Η πολιτεία του Πλάτωνος

Τι είναι αγαθότης, αρετή, ευζωία; Αξίζει τον κόπο να επιδιώξη κανείς να αποκτήση τα αγαθά αυτά παρά τις δυσκολίες τους μόχθους και την πιθανή αποτυχία?
Και σε ποιού είδους κοινωνία και σε ποιό κράτος μπορούν καλύτερα να ευδοκιμήσουν;
Ποίο είναι ίσως το μεγαλύτερο βιβλίο πεζού λόγου όλων των αιώνων; Θα εκπλαγήτε γιατί το βιβλίο αυτό γράφτηκε πριν από δύο χιλιάδες και πλέον χρόνια κι όμως είναι το ίδιο σύγχρονο και επίκαιρο σα να γράφτηκε σήμερα.
Το βιβλίο αυτό είναι η “Πολιτεία” του Πλάτωνα. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία στο ότι τα θέματα τα οποία πραγματέυεται και τα προβλήματα τα οποία συζητά και δίνει λύσεις η “Πολιτεία” είναι τα μέγιστα των προβλημάτων.
Τι είναι καλοσύνη, αρετή, ευζωία; Αξίζει τον κόπο να επιδιώξη κανείς να αποκτήση τα αγαθά αυτά παρά τις δυσκολίες τους μόχθους και την πιθανή αποτυχία;
Και μέσα σε ποιού είδους κοινωνία ή κρατος μπορούν καλύτερα να ευδοκιμήσουν και να αποδόσουν; Αυτή είναι η υπόθεση του βιβλίου. Αγγίζει αυτά τα δύο μεγάλα προβλήματα, τα τόσο σημαντικά και τόσο συνδεδεμένα μεταξύ τους. Πως πρέπει να ζούμε και ποιού είδους πολιτεία πρέπει να έχουμε. Ο Πλάτων αντιλαμβάνεται ότι ο χαρακτήρας ενός πολιτισμού και ενός κράτους εξαρτάται από τη διαπαιδαγώγηση και μπορεί και πρέπει να μετασχηματισθεί και να διαμορφωθεί μέσα από αυτήν. Δίνει σαφή ορισμό μιας ζωτικής αλήθειας την οποία ακόμη και τώρα δεν έχουμε κατανοήσει, ότι η συμπλήρωσει της διαπαιδαγώγησης στην εφηβική ηλικία ή μέχρι το εικοστό πρώτο έτος της ηλικίας ενός νέου έχει σκοπό να χαλιναγωγήσει και να περιστείλη την πνευματική ανάπτυξη και ότι τουλάχιστον οι ηγέτες της κοινωνίας πρέπει σε όλη τη ζωή τους να πολλαπλασιάζουν τις γνώσεις τους, να σκέπτονται εκ νέου τη θέση τους και να αναζωπυρούν τα ιδεώδη αυτής.
Για πρώτη φορά μέσα στο βιβλίο αυτό γίνεται συζήτηση για τη θέση της γυναίκας μέσα στο κράτος η οποία καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι και των δύο φύλων πρέπει να έχουν την ίδια μόρφωση, ότι άνδρες και γυναίκες είναι εξίσου ικανοί και ότι αμφότεροι πρέπει να έχουν τα ίδια καθήκοντα μέσα στο κράτος, ακόμα μάλιστα και να υπηρετούν στα όπλα και στο στρατό. Καταπληκτικό συμπέρασμα για έναν άνδρα όπως ο Πλάτων ο οποίος έζησε σε μία περίοδο οπού η θέση της γυναίκας στην κοινωνία δεν είχε καμία σχέση με τη σημερινή, αντίθετα ζούσε απομονωμένη και χωρίς προνόμια. Επίσης εντυπωσιακό είναι ότι στο βιβλίο γίνετε αναφορά στην ιδέα του κράτους το οποίο κυβερνάται από μικρή αριστοκρατία όχι απαραίτητα κληρονομική έτσι ώστε να μη προσβάλετε το καθήκον και η υποχρέωση απέναντι στα καθήκοντα τους προς τη χώρα την οποία κυβερνούν.
Γιατί όμως ο Πλάτων έγραψε την “Πολιτεία”; Ήταν αποτέλεσμα της προσωπικής του πείρας. Στην προσπάθεια του να διαγνώσει ποιά είναι τα κακά εκείνα από τα οποία υποφέρει ο κόσμος, να ανακαλύψει τα αίτια από τα οποία προκαλούνται αυτά τα κακά και να βρεί τρόπους θεραπείας αυτών, να σχηματίσει μία σαφή γνώμη για το τί είναι ευζωία και να μελετήσει σε ποίο είδους κράτος θα είναι δυνατόν να ζήσει κανείς με αυτό που λέγεται ευζωία.
Μήπως δεν έχουμε τάχα ανάγκη από έναν Πλάτωνα για να βρεθεί η βάση πάνω στην οποία θα ανεγερθεί ένας καλύτερος με νέα τάξη κόσμος και ένας ευγενέστερος πολιτισμός;
Ποία όμως θα είναι αυτή η βάση; Πως είναι δυνατόν να βελτιωθούν, η κοινωνία, οι πολιτικοί, και γενικά ο κόσμος; Η απάντηση του Πλάτωνα είναι σαφής. Το κοινωνικό και πολιτικό πρόβλημα είναι κατά βάθος ηθικό πρόβλημα και γι’αυτό ο τιτλος ο οποίος έδωσε στο έργο του το οποίο λέμε “Πολιτεία” ήταν “Περί αγαθότητος”.
Είναι αδύνατον να βελτιωθεί ο κόσμος (σκέφτηκε ο Πλάτων), εάν δε βελτιωθούν οι άνθρωποι. Και συνεχίζει: οι κυβερνήσεις αντικατοπτρίζουν τον χαρακτήρα των ανθρώπων που βρίσκονται κάτω από αυτές. Τα κράτη δε κατασκευάζονται από λίθους ή από ξύλα, αλλά από τους χαρακτήρες εκείνων οι οποίοι κατοικούν σ’αυτά. Οι άνθρωποι είναι εκείνοι οι οποίοι δύναται να βελτιώσουν το ρυθμό ή να συμπαρασύρουν τα πάντα. Μέσω του τρόπου αυτού καθορίζεται το μεγάλο πολιτικό πρόβλημα. Πρέπει να κάνετε καλούς ανθρώπους. Αλλά αυτό δημιουργεί ένα άλλο πρόβλημα, πώς είναι δυνατόν να κάνετε τους ανθρώπους καλούς;
Σε αυτό το ερώτημα ο Πλάτωνας απαντά, με τη διαπαιδαγώγηση. Ο Πλάτων είναι ο πρώτος ο οποίος αντιλήφθηκε ότι το πρόβλημα των πολιτικών ανδρών είναι κατά την ευρύτερη του έκταση πρόβλημα διαπαιδαγώγησης. Το ιδεώδες κράτος του βασίζεται στο ιδιότυπο συστημά του “περί διαπαιδαγωγήσεως” και σε αυτό είναι αφιερωμένο μεγάλο μέρος του συγγράματος του. Σε αυτό περιέχονται οι βασικές αρχές του.
Ο αντικειμενικός σκοπός της διαπαιδαγώγησης είναι η διάπλαση του χαρακτήρα μέσα στην ευρύτερη έννοια του κόσμου. Καθορίζει επίσης ότι η διαπαιδαγώγηση είναι εκείνη η οποία μπορεί να να ανυψώσει ένα λαό ως το σημείο να αγαπά εκείνο το οποίο πρέπει ν’αγαπά και να μισεί εκείνο το οποίο πρέπει να μισεί.
Ο Πλάτων γνώριζε ότι η κατάσταση που διαμορφώνεται σε ένα κράτος είναι απόλυτα συνδεδεμένη με το ήθος, την αρετή, και τη δικαιοσύνη πρώτα των αρχόντων, (αφού τελικά οι άνθρωποι άρχουν και όχι “οι νόμοι”, ή “οι ιδέες”, ή “ο λαός”), αλλά και της ηθικής ουσίας που θα υπάρχει στους αρχόμενους.
Έτσι λοιπόν η παιδεία προβάλλει σαν η μόνη ρεαλιστική δυνατότητα που έχουμε ως λαός, και ο Πλάτων στηρίζει τα πάντα σ’αυτήν.
Οι νέοι άνθρωποι πρέπει λοιπόν να κρατήσουν ανοιχτά τα μάτια της ψυχής για να μπορέσουν να δουν αυτό που ο Πλάτων ονομάζει “Ιδέα του Αγαθού” και το οποίο είναι το μόνο όπλο μας ενάντια στο κακό που μέρα με τη μέρα εξαπλώνεται.
Έαν οι άνθρωποι που μας κυβερνούν δε γίνουν κατα τον Πλάτωνα “φιλόσοφοι κυβερνήτες” τότε το μόνο που έχουμε να περιμένουμε είναι ακόμη χειρότερες μέρες.
Η επιστροφή στην γνώση, την αρετή την ηθική είναι ο μόνος δρόμος που θα οδηγήσει σε ειρηνικές μέρες τον κόσμο.
Οι αξίες της ζωής τείνουν να εξαφανιστούν και σε λίγο η λέξη “αξία” θα υπάρχει μόνο στο λεξικό καθώς πρώτα απ’όλα οι άνθρωποι που μας κυβερνούν την έχουν ξεχάσει και ελπίζουν ότι σύντομα θα καταφέρουν να την ξεχάσει κι ό λαός. Ο  Πλάτων είχε την τραγική επίγνωση ότι αυτό που όλο κι όλο μπορούμε να αντιτάξουμε σαν ανάχωμα στην πλημμυρίδα του κακού είναι η ηθική, η γνώση, η αρετή και η ομορφιά. Αυτό είναι μιά μεγάλη αλήθεια την οποία έαν κατανοήσουμε ο κόσμος μας θα άλλαξει όψη.