Bιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Chelidonium majus L. (Χελιδόνιο το μέγα). Ανήκει στην οικογένεια των Μηκωνοειδών.
Φυτρώνει σε όλη την Ευρώπη και είναι πολύ κοινό σε υγρούς τόπους, παλιούς τοίχους σπιτιών, ερείπια, βράχους, κοντά σε κήπους.
Στη χώρα μας το συναντούμε (ιδιαίτερα σε Αιτωλία και Ήπειρο) με τις ονομασίες Χελιδόνιο, Χελιδονόχορτο και Δοντόχορτο.
Είναι πολυετές, ποώδες φυτό και φτάνει σε ύψος τα 80 εκατοστά. Τα φύλλα του είναι πράσινα γκριζωπά, ακανόνιστα διακλαδισμένα, με οδοντωτούς λοβούς ( μοιάζουν με του αμπελιού) και το ακραίο είναι παλαμοειδές βαθιά σχισμένο. Τα άνθη του έχουν διάμετρο 1,5 εκατοστό, ζωηρό κίτρινο χρώμα, με τέσσερα πέταλα και πολλούς στήμονες, που φυτρώνουν στην άκρη λεπτών και μακρών ανθικών αξόνων. Τα άνθη είναι ερμαφρόδιτα (έχουν και αρσενικά και θηλυκά όργανα) και γονιμοποιούνται από μέλισσες, μύγες, σκαθάρια κ.α.
Στέλεχος κούφιο, διχαλωτό. Όλα τα μέρη του φυτού περιέχουν ένα κίτρινο γάλα.
Ιστορικά στοιχεία
Οι γιατροί της αρχαιότητας το εκτιμούσαν πολύ τη ρίζα του φυτού σαν φάρμακο. Ο Γαληνός και ο Διοσκουρίδης συνέστησαν τη ρίζα, σε έγχυμα σε άσπρο κρασί για τη θεραπεία του ίκτερου.
Οι αρχαίοι γιατροί παρασκεύαζαν μέσα σε χάλκινο αγγείο ένα σύνθετο κολλύριο από χυμό Χελιδονίου και μέλι που χρησιμοποιούσαν κατά του καταρράκτη και των αμαυρώσεων.
Ο άραβας γιατρός Αβικέντας το κατέτασσε «θερμό στον τέταρτο βαθμό και ξηρό στον δεύτερο.
Οι ιδιότητές του –έλεγε- είναι δραστικά αποτοξινωτικές. Το μάσημά του σταματά τον πονόδοντο. Ο χυμός αναμειγμένος με μέλι βελτιώνει την όραση και εξαφανίζει την θαμπάδα. Μαζί με Γλυκάνισο και άσπρο κρασί είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για τις «κιτρινάδες» που προέρχονται από δυσκοιλιότητα.
Στη λαϊκή ιατρική το Χελιδόνιο ήταν πολύ διαδεδομένο για την αντιμετώπιση των κάλων και μυρμηγκιών καθώς και εναντίον υπερπλαστικών δερματοπαθειών. Χρησιμοποιήθηκε κατά των εμφράξεων του υπογαστρίου, της υδρωπικίας, του ικτέρου, των χοιραδικών, λειχηνωδών και συφιλιδικών παθήσεων, κατά της αρθρίτιδας, της ψαμμιάσεως κ.α.
Στα μέσα του περασμένου αιώνα οι χωρικοί της Μακεδονίας και της Θράκης χρησιμοποιούσαν το αφέψημα των φύλλων του φυτού σαν κολλύριο, όπως και τον χυμό του φυτού (αραιωμένο 1 προς 10-15 μέρη αποσταγμένου νερού) για τη θεραπεία των χρόνιων οφθαλμιών. Τον χυμό των φύλλων και της ρίζας του φυτού, αραιωμένο με νερό, τον χρησιμοποιούσαν μαζί με γάλα σε κατάπλασμα σε κακοήθη έλκη. Ο Αγάπιος ο Κρης, στο «Γεωπονικό» του συνιστά να βράζεται το χελιδονόχορτο μέσα σε λινέλαιο, μέχρι να μείνει το μισό και να χρησιμοποιείται έτσι για τη θεραπεία των οδυνηρών αιμορροΐδων.
Στη Γαλλία οι φυτοθεραπευτές χρησιμοποιούσαν το κολλύριο αυτό σαν αποτελεσματικότατο για τη θεραπεία των χοιραδικών οφθαλμιών, χρόνιων βλεφαρίτιδων, των βλεφαρικών εξελκώσεων και σε πόνο του κερατοειδούς χιτώνος Οι νεώτεροι φυτοθεραπευτές στην Ευρώπη έβραζαν το φυτό με μπύρα, για τον ίδιο σκοπό και το χορηγούσαν έτσι κατά της ψαμμιάσεως και κατά της υδρωπικίας. Στην ίδια δόση είχε καθαρτικά και διουρητικά αποτελέσματα.
Στη χώρα μας οι χωρικοί δεν το χρησιμοποιούσαν εσωτερικά. Όμως Γάλλοι, Βέλγοι και Ιταλοί με ένα δυνατό αφέψημα Χελιδονίου θεράπευαν τη δυσεντερία.
Συστατικά – χαρακτήρας
Όταν το φυτό είναι πρόσφατο, έχει οσμή δυσάρεστη, που μοιάζει με των κλούβιων αυγών.
Ο χυμός του φυτού είναι πολύ δηλητηριώδης και χρησιμοποιείται μόνο ως εξωτερικό φάρμακο. Σε μεγάλη δόση μπορεί να προκαλέσει τον θάνατο (στους σκύλους αρκεί δόση 60-90 γραμμαρίων).
Είναι κίτρινος, καυστικός, με δριμεία γεύση, επίμονη και πολύ πικρή. Περιέχει 10 αλκαλοειδή, με ιδιότητες του οπίου (χελιδονίνη, χελιδερυθρίνη, σαγκιβαρίνη, χελιδοξανθίνη, κοπτισίνη, προτοπίνη κ.α.).
Το κυριότερο όλων είναι η χελιδονίνη, ουσία κρυσταλλική, αδιάλυτη στο νερό, διαλυτή στο οινόπνευμα και μοιάζει πολύ με τη μορφίνη. Δρα όπως η παπαβερίνη. Παραλύει τις αισθητικές απολήξεις, όπως η κοκαΐνη.
Χελιδονίνη και Χελιδερυθρίνη έχουν βακτηριοκτόνες και αντικαρκινικές ιδιότητες. Πειραματικά έχει αποδειχθεί ότι τα σκευάσματα Χελιδονίου καταστέλλουν την ανάπτυξη κακοηθών εξογκωμάτων και έχουν επίσης μυκητοκτόνα και βακτηριοστατική δράση ενάντια στο ελικοειδές μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης. Το φυτό περιέχει επίσης αιθέριο έλαιο, χελιδονικό οξύ, σαπωνίνη, κιτρικό ασβέστιο, φωσφορικό ασβέστιο, ελεύθερο μηλικό οξύ, νιτρικό και υποχλωρικό κάλιο, λεύκωμα και πυρίτιο.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Το φυτό ανθίζει από τον Απρίλιο έως τον Σεπτέμβριο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται η ρίζα, τα φύλλα και τα άνθη. Το φυτό που φυτρώνει σε ξερούς τόπους και παλιούς τοίχους, είναι πλουσιότερο σε δραστικά στοιχεία από αυτό που φυτρώνει σε υγρά μέρη. Η ρίζα διατηρεί τη δραστικότητά της περισσότερο από τα άλλα μέρη του φυτού μετά την αποξήρανση. Η ρίζα πρέπει να συλλέγεται στα τέλη του καλοκαιριού ή φθινόπωρο και ξηραίνεται στον ήλιο ή τη σκιά. Προτιμούμε η συλλογή να γίνεται λίγο πριν ανθίσει το φυτό από Απρίλιο έως Ιούνιο.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Το βότανο δρα ως αντισπασμωδικό, χολαγωγό, αναλγητικό, καθαρτικό και διουρητικό.
Σε μικρές δόσεις δυναμώνει τις εκκρίσεις των νεφρών και του δέρματος, κυρίως όμως διεγείρει την κυκλοφορία και ειδικότερα κατά την πυλαία φλέβα, στα λεμφικά αγγεία και το λεμφικό σύστημα της κάτω κοιλίας. Δραστηριοποιεί τα όργανα που βρίσκονται σε αυτή, ενεργεί δε και σαν διαλυτικό. Η ενέργεια αυτή, δεν περιορίζεται μόνο στα όργανα της κάτω κοιλίας αλλά αφορά ολόκληρο το λεμφαδενικό σύστημα, ακόμα δε και τους βλεννογόνους υμένες.
Σε θεραπευτικές δόσεις το Χελιδόνιο, είναι εξαιρετικό ίαμα για τη θεραπεία των λοιμώξεων της χοληδόχου κύστης και των χολόλιθων.
Σε μεγαλύτερες δόσεις μπορεί να είναι δηλητηριώδες και προκαλεί ισχυρή κάθαρση του πεπτικού σωλήνα. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν αντισπασμωδικό στο στομαχικό πόνο.
Εξωτερικά χρησιμοποιούμε τον πορτοκαλή χυμό του βλαστού για τη θεραπεία των ακροχορδώνων (μυρμηγκιές, ελιές κ.λ.π), των όγκων του δέρματος και την τριχοφυτία (μυκητώδη μόλυνση του δέρματος). Έχει διαπιστωθεί ότι το αλκαλοειδές χελιδινίνη που περιέχει ο χυμός, καταστέλλει την μίτωση των κυττάρων. Έτσι ο χυμός του φυτού δρα εναντίον και των καρκινικών εξογκωμάτων του δέρματος. Με τη συχνή επαφή του χυμού με τα καρκινικά εξογκώματα, ο χυμός γρήγορα εισχωρεί ως τα όρια ανάμεσα στους υγιείς και κακοήθεις ιστούς και από εκεί αρχίζει την ανάπλαση του υγιούς ιστού.
Στις παθήσεις της χοληδόχου κύστης το Χελιδόνιο συνδυάζεται καλά με τον Αρκτοστάφυλλο και το Ταραξάξο.
Δρα εναντίον της χολοκυστίτιδας και του ικτέρου. Έχει αναλγητική δράση. Θεωρείται ότι βοηθά στις παθήσεις των ματιών (καταρράκτη, αποκόλληση αμφιβληστροειδούς, στίγματα στον κερατοειδή, ελαττωματική όραση). Σε αυτές τις περιπτώσεις αλείφουμε τις άκρες των κλειστών βλεφάρων με το χυμό του φυτού. Αντιμετωπίζει επίσης την αυξημένη τριχοφυΐα των γυναικών (που οφείλεται σε πρόβλημα νεφρών). Υγραίνουμε τις περιοχές αυτές με χυμό Χελιδονίου, τον αφήνουμε για λίγες ώρες και μετά ξεπλένουμε με σαπούνι και αλείφουμε την περιοχή με αλοιφή Καλέντουλας ή λάδι Χαμομηλιού ή Βάλσαμου.
Στην ομοιοπαθητική χρησιμοποιούν το βάμμα του νωπού ριζώματος για παθήσεις του ήπατος, γαστρεντερίτιδα, πνευμονία, πλευρίτιδα, ρευματισμούς και δυσμηνόρροια.
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται σαν αφέψημα. Ρίχνουμε 2 κουταλιές του τσαγιού βότανο ή μία κουταλιά του τσαγιού ρίζα σε ένα φλιτζάνι κρύο νερό. Το βράζουμε και κατόπιν το κατεβάζουμε από τη φωτιά. Το αφήνουμε σκεπασμένο για 10 λεπτά και στη συνέχεια το σουρώνουμε. Πίνουμε ένα φλιτζάνι δύο φορές την ημέρα.
Για αιμορροΐδες με φλεγμονή στον πρωκτό, πόνους κατά την ούρηση και εμβοές αυτιών. παρασκευάζουμε το βότανο ως έγχυμα.
Χύνουμε ένα ποτήρι βραστό νερό πάνω σε ένα κοφτό κουταλάκι του τσαγιού βότανο. Το αφήνουμε 5-10 λεπτά, το σουρώνουμε και πίνουμε 2-3 φλιτζάνια την ημέρα σιγά – σιγά.
Υπό μορφή βάμματος λαμβάνουμε 1-2 ml τρεις φορές την ημέρα.
Για τον ίκτερο μουλιάζουμε 30 γραμμάρια χελιδόνιο με τις ρίζες του σε ένα λίτρο λευκό κρασί για 1-2 ώρες. Το στραγγίζουμε και το πίνουμε γουλιά γουλιά.
Για εξωτερική χρήση χρησιμοποιούμε το χυμό από φύλλα, βλαστούς και άνθη που παίρνουμε με τον αποχυμωτή. Ο χυμός διατηρείται δραστικός στο ψυγείο για 6 μήνες.
Όταν λαμβάνουμε το βότανο, καλό είναι παράλληλα για την ενίσχυση των νεφρών και αποτοξίνωση να πίνουμε 3-4 φλιτζάνια έγχυμα τσουκνίδας ημερησίως και να κάνουμε ημίλουτρο με Εκουϊζέτο.
Προφυλάξεις
Το Χελιδόνιο είναι εξαιρετικά ισχυρό δηλητηριώδες και θεραπευτικό φυτό. Να χρησιμοποιείται υπό την επίβλεψη ιατρού ή έμπειρου βοτανοθεραπευτή. Υπερβολικές δόσεις προκαλούν υπνηλία, ερεθισμό του δέρματος, ερεθιστικό βήχα και δυσκολία στην αναπνοή, μέχρι παράλυση και δυστροφία του βλεννογόνου των εσωτερικών οργάνων.
Πρέπει να προσέχουμε κατά τη συλλογή του γιατί είναι λίγο τοξικό, προ παντός όταν υπάρχουν στα χέρια αμυχές. Αν σπάσουν οι μίσχοι ή τα κοτσάνια των φύλλων, ο χυμός αν έρθει σε επαφή με το δέρμα μας μπορεί να το χρωματίσει ανεξίτηλα. Οι τοξικές ουσίες του χυμού δεν διαπερνούν το δέρμα αλλά το ερεθίζουν. Δεν το χρησιμοποιούμε κατά τη διάρκεια εγκυμοσύνης.
Υ.Σ. Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
