H συμβολή της Κρητικιάς στην Eπανάσταση κατά των Τούρκων

H Κρήτη του μινωικού πολιτισμού, του αρχαιότερου πολιτισμού της Ευρώπης, μπαίνει, από τα τέλη του 14ου αιώνα, μαζί με την δυτική Ευρώπη στην περίοδο της Αναγέννησης, με αποτέλεσμα την άνθηση των τεχνών και των γραμμάτων.

Γι’ αυτήν, η περίοδος της Τουρκοκρατίας δεν ξεκινά τότε, όπως για την υπόλοιπη Ελλάδα, αλλά δύο αιώνες αργότερα, το 1669. Διαρκεί δύο, αντί τεσσάρων αιώνων, έως την επανάσταση του 1866 και λήγει οριστικά το 1896.

Η εισβολή στο νησί ξεκίνησε το 1645 και, μερικά χρόνια αργότερα, κατακτήθηκε στο σύνολό του. Της τουρκικής εφόδου ακολούθησαν τεράστιες καταστροφές, λεηλασίες και σφαγές, καθώς και βασανισμοί ακόμη και γυναικών !.. Οι επαχθείς συνθήκες σκλαβιάς οδήγησαν σε συνεχείς εξεγέρσεις των Κρητών.

Ο Δασκαλογιάννης ηγήθηκε της πρώτης μεγάλης εξέγερσης το 1770. Η εξέγερση ήταν επιτυχής αρχικά, αλλά τελικά καταπνίγηκε από τις τουρκικές δυνάμεις, που προχώρησαν σε αντίποινα, σφάζοντας και βασανιζοντας και πολλές γυναίκες. To 1821 η Κρήτη συμμετείχε δυναμικά στην Ελληνική Επανάσταση.

Οι Κρητικοί, όταν πληροφορήθηκαν το ξέσπασμα της επανάστασης στην ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά, αποφάσισαν να εξεγερθούν ακόμη εντονώτερα. Η απόφαση λήφθηκε σε τρεις συσκέψεις που έγιναν στα Σφακιά, στα Γλυκά Νερά και στην Παναγία του Λουτρού όπου συμμετείχαν οπλαρχηγοί και πρόκριτοι από όλη την Κρήτη .

Πολλές μάχες ακολούθησαν.. Παρά την νίκη των Ελλήνων στις Αλίακες (19 Αυγούστου 1821) οι Τούρκοι έφτασαν στα Σφακιά, νικώντας τους Σφακιανούς στο Ασκύφου (29 Αυγούστου 1821). Πολλά γυναικόπαιδα θανατώθηκαν και αιχμαλωτίσθηκαν και όσα μπόρεσαν κατέφυγαν στη Γαύδο. Παρά τη νίκη τους, οι Τούρκοι γνώριζαν ότι η επανάσταση δεν είχε κατασταλεί, αφού πολλοί πολεμιστές είχαν καταφύγει σε ορεινές περιοχές.
Στο τέλος αυτής της χρονιάς (1821) οι Τούρκοι των Χανίων απέτυχαν να καταλάβουν τους Λάκκους και τη Μαλάξα. Στην επιχείρηση των Ελλήνων κατά της Κανδάνου, πρωτεύουσα της επαρχίας Σελίνου, σκοτώθηκε ο οπλαρχηγός Γ. Δασκαλάκης.

Ακολούθησαν πολυάριθμες μάχες, με αποτέλεσμα, το καλοκαίρι του 1828, οι Κρητικοί να έλεγχουν ολόκληρο το νησί, ενώ οι Τούρκοι βρίσκονταν αποκλεισμένοι στα φρούρια.
Όμως, παρά τη θετική αυτή εξέλιξη η Κρήτη δεν περιλήφθηκε στα σύνορα του νέου ελληνικού κράτους που ιδρύθηκε με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου (22/011/1830). Αν και καλλιεργούνταν ελπίδες ότι στο νέο ελληνικό κράτος θα περιλαμβάνονταν όλες οι επαναστατημένες περιοχές, η Κρήτη παρέμεινε υπό οθωμανική εξουσία κυρίως λόγω απαίτησης της Μεγάλης Βρεττανίας. Οι Κρητικοί με την προκήρυξη του “Κρητικού Συμβουλίου” στους Μαργαρίτες Μυλοποτάμου (12 Απριλίου 1830) εξέφρασαν την πικρία και την αγανάκτησή τους για το γεγονός αυτό, στρεφόμενοι τόσο κατά του Καποδίστρια όσο και κατά των Μεγάλων Δυνάμεων. Επέστρεψαν (προσυμφωνημένα) την Κρήτη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία προσωρινά, η Τουρκία έγινε και πάλι κυρίαρχος στην Κρήτη .
Ετσι, οι κρητικές εξεγέρσεις συνεχίζονταν και η μεγάλη Κρητική Επανάσταση ξεκίνησε το 1866 με βοήθεια σε έμψυχο υλικό και όπλα από την ελεύθερη πλεον Ελλάδα.

Οι Γυναίκες είχαν πολύ δυναμική παρουσία στην Επανάσταση κατά των Τούρκων.
Υποστήριζαν τους επαναστάτες υλικά, ηθικά, κουβαλώντας τρόφιμα, ρουχισμό, πολεμοφόδια, τραυματίες, καθώς και φροντίζοντας μονες τους πια προσωπα και περιουσιες..
Είχαν, όμως και πρωταγωνιστικό εντελως ρόλο, πολεμώντας μαζί τους η μόνες τους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι περίφημες «Αμαζόνες της Κρήτης».

Αυτές περιγράφονται γλαφυρά σε κείμενο επιστολής, που γράφηκε από
Αξιωματικό εθελοντών στην Κρήτη και είχε παραλήπτη κάποιον φίλο του στην Αθήνα. Σε αυτήν την επιστολή περιγράφει πόσο δυναμικές και αποφασισμένες ήταν οι γυναίκες της Κρήτης και πόσο ένθερμα συμμετείχαν και αυτές στον αγώνα για την ελευθερία. Σύμφωνα με την επιστολή, ηρωικές κοπέλες από τους Λάκκους ενέπνευσαν και άλλες γυναίκες της Κρήτης (σ.σ.: ο συγγραφέας της επιστολής αναφέρει ενδεικτικά γυναίκες του Σελίνου) να ριχτούν στη μάχη κατά των Τούρκων.

Το (μεταφρασμένο) κείμενο της επιστολής, που δημοσιεύθηκε στη γαλλική εφημερίδα «Illustration» έχει ως εξής:

«Σήμερα είχα πάει για να δω τον Χατζημιχάλη. Επιτρέψτε μου να σας αναφέρω ένα περιστατικό που δεν έχει προηγούμενο και που με συγκίνησε μέχρι δακρύων. Πενήντα κοπέλες από τους Λάκκους, οι περισσότερες ξανθιές και όμορφες εξασκούνταν στο σημάδι με καραμπίνα. Δεν μπορώ να σας περιγράψω πόσο ακριβείς ήταν οι ριπές τους. Είχαν μια σημαία και η σημαιοφόρος τους είναι μια νεαρή μοναχή. Περνούν από απίστευτες δοκιμασίες προκειμένου να πάρουν όπλα από τον Χατζημιχάλη, γιατί δίνει μόνο στις καλύτερες. Το παράδειγμα αυτών των ηρωίδων έχει εμπνεύσει και άλλες και μια αντιπροσωπία γυναικών από το Σέλινο τις έχει προσεγγίσει, παρακαλώντας τες να μην βγουν στα βουνά προτού μπορέσουν και εκείνες να οργανωθούν και να τις ακολουθήσουν. Μπορείτε να φανταστείτε από τον ενθουσιασμό των γυναικών, πόσο σίγουροι και αποφασισμένοι είναι οι άντρες. Και σας εγγυώμαι πως δεν πρόκειται να αφήσουν τα όπλα προτού κατακτήσουν την ελευθερία τους και πως προτιμούν τον θάνατο από τη σκλαβιά». Η Φιλοκρητική Επιτροπή των Αθηνών φρόντισε να διασφαλίσει τον οπλισμό και τον εξοπλισμό αυτής της γυναικείας φάλαγγας. Κάθε Αμαζόνα οπλίστηκε με μια καραμπίνα και μια ξιφολόγχη. Επιπλέον εξοπλίστηκαν με φυσιγγιοθήκες που προσαρμόζονται στις ζώνες τους και τσάντα ώμου με τα απαραίτητα. Η στολή τους, παρόμοια με εκείνη των ανδρών, αποτελουνταν από φέσι, λευκή φουστανέλα και γκέτες από δέρμα ζώου. Μόνο που αντί για μακριές γκέτες, οι γυναίκες φορούν κοντές, μέσα στις οποίες μπαίνει φαρδύ παντελόνι. Και πάνω από τον ρουχισμό τους καλύπτονται με χλαμύδα. Οι μεγαλύτερες ξεχωρίζουν μόνο από το φέσι που έχει χρυσές κλωστές και από μια μικρή φούντα στην ξιφολόγχη τους. Επικεφαλής της φάλαγγας είναι ηλικιωμένος αξιωματικός που είχε υπό τις διαταγές του άνδρες από τους πιο ατρόμητους και καθοδηγεί τις γυναίκες ώστε να φροντίζουν με κάθε κόστος ο εχθρός να μην πιάνει αιχμαλώτους.
Η σημαία, στα ελληνικά χρώματα, έχει από την μια πλευρά έναν σταυρό και από την άλλη την εικόνα της Παναγίας, στεφανωμένης με αστέρια, να συνθλίβει με το πόδι της το κεφάλι ενός φιδιού. Αναγράφονται δε και οι εξής ρήσεις Αποστόλων: “Ο θεός διάλεξε τους αδύνατους για να αντιμετωπίσουν τους δυνατούς” και “Καταβαράθρωσε τους ισχυρούς και Ανύψωσε τους ταπεινούς”. Σύντομα η φάλαγγα των Αμαζόνων της Κρήτης κερδισε τον παγκόσμιο θαυμασμό.

Δημοσιεύματα μιλούσαν για τη γενναιότητα τους, όπως για το παρακάτω χαρακτηριστικό περιστατικό: «Ενα στράτευμα αυτών των γενναίων γυναικών, περίπου εκατό τον αριθμό, είχε την ευθύνη της προστασίας πεδιάδας, όπου έβοσκαν ζώα τα οποία προορίζονταν για την προμήθεια του στρατού των εξεγερμένων. Τότε, τουρκικό απόσπασμά προσπάθησε να επιτεθεί και να καταλάβει την πεδιάδα, οι γυναίκες όμως, παρά το ότι είχαν ελάχιστα όπλα, άρπαξαν πέτρες και όρμηξαν στον εχθρό, τρέποντάς τον σε φυγή. Κρίνοντας από αυτό το περιστατικό μπορούμε να πούμε ότι πρόκειται για Αμαζόνες δεινές σκοπεύτριες.»
{Πηγή: L’ illustration, Journal Universel, Paris 1867, tome XLIX, p. 102. Από τη βιβλιοθήκη του Μουσείου Τυπογραφίας}

Και, με συνεχείς εξεγέρσεις, φτάσαμε το 1866 στο Ολοκαύτωμα του Αρκαδίου..
Η Φωτιά, η Φλόγα, η Πίστη, είναι γένους Θηλυκού. Όπως είναι και η Αγωνιστικότητα, η Θέληση, η Ελπίδα, η Ζωή, η Ελευθερία, η Tιμή, η Αξιοπρέπεια, η Λεβεντιά. Αλλά και η Ιστορία είναι γένους θηλυκού. Η Γυναίκα και η Ιστορία βαδίζουν χέρι-χέρι. Καμία σελίδα της δεν έχει γραφεί χωρίς τη γυναικεία συμμετοχή, είτε εμφανή, είτε αφανή. Ποτέ και πουθενά. Και ειδικά, στο Αρκάδι. Το Μοναστήρι του Αρκαδίου, η Αετοφωλιά της Κρήτης. Το Μοναστήρι, που είχε διανύσει τεράστια απόσταση στο Χρόνο, στην κρητική ιστορία. Το Μοναστήρι που, χτισμένο στο στρατηγικό σταυροδρόμι τριών επαρχιών (Ρεθύμνου, Μυλοποτάμου, Αμαρίου) και στο κακοτράχαλο ύψωμά του, στέγαζε τους Αετούς της Κρήτης, τους Επαναστάτες.

Η επανάσταση του 1866-1869 αποτελεί τη σπουδαιότερη περίοδο στην ιστορία της Μονής Αρκαδίου και οι 8 και 9 Νοεμβρίου 1866 ήταν οι δύο κοσμοϊστορικές ημέρες της πολιορκίας της.

Την αυγή της 8ης Νοεμβρίου οι Τούρκοι περικυκλώνουν το Μοναστήρι την ώρα τέλεσης της Θείας Λειτουργίας για την εορτή των Ταξιαρχών. Ο Ηγούμενος Γαβριήλ ειδοποιείται ότι οι Τούρκοι βρίσκονται προ της Μονής. Ο Σουλεϊμάν, ο επικεφαλής του στρατού, καλεί από το ύψωμα Κορέ τους επαναστάτες να παραδοθούν, μα την απάντηση δίνουν τα όπλα των πολιορκούμενων. Στο Μοναστήρι έχουν καταφύγει και πολλά γυναικόπαιδα από τα γύρω χωριά. Από τα 970 περίπου άτομα που βρίσκονται στη Μονή, τα 705 είναι γυναικόπαιδα. Μοναδικό και αξιοθαύμαστο είναι το γεγονός ότι οι γυναίκες με τα παιδιά τους μπορούσαν να αποχωρήσουν από το Μοναστήρι όποτε ήθελαν. Εκείνες όμως αρνήθηκαν να φύγουν, ακόμη και όταν άρχισαν οι μάχες. Οι γυναίκες έμειναν στο Μοναστήρι, γνωρίζοντας την τραγική συνέχεια για εκείνες και τα παιδιά τους. Έμειναν και πολέμησαν σαν άντρες. Καθ’ όλη τη διάρκεια της πολιορκίας, κουβαλούσαν στους πολεμιστές πολεμοφόδια και νερό, τους εμψύχωναν και φρόντιζαν τους τραυματίες, ενώ έπρεπε να παρηγορούν τα παιδιά τους και τις ηλικιωμένες. Πολλά ηρωικά στιγμιότυπα διαδραματίστηκαν με πρωταγωνιστές γυναίκες, όπως με την ηρωίδα Χαρίκλεια Δασκαλάκη: Στη δυτική πύλη κυματίζει η σημαία της Μονής.

Στη ΒΔ γωνιά του Μοναστηριού κυματίζει η σημαία του οπλαρχηγού Γιώργη Δασκαλάκη. Πολλές φορές οι σφαίρες σπάνε το κοντάρι της, μα η μάνα του, η Χαρίκλεια Δασκαλάκη την αναστηλώνει. Τη δεύτερη μέρα, λίγο πριν την εκπόρθηση της μονής, την πήρε, τη ζώστηκε και αργότερα την παρέδωσε στον εγγονό της, Στυλιανό, υιό του Γεωργίου.

-Η αιχμαλωτισθείσα Καντζοπούλα εξιστορεί ότι πολλές γυναίκες εγκατέλειψαν τα παιδιά τους μόνα τους και έτρεξαν στη συμπλοκή υπερασπίζοντας τους άνδρες τους με νύχια και με δόντια, όταν, στις 9 Νοεμβρίου πια, οι Τούρκοι εισέβαλαν στο Μοναστήρι. Η ώρα της θυσίας πλησιάζει. Τα γυναικόπαιδα οδεύουν προς την ανατολική πλευρά της μονής όπου βρίσκεται η πυριτιδαποθήκη. Άλλα πάλι ζητάνε άσυλο στα κελιά των Μεσοκουμίων. -Η τρίτη έφοδος των Τούρκων ξεκινάει και η αυλή πλημμυρίζει από τους εχθρούς. Οι ήρωες αποσύρονται από το ισόγειο κελί των Μεσοκουμίων. Έχοντας αφήσει έξω από το κελί ένα σακίδιο πυρίτιδος, η Χαρίκλεια Δασκαλάκη ορμάει και αρπάζει το σακίδιο. Ο υιός της Κων/νος πυροβολεί από τη θύρα του κελιού τους Τούρκους. Τραυματίζεται και αναφωνεί. Η μητέρα του απαντά: «Για τόσο πράμα! Θέλεις να σε ακούσουν και να πουν ότι φοβήθηκες υιέ μου;». Με ψυχραιμία καθαρίζει τα αίματα από το πρόσωπό του και καθησυχάζει τους άλλους ότι δεν συμβαίνει τίποτα. Αργότερα, θα τον δει να σκοτώνεται μπροστά της. Την ίδια ώρα καταβάλλονται μεγάλες προσπάθειες να μπουν στην πυριτιδαποθήκη όσο το δυνατόν περισσότεροι. -Κατά τη μαρτυρία του Παπαδάκη, μια ώρα πριν εισέλθουν οι Οθωμανοί στη Μονή ένα μικρό κορίτσι ρωτούσε ποιος θέλει να εισέλθει στην πυριτιδαποθήκη. Ακολούθησαν πολλά νέα κορίτσια και γυναίκες. Δεκάδες άλλα παρόμοια περιστατικά διαδραματίστηκαν στο Αρκάδι, τις δύο αυτές ιστορικές ημερομηνίες, της 8 και 9 Νοεμβρίου 1866, που απέδειξαν πως οι Ηρωίδες πολεμούν και αγωνίζονται σαν τις Κρητικές.

Από τους 964 πολιορκημένους αιχμαλωτίστηκαν οι 114 άνδρες και γυναίκες. Εκτός από 3-4 που διέφυγαν, οι υπόλοιποι φονεύτηκαν. Ανάμεσα στους αιχμάλωτους, η Χαρίκλεια Δασκαλάκη και η Ελένη Λουκάκη ή Σφακιαναντώναινα, που ήταν τότε μόλις 5-6 ετών. Το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου δεν έκλεισε το Κρητικό Ζήτημα, όπως ήλπιζαν οι Οθωμανοί.

Αντιθέτως, άνοιξε τις κλειστές πόρτες της Ευρωπαϊκής Διπλωματίας. Μπορούμε να ισχυριστούμε πως η ελευθερία της Κρήτης ξεκίνησε από το Αρκάδι.

Η Κρητικιά είναι η γυναίκα που συνεχίζει την ηρωική ιστορία και συμπεριφορά της Ελληνίδας στο Μεσολόγγι, στο Σούλι και στη Νάουσα και χαράσσει το δρόμο για τους αγώνες των Γυναικών στους δύο Παγκοσμίους Πολέμους, στην Εθνική Αντίσταση, στους αγώνες για τη Δημοκρατία κατά τη σκοτεινή Επταετία. Θα πολεμήσει ισότιμα με τον άντρα, θα διατηρήσει το φρόνημα υψηλό, θα αρνηθεί την υποταγή, θα δώσει το παράδειγμα, δε θα δειλιάσει, δεν θα υποταχθεί. Η Κρητικιά στο Αρκάδι όπως και στις προαναφερθείσες επάλξεις του Ελληνισμού έχει τα ίδια κύρια χαρακτηριστικά: – Είναι κάθε ηλικίας και ανήκει σε όλες τις γενιές: Κορίτσι, κοπέλα, ώριμη γυναίκα και γιαγιά. – Δε θέτει υπεράνω του σκοπού της και της υπηρεσίας της προάσπισης της πατρίδας ούτε τα ίδια τα παιδιά της. – Φθάνει μέχρι το εκούσιο Ολοκαύτωμα. Όταν παρέχεται επανειλημμένα η ευκαιρία στις Γυναίκες του Αρκαδίου να γλιτώσουν οι ίδιες και τα παιδιά τους, εκείνες προτίμησαν την απώλεια της ζωής τους από την απώλεια της αξιοπρέπειάς τους… – Επιλέγει συνειδητά τη θυσία και το θάνατο περιφρονώντας κάθε κίνδυνο ή δελεασμό. Έδωσε μάχη σώμα με σώμα, σαν Λέαινα, μέχρι τελευταίας ρανίδας. – Προασπίζεται ιδέες, ιδανικά, αξίες, αρετές με ανεπανάληπτη στην ιστορία ψυχική και σωματική δύναμη μέχρι του σημείου της ανατίναξης , γεγονός που αποτελεί παγκόσμιο μοναδικό γεγονός για γυναίκες. – Όλα αυτά, τέλος, πραγματοποιούνται ομαδικά χωρίς παραμικρή εξαίρεση. Αποτελούν κοινή πεποίθηση εμπεδωμένη και όχι μεμονωμένα περιστατικά, αποτελέσματα απλά μιας χρονικής, ιστορικής συγκυρίας.. -Είναι η Ηρωίδα, που είναι παρούσα σε ένα ιστορικό γεγονός πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από αυτό. Πριν και κατά, γιατί, είτε ενεργούσε η ίδια, μαχόμενη, είτε ενθάρρυνε, προετοίμαζε, συνέδραμε τους άντρες, τους εμψύχωνε και συντηρούσε την οικογένεια και την περιουσία τους, ενόσω εκείνοι απουσίαζαν ΓΙΑ το γεγονός αυτό και ΣΕ αυτό. Μετά, διότι συχνά έμενε μόνη της, ως σύζυγος, μάνα, κόρη, συγγενής, αναλαμβάνοντας καθήκοντα και ευθύνες βαριές και δυσβάσταχτες.

Τέτοιες άξιες Κόρες έχει την τιμή να έχει η υπογράφουσα στο γενεαλογικό της δέντρο. Δύο μικρά κοριτσάκια, η Άννα και η Χρυσή, είδαν τον νέο πατέρα τους, τον Γεώργιο Εμμ. Γιαννακουδάκη ή Γιαννακό, όπως τον αποκαλούσαν όλοι, λόγω της λεβεντιάς του, να φεύγει εθελουσίως για το Αρκάδι και τον ενθάρρυναν. Για να μείνουν, τελικά, ορφανές… Η Άννα μεγάλωσε, παντρεύτηκε και γέννησε τον παππού της υπογράφουσας, τον Μιχάλη Παπαδάκη, πατέρα της μητέρας της, Ευγενίας. H κόρη του Ήρωα τον γαλούχησε με αγάπη για την Πατρίδα, τον Συνάνθρωπο, τον Συμπατριώτη, με διάθεση αυτοθυσίας για τα ανώτερα ιδανικά. Με αυτά ως σημαία πορεύτηκε ο Μιχάλης Παπαδάκης στη ζωή του, προσφέροντας στον τόπο του και στους ανθρώπους του όσο μπορούσε περισσότερα. Πλημμυρισμένος από ευγνωμοσύνη για τον Ήρωα παππού του, κατασκεύασε στον τόπο του, τον Ορθέ Μυλοποτάμου, Ηρώον ύψους 5 μέτρων, μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας, που αφηγείται την ελληνική ιστορία από τα χρόνια του Ομήρου ως του Ελευθ. Βενιζέλου και στην κορυφή του φέρει την προτομή του Ήρωα Γιαννακού να ατενίζει το Αρκάδι.

Έτσι και όλες οι Γυναίκες-απόγονοι και συγγενείς Ηρώων έζησαν μαζί τους το δικό τους δράμα, που, όχι μόνο δεν τις έριξε χαμηλότερα, αλλά αντίθετα, τις εκτίναξε σε ανώτερες σφαίρες και τις εμπότισε με σπάνιες Αξίες, πράγμα που τις κατέστησε ευεργετικές για το περιβάλλον τους, αφού οι Γυναίκες διαμορφώνουν προσωπικότητες και συνειδήσεις, τόσο των παιδιών τους, όσο και των γύρω τους, στους οποίους μεταλαμπαδεύουν τις Αξίες αυτές.
Ενώ ο ήλιος έδυε, την 9η Νοεμβρίου, η πυριτιδαποθήκη ανατινάσσεται. «Το γεγονός τούτο είναι έργον ηρωικόν και υπεράνθρωπον», θα πει αργότερα ο αμερικανός δημοσιογράφος Σκίννερ, που εξέτασε τον τόπο της εθελοθυσίας λίγες μέρες μετά. Οι Γυναίκες, τριών γενεών, λαμπερές από τη Φωτιά εκτινάχτηκαν στον ουρανό, έγιναν ένα τεράστιο πυροτέχνημα, που το είδε όλη η Κρήτη, το είδε όλος ο κόσμος και πήρε το μήνυμα πως οι Κρητικές, όπως και οι Κρητικοί, έχουν καρδιά Λιονταριού. Δεν δέχονται ούτε ένα λεπτό ζωής χωρίς Ελευθερία, χωρίς Αξιοπρέπεια… Οι Κρητικές ξέρουν να μάχονται σαν Λέαινες και να πεθαίνουν σαν «Αετίνες στον αέρα»… Η ασυμβίβαστη ψυχή τους εξερράγη στο Αρκάδι σαν Ηφαίστειο και η Λάβα των Αξιών τους, των Αρετών τους, πλημμύρισε την Κρήτη, εμπότισε τον Κόσμο!…