«Παράθυρο» στο παρελθόν των Χανίων μέσα από την εφημεριδογραφία άλλων εποχών, ανοίγουν τα “Χανιώτικα νέα” με την νέα στήλη “Χανιώτικος Τύπος 1831-1981”.
H στήλη βασίζεται στην ομότιτλη έκδοση του Μιχάλη Γρηγοράκη που είχε τυπωθεί το 2004 από τα “Χ.ν.” αλλά και την δίτομη έκδοση “Η εφημεριδογραφία στην Κρήτη 1831-1913” του Ξενοφώντα Παγκαλιά, μια έκδοση του “Μουσείου Τυπογραφίας”. Η στήλη αυτή θα παρουσιάζεται δύο φορές την εβδομάδα, κάθε Τρίτη και Πέμπτη.
Κάνοντας μια ιστορική αναδρομή στον Τύπο στις αρχές του 19ου αιώνα, ο αείμνηστος Μιχάλης Γρηγοράκης περιγράφει πως στην Κρήτη η έκδοση εφημερίδων επετράπη μόνο το 1878 με το άρθρο 15 της Σύμβασης της Χαλέπας. Όμως πολύ πιο πριν, το 1831, οι Αιγύπτιοι κατακτητές έβγαλαν στα Χανιά εφημερίδα σε γλώσσα ελληνική και αραβική, το Βακάι Γκιρίτ, που τυπωνόταν σε τυπογραφείο που είχαν φέρει οι ίδιοι γι΄αυτό το σκοπό.
Η πρώτη στην Κρήτη, ελληνική εφημερίδα που εκδόθηκε από Κρητικό, ήταν η εφημερίδα Ραδάμανθυς του Εμμ. Βιβυλάκη. Η εφημερίδα τυπώθηκε για την ενίσχυση της επανάστασης του 1841.
Λίγο μετά, στη Μεγάλη Επανάσταση του 1866, τυπώνεται στις χανιώτικες μαδάρες η «Κρήτη», μια γραφτή φωνή ελευθερίας. Με την ανακήρυξη της Κρήτης σε Γενική Διοίκηση κυκλοφορεί η «Κρήτη» εφημερίδα εσωτερικών και εξωτερικών ειδήσεων και άλλης ωφέλιμης ύλης. Ήταν το ημιεπίσημο όργανο της Διοίκησης και εκδιδόταν στα Ελληνικά και στα τουρκικά μέχρι το 790 φύλλο. Μετά μόνο στα Ελληνικά.
Από τότε και μέχρι το 1981, τα Χανιά γνώρισαν μια πλούσια εκδοτική άνθιση στον τομέα του Τύπου καθημερινού και περιοδικού. Σ’ αυτό το χρονικό διάστημα κυκλοφόρησαν πάνω από 200 έντυπα, αριθμός αρκετά μεγάλος, για μια επαρχιακή πόλη.
Επίσης, σε αυτήν την χρονική περίοδο έχουμε και την έκδοση μιας σειράς μονοφύλλων, τα γνωστά παραρτήματα, που έβγαζαν διάφορες εφημερίδες, και μιας σειράς προκηρύξεων και δελτίων Τύπου, που κυρίως κυκλοφόρησαν την κατοχή από τις αντιστασιακές οργανώσεις. Έβγαιναν βιαστικά και πρόχειρα, για να μπορέσουν να δώσουν στον κόσμο τις ειδήσεις γύρω από την πορεία του πολέμου και την πολυτάραχη πολιτική ζωή κρατώντας
Εφημερίδα “Βακάι Γκιρίτ” (Κρητική Εφημερίς)
Χαλέπα, 1831
Στοιχεία της εφημερίδας:
*Επίσημη εφημερίδα της αιγυπτιακής διοίκησης Κρήτης 1830-1840
*Τυπωνόταν στη Χαλέπα στην ελληνική και τουρκική γλώσσα
*Συνδρομές : ετήσια 1 οθωμανική λύρα, εξαμηνιαία 55 Κουρούς
*Ήταν συνήθως τετρασέλιδη, τα κείμενα της ήταν δίστηλα
*Εκδίδονταν κάθε Δευτέρα χωρίς σταθερή περιοδικότητα
*Άλλοι την μετέφραζαν «Κρητικά Γεγονότα» και άλλοι «Γεγονότα της Κρήτης»
Ο Μωχάμετ Άλυ, αμέσως μετά την λήψη της εξουσίας στην Κρήτη, διόρισε επιθεωρητή τον Άλυ εφένδη Ζαμ με εντολή να εγκαταστήσει τυπογραφεία στην Κρήτη. Τον προμήθευσε με τα απαραίτητα υλικά οθωμανικής προέλευσης από την Αίγυπτο και ζήτησε από το διοικητή του νησιού να συμπληρώσει τα υλικά με ελληνικά στοιχεία από τον Μωριά και να βάλει σε λειτουργεία τα τυπογραφεία για τις ανάγκες της διοίκησης, καθώς επίσης, να εκδώσει και εφημερίδα με τον τίτλο Βακάι Γκιρίτ (Κρητική Εφημερίς) όπως είχε κάνει και στην Αίγυπτο με την αντίστοιχη Αιγυπτιακά γεγονότα. Η εφημερίδα ήταν δίγλωσση, δίστηλη (αριστερά ελληνικά και δεξιά τουρκικά με αραβική γραφή), εβδομαδιαία χωρίς όμως σταθερή περιοδικότητα. Τυπογράφος ήταν ο Χουσέν εφένδης Καντερλής, ο οποίος είχε δουλέψει στην εφημερίδα της Αιγύπτου.
Το τυπογραφείο των Χανίων ήταν το σημαντικότερο γιατί σε αυτό τυπώνονταν τα διοικητικά έγγραφα και η κυβερνητική εφημερίδα. Για όλους τους εργαζόμενους στα τυπογραφεία είχαν ορισθεί μισθοί, τρόφιμα και ρουχισμός. Συνδρομητές της εφημερίδας ήταν πολλοί από τους ανώτερους αξιωματικούς και άλλη επίσημοι στην Κρήτη και στην Αίγυπτο. Ο ίδιος ο Μωχάμετ Άλυ λάμβανε 15 αντίτυπα. Αντίτυπα της εφημερίδας φυλάσσονταν σε ιδιαίτερο τόμο στο Συμβούλιο των Χανίων. Αντίστοιχος τόμος στάλθηκε στην Βιβλιοθήκη του Καΐρου.
Στις δημοσιεύσεις της εφημερίδας αναγράφονταν τα διοικητικά μέτρα της Αιγυπτιακής Διοίκησης, οι στρατιωτικές επιχειρήσεις του αντιβασιλέα, σπάνια εσωτερικές και εξωτερικές ειδήσεις.
Εφημερίδα Ραδάμανθυς
Βαφές Αποκορώνου, 1841
Στοιχεία της εφημερίδας:
*Εφημερίδα πολιτική και φιλολογική
* H πρώτη κρητική εφημερίδα που εκδίδεται από Κρητικό
*Συντάκτης ο Εμμανουήλ Βιβυλάκης
*Motto: «Κύριος φωτισμός μου και Σωτήρ μου, τίνα φοβηθήσωμαι; Κύριος υπερασπιστής της ζωής μου, από τίνος δειλιάσω;»
*Εκδίδονταν μία φορά την εβδομάδα, κάθε Σάββατο
* Ήταν τετρασέλιδη, δίστηλη, σχήματος 20×27
Η εφημερίδα Ραδάμανθυς του Εμμ. Βιβυλάκη, εκδόθηκε για την ενίσχυση της επανάστασης του 1841. Αυτή είναι η πρώτη κρητική εφημερίδα που εκδίδεται από Κρητικό.
Στο πρώτο σωζόμενο φύλλο γίνεται ένας παραλληλισμός μεταξύ των επαναστάσεων του 1821 και του 1841. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στις στρατιωτικές δυνάμεις και την κοινωνική κατάσταση των κατοίκων. Ακολουθεί ένα Διάταγμα της Εκτελεστικής Επιτροπής όπου καταγράφονται οι υποχρεώσεις και η μισθοδοσία των στρατιωτών. Μετά το τέλος του Διατάγματος αναγράφεται: « ΕΚ ΤΗΣ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑΣ ΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ».
Τυπωνόταν στο φορητό τυπογραφείο που είχε φέρει μαζί του ο Βιβυλάκης, ο οποίος ήταν νομικός με σπουδές στο Μόναχο, Λειψία και Βερολίνο. Ήταν διορισμένος πρόεδρος Πρωτοδικών Σύρου και επέστρεψε στην Κρήτη για να πάρει μέρος στην επανάσταση του 1841. Εγκατέστησε το τυπογραφείο του στον Βαφέ Αποκορώνου όπου έγιναν οι συνελεύσεις των οπλαρχηγών και του λαού που συμμετείχαν στον αγώνα. Η επανάσταση του 1841 διήρκησε ελάχιστο χρονικό διάστημα και το ίδιο συνέβη και με την έκδοση της εφημερίδας Ραδάμανθυς.Ο Βιβυλάκης μετά την αποτυχία της επανάστασης μετοίκησε στην Αθήνα, όπου και συνέχισε την έκδοση εφημερίδας με τον ίδιο τίτλο ως το 1880.
