1. Ιστορική αναδροµή και σύντοµη αναφορά στη δανική κυριαρχία
Οι πρόγονοι των σηµερινών ∆ανών (Βίκινγκς) είχαν ανακαλύψει και αποικήσει τη Γροιλανδία γύρω στο έτος 1000, αλλά τελικά εγκατέλειψαν τις αποικίες τους περίπου το 1450. Αιώνες αργότερα, το 1721, η ∆ανία επανεγκαταστάθηκε στο νησί, µετατρέποντάς το σε αποικιακό έδαφός της. Η κυριαρχία της ∆ανίας στη Γροιλανδία παρέµεινε συνεχής (πλην του Β΄ Παγκοσµίου Πολέµου, όταν η ίδια η ∆ανία τελούσε υπό γερµανική κατοχή και οι ΗΠΑ κατέλαβαν προσωρινά τη Γροιλανδία για να αποτρέψουν τους Ναζί. Στα µεταπολεµικά χρόνια, η Γροιλανδία αποκόµισε µεγαλύτερη αυτονοµία: το 1979 απέκτησε καθεστώς αυτοδιοίκησης, ενώ το 2009 θεσπίστηκε νοµοθετικό πλαίσιο που προέβλεπε την πιθανή πλήρη ανεξαρτησία έπειτα από δηµοψήφισµα.
2. Το ενδιαφέρον των ΗΠΑ: από το παρελθόν έως σήµερα
Υπάρχει µία µακρά ιστορία αµερικανικού ενδιαφέροντος για το νησί. Έπειτα από τις γνωστές ιστορικές αγορές (Louisiana, Alaska κτλ.), οι ΗΠΑ είχαν ήδη από τον 19ο αιώνα (1868) σκεφτεί να αγοράσουν τη Γροιλανδία µαζί µε τις δανικές κτήσεις, χωρίς όµως επιτυχία. Στον Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο, οι ΗΠΑ κατέλαβαν τη Γροιλανδία για να την προστατεύσουν από τους Γερµανούς. Με την έναρξη του Ψυχρού Πολέµου, η Γροιλανδία έγινε ακόµα πιο σηµαντική, αφού βρίσκεται στο κέντρο της γραµµής Ουάσινγκτον–Μόσχας. Η βάση Thule (ή “Tουλε”), στα βορειοδυτικά, λειτούργησε ως σηµείο-κλειδί για αεροπορικές αποστολές, ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης κ.ο.κ. Μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέµου, το ενδιαφέρον των ΗΠΑ υποχώρησε, αλλά από τη δεκαετία του 2010 αναβίωσε: η κλιµάκωση µε τη Ρωσία (π.χ. προσάρτηση Κριµαίας, εισβολή στην Ουκρανία) και η αµερικανική ανησυχία για τις διαδροµές/υποθαλάσσιες οπτικές ίνες στην Αρκτική έφεραν και πάλι το θέµα της Γροιλανδίας στο προσκήνιο.
3. Γεωπολιτική και στρατιωτική διάσταση
Η Γροιλανδία, γεωγραφικά, αποτελεί “φυσικό φυλάκιο” εάν σκεφτούµε πιθανές συγκρούσεις µε τη Ρωσία: βρίσκεται στο κεντρικό σηµείο ανάµεσα στην Ουάσινγκτον και τη Μόσχα, και η θαλάσσια περιοχή “GIUK Gap” (Greenland–Iceland–UK) θεωρείται “πέρασµα-κλειδί” για τα ρωσικά υποβρύχια που θέλουν να βγουν από την Αρκτική προς τον Βόρειο Ατλαντικό. Επίσης, τα αµερικανικά δορυφορικά συστήµατα πολικής τροχιάς χρειάζονται επίγειους σταθµούς στην Αρκτική (όπως η Thule). Στην εποχή της αναζωπύρωσης του ρωσικού ενδιαφέροντος για τις αρκτικές βάσεις, οι ΗΠΑ θεωρούν ζωτικής σηµασίας να συνεχίσουν να έχουν στρατιωτική παρουσία στη Γροιλανδία.
4. Στρατηγική σηµασία για µελλοντικές εµπορικές οδούς και φυσικούς πόρους
Με την κλιµατική αλλαγή, οι θαλάσσιοι πάγοι της Αρκτικής σταδιακά «ανοίγουν» νέες εµπορικές διόδους (Northwest Passage, Northern Sea Route, Transpolar Sea Route). Η Γροιλανδία βρίσκεται σε κοµβικό σηµείο για τον έλεγχο ή την εποπτεία αυτών των διαδρόµων. Επιπλέον, το νησί φηµίζεται για τα τεράστια και ανεκµετάλλευτα κοιτάσµατα σπάνιων γαιών, γραφίτη, λιθίου, χαλκού κ.λπ., γεγονός που το καθιστά ακόµη πιο περιζήτητο: πολλές βιοµηχανικές και στρατιωτικές τεχνολογίες εξαρτώνται από αυτά τα ορυκτά. Η Κίνα κυριαρχεί στην παγκόσµια επεξεργασία και παραγωγή σπάνιων γαιών· αν η Γροιλανδία πέρασε υπό τον έλεγχο της Κίνας ή είχε µεγάλο ρόλο η Κίνα στην εξόρυξη, θα σταθεροποιούσε κι άλλο το κινεζικό µονοπώλιο. Επίσης, υπάρχει δυνητικά και µεγάλα κοιτάσµατα πετρελαίου / φυσικού αερίου και ουρανίου.
5. Το ζήτηµα της ανεξαρτησίας της Γροιλανδίας
Παρότι οι Γροιλανδοί (56.000 κάτοικοι) σε µεγάλο ποσοστό επιθυµούν την ανεξαρτησία (περίπου 2/3 σύµφωνα µε πρόσφατη δηµοσκόπηση), η τοπική οικονοµία εξαρτάται από δανικές επιδοτήσεις – περί το 20% του ΑΕΠ και πάνω από το µισό του προϋπολογισµού της κυβέρνησης της Γροιλανδίας προέρχονται ετησίως από τη ∆ανία ($500 εκ.). Η εκµετάλλευση των ορυκτών θα απαιτούσε τεράστιες ξένες επενδύσεις και εισροή εργατικού δυναµικού (κάτι που θα αλλοίωνε γρήγορα τη δηµογραφία και θα µπορούσε να επιφέρει διαφθορά ή ακόµα και αυταρχικές δοµές). Επίσης, σήµερα η Γροιλανδία διαθέτει έναν και µόνο εν λειτουργία ορυχείο, ενώ υπάρχουν 170 περίπου σηµεία εξερεύνησης. Οποιοδήποτε σενάριο ανεξαρτητοποίησης θα προϋπέθετε µεγάλες επιδοτήσεις ή διακρατικές συµφωνίες π.χ. µε τις ΗΠΑ ή άλλες χώρες.
6. Οι προτάσεις για αγορά και η δυναµική Τραµπ
Ο Τραµπ, έχει διάφορες φορές εκφράσει (από το 2019) την ιδέα οι ΗΠΑ να αγοράσουν τη Γροιλανδία από τη ∆ανία, κάτι που η Κοπεγχάγη αρνήθηκε. Θεωρητικά, αν η Γροιλανδία είχε πωληθεί στους Αµερικανούς, θα µπορούσαν οι ΗΠΑ να “διανείµουν” περίπου $50 δις στους Γροιλανδούς, κάνοντας όλους τους κατοίκους εκατοµµυριούχους και να διασφαλίσουν αµερικανική νοµική/στρατιωτική οργάνωση, περιορίζοντας έτσι τον κίνδυνο διαφθοράς, διαµοιράζοντας δε πιο οµοιόµορφα τα µελλοντικά έσοδα από τα ορυκτά. Ωστόσο, για τη ∆ανία (όσο και για τη διεθνή κοινότητα), µια τέτοια επιθετική τακτική ή “αναγκαστική αγορά” θα κατέστρεφε την αµερικανική φήµη στους συµµάχους, θυµίζοντας παλαιές αποικιοκρατικές πρακτικές. Επιπλέον, θεωρείται απαράδεκτο για την ΕΕ ή το ΝΑΤΟ να βλέπουν µια σύµµαχο (∆ανία) να “εκφοβίζεται” από τις ΗΠΑ. Αυτό θα παρείχε και ισχυρό επιχείρηµα στη Ρωσία για τις εδαφικές της διεκδικήσεις στην Ουκρανία, ή στην Κίνα έναντι της Ταϊβάν.
7. Εναλλακτική λύση: Σύµφωνο Ελεύθερης Συνδέσεως (Compact of Free Association, CoFA)
Μια πιο ήπια προσέγγιση θα ήταν η επιλογή ενός CoFA. Ήδη, τρία κράτη στο δυτικό Ειρηνικό (Μικρονησία, Νήσοι Μάρσαλ, Παλάου) έχουν τέτοιου είδους συµφωνίες µε τις ΗΠΑ, όπου διατηρούν τυπική ανεξαρτησία, όµως απολαµβάνουν ευρεία πρόσβαση σε αµερικανικά προγράµµατα (π.χ. εκπαίδευση, υγεία, ταχυδροµείο). Ταυτόχρονα, επιτρέπουν στις ΗΠΑ να ασκούν τον καθοριστικό έλεγχο της άµυνάς τους και απαγορεύουν την πρόσβαση ξένων στρατών χωρίς αµερικανική έγκριση. Έτσι, θεωρητικά, και η Γροιλανδία θα µπορούσε να επιτύχει µια “ελεύθερη σύνδεση” µε τις ΗΠΑ, διατηρώντας την κυριαρχία της και ταυτόχρονα εγγυώµενη ότι δεν θα προκύψει χαοτική εκµετάλλευση των πόρων ή διαφθορά, ενώ προστατεύονται τα αµερικανικά συµφέροντα έναντι Ρωσίας-Κίνας. Ένας βουλευτής της Γροιλανδίας, ο Κούνο Φενέρ, πρότεινε µάλιστα η Γροιλανδία, εφόσον γίνει ανεξάρτητη, να συνάψει compact of free association τόσο µε τις ΗΠΑ όσο και µε τη ∆ανία.
Όποια επιλογή κι αν κάνει η Γροιλανδία—παραµονή στη ∆ανία, πλήρης ανεξαρτητοποίηση, πώληση-απορρόφηση από τις ΗΠΑ ή σύµφωνο ελεύθερης συνδέσεως—τελικά είναι ζήτηµα των ίδιων των Γροιλανδών. Πρόκειται για το δικό τους νησί, το δικό τους παρελθόν που προσπαθούν να “γιατρέψουν” από την εποχή της αποικιοκρατίας και τη δική τους µελλοντική πορεία, την οποία δικαιούνται να αποφασίσουν µε ελεύθερο δηµοψήφισµα. Οι ΗΠΑ (είτε µε πολιτική Τραµπ είτε γενικότερα), η Ρωσία ή η Κίνα και η ΕΕ µπορεί να έχουν ισχυρό συµφέρον, όµως η τελική απόφαση πρέπει να σέβεται τη βούληση του πληθυσµού και να µην έρθει µέσα από εκφοβισµό ή µονοµερείς ενέργειες. ∆εδοµένου ότι το νησί των 56.000 κατοίκων κατέχει κοµβική γεωστρατηγική σηµασία και πλούτο σε κρίσιµα ορυκτά, αποτελεί ενδεχοµένως “µήλον της Έριδος”. Παρόλα αυτά, το µέλλον της Γροιλανδίας ανήκει κατεξοχήν στους Γροιλανδούς, και οποιαδήποτε απόφαση—από την ανεξαρτησία µέχρι τη διατήρηση του status quo—θα πρέπει να προέλθει ύστερα από δηµοκρατική διαδικασία. Εκείνος όµως που θα ελέγχει τη Γροιλανδία θα έχει ιδανική γεωγραφική θέση για να επεκτείνει την επιρροή του σε αυτό το νέο θαλάσσιο «κοµβικό πέρασµα», που ίσως αποδειχτεί ακόµα πιο σηµαντικό και από τη ∆ιώρυγα του Σουέζ
*O Γιώργος Ατσαλάκης είναι οικονοµολόγος, αναπληρωτής καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης
**Η Ιωάννα Ατσαλάκη είναι διδάκτωρ
Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης ∆εδοµένων και Πρόβλεψης
