορφὴ καὶ μὲ ποιές προϋποθέσεις γίνεται αὐτό; Εἶναι ἀπαραίτητο νὰ δώσουμε (κατ’ εὐφημισμὸν ἀμυντικὰ) ὅπλα; Δὲν ξέρω ἂν στὶς πονηρὲς μέρες ποὺ ζοῦμε μᾶς περισσεύουν, αὐτὸ ὅμως σηματοδοτεῖ ἐμπλοκὴ τῆς χώρας στὸν πόλεμο. Ἀποφασίστηκε μήπως αὐτὸ μὲ τὴν προσδοκία ὅτι, ἂν (μὴ γένοιτο!) στὸ μέλλον χρειαστοῦμε βοήθεια ἀνάλογη, θὰ τὴν ἔχουμε; Ψάχνω νὰ βρῶ ἀπάντηση στὸ παρελθόν, κοντινὸ καὶ μακρινὸ – εὔκολη ὑπόθεση. Ἀποφεύγω ὅμως νὰ προχωρήσω σὲ συγκρίσεις μὲ ἄλλες χῶρες οἱ ὁποῖες, ἂν καὶ καταδίκασαν διαρρήδην τὴ ρωσικὴ εἰσβολή, δὲν θέλησαν νὰ ἐμπλακοῦν μὲ ἀποστολὴ ὅπλων. Ἀνάμεσα σ’ αὐτὲς εἶναι καὶ ἡ Τουρκία – ἡ ὁποία, ἐπιπλέον, ἀρνεῖται νὰ ἐπιβάλει κυρώσεις στὴ Ρωσία (μέχρι σήμερα, 2/3, ὅπλα ἔστειλαν 11 ἀπὸ τὶς 30 χῶρες τοῦ ΝΑΤΟ, 10 ἀπὸ τὶς 27 τῆς ΕΕ). Γιὰ τὴν ὥρα, ἐκεῖνο ποὺ ἔχουμε εἰσπράξει εἶναι οἱ ἀπειλὲς τῆς Ρωσίας καὶ ἡ δήλωσή της ὅτι μᾶς θεωρεῖ χώρα ἐχθρική. Κάτι ποὺ μπορεῖ νὰ μὴ σημαίνει τίποτε, μπορεῖ ὅμως νὰ σημαίνει πολλά. Καὶ εἶναι ἡ χώρα ποὺ πρὶν ἀπὸ ἕνα χρόνο μᾶς διέθεσε πυροσβεστικὰ ἀεροπλάνα γιὰ νὰ σβήσουμε τις πυρκαγιές.

Ἀνεξάρτητα ἀπὸ ὅλα αὐτά, δὲν πρέπει νὰ προσπερνᾶμε ἄκριτα τὸ τί σημαίνει ἡ θολὴ καὶ πομπώδης φράση «σωστὴ πλευρὰ τῆς Ἱστορίας». Οἱ ἑρμηνεῖες οἱ ὁποῖες μποροῦν νὰ δοθοῦν ποικίλλουν ἀνάλογα μὲ τὰ κριτήρια ποὺ χρησιμοποιοῦμε. Σχηματικὰ καὶ πάλι τίθεται τὸ ἐρώτημα: πότε κρίνεται τὸ ἂν εἶναι σωστὴ μιὰ ἀπόφαση· στὴν ἀρχὴ ἢ ὅταν προκύψουν τὰ ἀποτελέσματά της; Φυσικά, ὅποιος ἀπὸ ὅσους ἐπαίρονται ἐρωτηθεῖ θὰ ἀποφύγει νὰ δώσει ἀπάντηση.

Τὸ ἐρώτημα ὅμως, τουλάχιστον γιὰ τὴ χώρα μας, ὑπάρχει καὶ εἶναι ἀμείλικτο. Γιὰ ὅσους ἐπικαλοῦνται τὴν προσήλωση στὸ δίκαιο ἀπάντηση εἶναι αὐτὰ ποὺ ἔγραψα παραπάνω. Γιὰ ὅσους ἐπικαλοῦνται τὴν τελικὴ ἔκβαση (νίκη ἢ ἥττα) ἡ ἀπάντηση εἶναι ἐξ ἴσου συντριπτική: ἡ ἑλληνικὴ Ἱστορία ἔχει νὰ ἐπιδείξει σελίδες δόξας ποὺ γράφτηκαν μέσα ἀπὸ θυσίες καὶ αἷμα, μέσα ἀπὸ ἧττες στὰ πεδία τῶν πολεμικῶν ἀγώνων. Ποιά ἦταν ἄραγε τότε ἡ “σωστὴ” πλευρά;
Ἐν τέλει, ἡ “Ἱστορία” δὲν εἶναι κάτι αὐθύπαρκτο, γιὰ νὰ ποῦμε ὅτι στεκόμαστε στὸ ἕνα ἢ στὸ ἄλλο πλευρό της. Εἶναι ἡ ἴδια ἡ ζωὴ στὸ βάθος τοῦ χρόνου καὶ τοῦ χώρου. Εἴμαστε οἱ ἄνθρωποι ὅλοι μὲ τὶς πράξεις μας καὶ μὲ τὶς παραλείψεις μας. Βλέποντας, λοιπόν, κάποιος ὅσα συμβαίνουν καὶ μιλώντας μὲ τὴν ἀλαζονεία καὶ τὸν κυνισμὸ ποὺ πολλοὺς χαρακτηρίζουν δὲν θὰ δυσκολευτεῖ νὰ καταλήξει στὸ ὅτι ὁ ἀδύναμος πρέπει νὰ πηγαίνει μὲ τὸ μέρος τοῦ ἰσχυροῦ, ὅπως, μοῦ φαίνεται, συμβαίνει τώρα με τη χώρα μας. Ἂν τὸ ἐπιβάλλει ἡ ἀνάγκη, νὰ ξεχάσει ἀρχὲς καὶ ἀξίες.

Ἡ θέση αὐτὴ ἔχει ἐπιχειρήματα, ἡ Ἱστορία ὅμως διδάσκει τί συμβαίνει συνήθως σὲ ἀνάλογες περιπτώσεις: τὸ γεράκι, ὅσο καὶ ἂν δίνει τὴν ἐντύπωση ὅτι ἔχει ἐξημερωθεῖ, παραμένει ἁρπακτικό. Καὶ ἀχόρταγο.

ΥΓ. Ὁ Θουκυδίδης μέσα ἀπὸ τὴν ἐξιστόρηση τῶν γεγονότων τοῦ Πελοποννησιακοῦ πολέμου περιγράφει τὴν κατάπτωση στὴν ὁποία ὁ πόλεμος ὁδηγεῖ τὸν ἄνθρωπο. Στὸ διάβα τοῦ χρόνου οἱ ἐπισημάνσεις του ἐπαληθεύτηκαν ἀμέτρητες φορές. Τὸ ἴδιο συμβαίνει καὶ στὴ σημερινὴ συγκυρία. Τὴ θλίψη μας ὅμως δὲν πρέπει νὰ προκαλοῦν μόνο ὅσα ἐγκλήματα διαπράττονται, μὲ χρήση, μάλιστα, φοβερῶν ὅπλων. Θλίψη μεγάλη προκαλεῖ καὶ τὸ ὅτι, προκειμένου νὰ συνθλιβεῖ ἡ Ρωσία, ἰσοπεδώνονται τὰ πάντα. Πόσο πιὸ χαμηλὰ μπορεῖ νὰ φτάσει ὁ ἄνθρωπος ποὺ στὸ ὄνομα τῆς εἰρήνης καὶ τοῦ δικαίου θέτει ὑπὸ ἀπαγόρευση ἔργα τοῦ πνεύματος; ἢ ἀπαγορεύει τὴ συμμετοχὴ ἀθλητῶν σὲ ἀθλητικοὺς ἀγῶνες; Καλὰ θυμόμαστε ὅτι στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα σταματοῦσαν τοὺς πολέμους ὅταν ὑπῆρχαν Ὀλυμπιακοὶ ἀγῶνες. Σήμερα, ἐπιλεκτικὰ μάλιστα, συμβαίνει το ἀντίστροφο.