Στο σπίτι μας το χρήμα πήγαινε καβάλα στ’ άλογο ενώ εμείς πηγαίναμε με τα πόδια. Έτσι, κάθε φορά που ερχόταν στον οικισμό μας καμιά ταινία που ο πατέρας μου τη θεωρούσε καλή – με μοναδικό κριτήριο το όνομα του πρωταγωνιστή ή της πρωταγωνίστριας- μάζευαν τα κέρματα ένα ένα, όσα ακριβώς χρειάζονταν για ένα εισιτήριο, και έστελναν εμένα να τη δω.
Και μετά, μόλις γυρνούσα από το σινεμά, έπρεπε να αφηγηθώ την ταινία στην οικογένεια που είχε συγκεντρωθεί και περίμενε σύσσωμη στο σαλονάκι μας.
Η ολιγοσέλιδη αυτή νουβέλα τού Χιλιανού Λετελιέρ αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα λογοτεχνικής και αφηγηματικής απλότητας, με τα υλικά της τοποθετημένα προσεχτικά και με τάξη γύρω από την τρυφερή και πρωτότυπη ιστορία της νεαρής αφηγήτριας, χωρίς επιδίωξη για πειραματισμούς και ρίσκα, μια σχεδόν απόλυτα χρονικά γραμμική και πρωτοπρόσωπη αφήγηση. Νουβέλα η οποία διαβάζεται απνευστί, όχι μόνο εξαιτίας του μεγέθους της, όπως πιθανότατα θα περίμενε κανείς, αλλά και της αφήγησης, του τρόπου κυρίως με τον οποίο προωθείται η πλοκή, τρόπου απλού και καθόλου απαιτητικού, αλλά σε καμία περίπτωση βαρετού ή ενοχλητικού. Μια όμορφη ιστορία ειπωμένη με την κατάλληλη απλότητα.
Την πρωτοπρόσωπη αφήγηση διαπνέει η νοσταλγία για εκείνη την περασμένη εποχή, όχι καλύτερη ή χειρότερη της τωρινής, απλώς διαφορετική, όταν η νεαρή τότε κοπέλα επέστρεφε μαγεμένη από το σινεμά και ένα μικρό ανθρώπινο πλήθος την πρόσμενε στο σαλόνι του σπιτιού της για να του διηγηθεί όσα είδε, τότε που ένιωθε για λίγο σταρ του σινεμά. Μια περίοδο δύσκολη, σε έναν τόπο σκληρό και αφιλόξενο, κατά την οποία η λάμψη του κινηματογράφου πρόσφερε μια αχτίδα ξεγνοιασιάς από την καθημερινότητα. Εδώ αξίζει να σταθεί κανείς και να επαινέσει τον συγγραφέα για την τήρηση του μέτρου, για την συνειδητή απόφαση να μην ξεχειλώσει συναισθηματικά την αφήγησή του, παρότι το έδαφος ήταν κάτι παραπάνω από κατάλληλο για ανούσιους και επαναλαμβανόμενους μελοδραματισμούς, σεβόμενος την πρωτοπρόσωπη αφήγηση, το γεγονός δηλαδή πως η αφηγήτρια διηγείται τη δική της ιστορία με όλη τη συναισθηματική υπερβολή που κάτι τέτοιο μπορεί να συνεπάγεται.
Η αφηγηματική φωνή προσαρμόζεται στις αναμνήσεις της αφηγήτριας, μοιάζει δηλαδή την ιστορία να την αφηγείται η ανήλικη εκδοχή του εαυτού της, εκείνη που έζησε τα γεγονότα τότε και όχι η τωρινή εκδοχή της, λες και μαζί με τα γεγονότα θυμάται και τον τότε εαυτό της. Αυτή η επιλογή λειτουργεί ως προς την απλότητα της αφήγηση μέσω της παιδικής ματιάς, αυτής της πιο αθώας ματιάς των πραγμάτων και των συνθηκών, εντούτοις με ξένισε και τη θεωρώ συγγραφική ευκολία. Η απλότητα της αφήγησης και το μικρό μέγεθος της νουβέλας δεν συνεπάγονται την αναμενόμενη αυστηρότητα, εκείνη που αποκλείει οτιδήποτε περιττό και οδηγεί σε ένα αποτέλεσμα σφιχτοδεμένο. Εδώ τα πράγματα είναι κάπως πιο χαλαρά, καθώς αφηγηματικά νήματα με ευκολία ξεπετάγονται και εγκαταλείπονται, ιδιαίτερα καθώς η αφήγηση οδεύει προς το τέλος.
Οφείλει βέβαια κανείς να προσεγγίζει εκ των υστέρων ένα βιβλίο λαμβάνοντας υπόψιν και τις προθέσεις του δημιουργού, όπως τουλάχιστον αυτές διαφαίνονται μέσα από την ανάγνωση. Κι εδώ έχουμε μια τιμιότητα ανάμεσα στις προθέσεις και στο τελικό αποτέλεσμα. Ο Λετελιέρ θέλει να διηγηθεί την ιστορία της αφηγήτριας των ταινιών και μέσω αυτής να αποτυπώσει την πραγματικότητα εκείνης της εποχής, και επιθυμεί να το κάνει με έναν τρόπο απλό, επιλέγοντας όμορφες λέξεις και αποφεύγοντας δύσβατα λογοτεχνικά μονοπάτια, με μια ποιητικότητα να αιωρείται και την απαραίτητη σε αυτές τις ιστορίες νοσταλγική διάθεση να κυριαρχεί, θυμίζοντας έναν ακόμα Χιλιανό, τον Αντόνιο Σκάρμετα. Και σε αυτό τα καταφέρνει περίφημα, παραδίδοντας μια νουβέλα που ικανοποιεί τον αναγνώστη που αγαπά τις καλές ιστορίες, αφήνοντάς του μια όμορφη αναγνωστική ανάμνηση, παρότι, κατά πάσα πιθανότητα, ποτέ δεν θα καταφέρει να διεισδύσει στις λίστες με τα πλέον αγαπημένα βιβλία του. Οι απλές ιστορίες λείπουν από την εποχή μας, καθώς το κυνήγι για τη σύνθετη, εξεζητημένη και πρωτότυπη ιδέα έχει εδώ και καιρό φουντώσει.
Το επίμετρο, απόσπασμα από την αυτοβιογραφία του Πάμπλο Νερούδα, ο οποίος πολιτεύτηκε σε εκείνα τα άνυδρα μέρη, εκτός από ταιριαστό συμπλήρωμα στη νουβέλα του Λετελιέρ αποτελεί και μια απαραίτητη υπενθύμιση για την αναγκαιότητα και τη δυναμική του ειλικρινούς και συναισθηματικού πολιτικού λόγου σε κάθε εποχή.
