1. Από το ζενίθ στο ναδίρ
Η τεχνολογική εκπαίδευση στα πλαίσια της γενικής εκπαίδευσης έχει ως σκοπό να εξοικειώσει το μέσο πολίτη με την τεχνολογία και το τεχνολογικό περιβάλλον στο οποίο ζει, εργάζεται, παράγει και αναπτύσσει. Στην εποχή της οικονομίας της τεχνολογίας που αποτελεί αναγκαίο εργαλείο για την παραγωγή πλούτου, ατομικού και συλλογικού, η παιδεία αποτελεί εργαλείο πολιτισμού και ανάπτυξης, όχι μόνο σε όρους οικονομικού, αλλά κυρίως ανθρώπινου και υπαρξιακού περιεχομένου. Η τεχνολογική εκπαίδευση στο πλαίσιο αυτής της προοπτικής διαδραματίζει ρόλο καθοριστικής σημασίας στην κατανόηση της σημερινής σύνθετης λειτουργίας του κόσμου και της αναδιαμόρφωσής του στο πλαίσιο μιας σύγχρονης εκπαίδευσης για όλους.
Η τεχνολογία αποτελεί σήμερα αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας όλων, στην εργασία, στην εκπαίδευση, στην επικοινωνία, στην ανάπτυξη, στη δημιουργία. Η χρησιμοποιούμενη τεχνολογία εξελίσσεται σήμερα με ρυθμό μεγαλύτερο από 7% κατά μέσο όρο σε ετήσια βάση, γεγονός που σημαίνει ότι κάθε 8-10 χρόνια χρησιμοποιούμε άγνωστη μέχρι σήμερα τεχνολογία. Ο σύγχρονος κόσμος απαιτεί ολοένα και μεγαλύτερη εξοικείωση σε τεχνολογικές γνώσεις. Η τεχνολογική εκπαίδευση, συμβάλλει στην ανάπτυξη ολοένα και μεγαλύτερου εύρους δυνατοτήτων για τον άνθρωπο, ενώ συμβάλλει, υπό αυστηρούς όρους και στην καλύτερη και δικαιότερη κατανομή του πλούτου.
Σήμερα είναι εμφανές ότι το μεγάλο πρόβλημα της παιδείας είναι μεταξύ των άλλων και η υποβάθμιση της τεχνολογικής εκπαίδευσης. Η κρίση έχει υποβαθμίσει σε πραγματικούς όρους την τεχνολογική εκπαίδευση, λόγω και της χαμηλής ανάπτυξης σε οικονομικούς όρους. Η χώρα ανοικοδομήθηκε τις δεκαετίες του ‘60 και ‘70 από ένα άρτια καταρτισμένο επιστημονικό δυναμικό που αποφοίτησε από εξαιρετικού επιπέδου τεχνολογικές σχολές. Στις μέρες μας, οι συνέπειες της κρίσης είναι σχεδόν καταστροφικές για τη χώρα. Χωρίς ανοικοδόμηση και ανάπτυξη, οι κλάδοι της τεχνολογικής εκπαίδευσης βρίσκονται στο περιθώριο και όχι στο προσκήνιο, όπως θα όφειλαν να είναι. Χωρίς τεχνολογική εκπαίδευση υπάρχει ολοένα και μεγαλύτερη διεύρυνση του χάσματος ανάπτυξης σε οικονομικούς και τεχνολογικούς όρους μεταξύ του πλούσιου βορρά και του φτωχού νότου. Σημαντικό μέρος, άλλωστε, των αποφοίτων της ανώτατης και ανώτερης εκπαίδευσης στην Ελλάδα οδηγείται στην ανεργία, ενώ πολλοί απόφοιτοι αναγκάζονται να μεταναστεύσουν στο εξωτερικό, έχοντας επενδύσει και εκπαιδευτεί στην Ελλάδα, χρησιμοποιώντας πόρους των ελλήνων φορολογουμένων! Παρά ταύτα, οι σχολές τεχνολογικής κατεύθυνσης παραμένουν ακόμη και σήμερα στις πρώτες προτιμήσεις των υποψηφίων για την ανώτατη εκπαίδευση. Η εικόνα που σκιαγραφούν οι διπλωματούχοι μηχανικοί για τον κλάδο τους είναι πολύ θετική. Όμως, οι άμεσες και μεσοπρόθεσμες προοπτικές για την απασχόληση τους διαγράφονται μάλλον ανησυχητικές, υπό τις παρούσες συνθήκες.
2. Χαρακτηρας της τεχνολογικης εκπαιδευσης
Η τεχνολογική εκπαίδευση μέσω των πολυτεχνικών σχολών της χώρας συναντά, στις μέρες μας, σημαντικές προκλήσεις. Σημαντικά ζητήματα που εγείρονται είναι η βελτίωση της ποιότητας της τεχνολογικής εκπαίδευσης, η μη επαρκής χρηματοδότηση της διδασκαλίας και της έρευνας, η ελλιπής σύνδεση των σπουδών και των ερευνητικών προγραμμάτων με τις ανάγκες της σημερινής κοινωνίας και της οικονομίας της χώρας. Οι προκλήσεις που έχει δημιουργήσει η οικονομική κρίση στη χώρα είναι τεράστιες και έχει οδηγήσει το σύστημα της εκπαίδευσης σε ένα πλαίσιο αναδιοργάνωσης των εκπαιδευτικών και ερευνητικών δομών των τεχνολογικών και πολυτεχνικών σχολών, που λειτουργούν υπό καθεστώς εξαιρετικά δύσκολο. Είναι άλλωστε γνωστό ότι η Ελλάδα διαθέτει τις χαμηλότερες δημόσιες δαπάνες για την παιδεία στην Ευρώπη των 27, σύμφωνα και με στοιχεία της EUROSTAT, μόλις το 4,1% του ΑΕΠ (2012) έναντι 5,3% για την Ευρώπη των 27. Μόνο η Βουλγαρία, η Ρουμανία, και η βρίσκονται σε επίπεδα χαμηλότερα της Ελλάδας.
Οι ανώτερες και ανώτατες τεχνολογικές σχολές, διατηρώντας το χαρακτήρα τους μπορούν να διαδραματίσουν σήμερα σημαντικότατο ρόλο και να αποτελέσουν έναν από τους βασικούς μοχλούς για την ανάπτυξη της χώρας και την έξοδο από την κρίση. Το μοντέλο ωστόσο της ανάπτυξης του κλάδου μέσω των δημοσίων δαπανών έχει αλλάξει. Ο δημόσιος τομέας λόγω της δραματικής περικοπής των δημόσιων επενδύσεων έχει απολέσει την ικμάδα που «παρείχε» τα προηγούμενα χρόνια στους κλάδους των τεχνολογικών επαγγελμάτων. Για πολλούς αυτό το γεγονός αποτελεί μια σημαντική απώλεια. Ωστόσο αποτελεί και μια σοβαρή αλλαγή σκηνικού ή καλύτερα έναν εν δυνάμει ανασχηματισμό της παραγωγικής δομής της χώρας. Ο κατασκευαστικός κλάδος τις τελευταίες δυο με τρεις δεκαετίες έσυρε την ανάπτυξη του τεχνολογικού κόσμου στην Ελλάδα. Η χαμηλή διείσδυση της τεχνολογίας στη χώρα, σε συνδυασμό με την περιορισμένη ανάπτυξη των τεχνολογιών μέσω της επιχειρηματικότητας έχει καταστήσει το τοπίο ακόμη πιο θολό σήμερα. Το τρίπτυχο εκπαίδευση-έρευνα και καινοτομία αποτελεί μια ασφαλή διέξοδο στα σημερινά αδιέξοδα της εκπαίδευσης.
3. Αλλαγη σκηνικου
Η δημοσιονομική εξυγίανση και η μακροπρόθεσμη χρηματοπιστωτική βιωσιμότητα πρέπει να συμβαδίσουν με σημαντικές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στη χώρα που θα ενισχύουν και θα προάγουν τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη. Σύμφωνα και με την πολιτική για την Ευρώπη 2020, υπάρχουν τρεις βασικές αλληλοσχετιζόμενες προτεραιότητες:
• Έξυπνη ανάπτυξη, η οποία βασίζεται στη γνώση και την καινοτομία.
• Διατηρήσιμη ανάπτυξη, που εδράζεται στην προώθηση μιας αποδοτικότερης χρήσης των πόρων, μέσω της ανάπτυξης δομών φιλικών προς το περιβάλλον και τη σταδιακή προώθηση μιας πιο ανταγωνιστικής οικονομίας σε όρους τεχνολογικούς.
• Ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς, με μια οικονομία με υψηλή απασχόληση, που επιτυγχάνει κοινωνική και εδαφική συνοχή.
Μπορεί ακόμα και σήμερα η χώρα να προωθήσει την ιδέα της καινοτομίας, των εφευρέσεων και της εφαρμοσμένης έρευνας, αναδιατάσσοντας το παραγωγικό της μοντέλο και ενισχύοντας την αναπτυξιακή της προοπτική, μέσα από τους κλάδους του τουρισμού, του εμπορίου, των μεταφορών-επικοινωνιών, του αγροτικού τομέα και της μεταποίησης. Η τεχνολογική εκπαίδευση οφείλει να ενισχύσει σημαντικά τις προσπάθειες των τοπικών παραγωγικών δυνάμεων στην αναβάθμιση της ποιότητας, της εξειδίκευσης, της εξωστρέφειας, καθώς και της πιστοποίησης υπηρεσιών και προϊόντων. Και αυτά αντιστοιχούν μόνο σε ένα τμήμα των δυνατοτήτων που υπάρχουν. Για να αξιοποιηθούν όμως οι δυνατότητες αυτές πρέπει η εκπαιδευτική κοινότητα, η τοπική αυτοδιοίκηση, οι επιστημονικοί σύλλογοι, τα επιμελητήρια, τα ερευνητικά κέντρα, καθώς και όλοι οι φορείς επαγγελματικής και εκπαιδευτικής κατάρτισης να διαφυλάξουν την ακεραιότητα των ιδρυμάτων και να διασφαλίσουν την απρόσκοπτη λειτουργία τους. Επίσης θα πρέπει να διασυνδεθούν οι πολυτεχνικές και τεχνολογικές σχολές ακόμη περισσότερο με την ανάπτυξη των κατά τόπους περιοχών, και να αναπτύξουν φυσιογνωμία εξωστρέφειας, όχι μόνο με αναφορά γενικά στην έρευνα αλλά και στην εφαρμοσμένη αξιοποίησή της με όρους καθημερινότητας και με τρόπο απλό και κατά το δυνατόν λιγότερο κοστοβόρο. Υπάρχει ουσιαστική ανάγκη για βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς της οικονομίας της χώρας στο παγκόσμιο γίγνεσθαι με τη σύμπραξη και της τεχνολογικής εκπαίδευσης.
Τέλος, δύναται να υπάρξει περαιτέρω αξιοποίηση κονδυλίων του Ε.Σ.Π.Α. της νέας προγραμματικής περιόδου για την τεχνολογική εκπαίδευση, με γνώμονα την εξειδίκευση σε κλάδους και τομείς της οικονομίας που έχουν πραγματικά αναπτυξιακά χαρακτηριστικά.
Σε αντίθεση με τις πολιτικές που έχουν εφαρμοστεί τα τελευταία χρόνια για τη μείωση του κόστους εργασίας ως μέσο βελτίωσης της οικονομικής ανταγωνιστικότητας, η πραγματική βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της χώρας και η βιώσιμη ανάπτυξη μπορούν να επιτευχθούν μόνο μέσα από την επένδυση στην καινοτομία σε προϊόντα και υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας. Αυτό απαιτεί την ενίσχυση της τεχνολογικής εκπαίδευσης, όχι μόνο οικονομικά, αλλά και μέσω ουσιαστικών δράσεων σε θέματα υποδομών, οργάνωσης και λειτουργίας των τεχνολογικών ιδρυμάτων και της σχέσης τους με την κοινωνία και την αγορά. Αυτά πρέπει να αποτελέσουν βασικές ενός ορθολογικού πολιτικού σχεδιασμού, αλλά εκτός της πολιτείας, απαιτούν επιπλέον και την ουσιαστική συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων.
