Η αυτοδικία είναι δίκαιη;

Εν αγνοία μας εκεί το δίκαιο διατυπωμένο στη γλώσσα των πουλιών.
(Μαρία Νεφέλη)
Οδυσσέας Ελύτης

Κρατούμενος στις φυλακές Αυλώνα ο 19χρονος Αλβανός μετά το αποτρόπαιο έγκλημα που διέπραξε μαζί με ένα ακόμα νεαρό στη Ρόδο προ ημερών. Εκεί λειτούργησε ο νόμος του Λιντς 10 – 20 φυλακισμένοι του όρμησαν και τον ξυλοκόπησαν άγρίως. Απόδοση δικαιοσύνης έξω από το σύστημα δικαίου. Αυτοδικία. Ο νόμος στα χέρια των κοινωνικών Ζορό. Επιστροφή στο προ δικαιικό σύστημα, πριν ακόμα και τους σερίφηδες. Ενα πλαίσιο και ένα καθεστώς ολισθηρό, επικίνδυνο και αδιέξοδο. Η κοινωνία βέβαια καταδίκασε το γεγονός παρά τις προσπάθειες των τηλεορνίων να προκρίνουν τη σκοτεινή πλευρά, την αδιαφάνεια μέσα από την απόλυτη διαφάνεια. Εδειχναν και ξανά έδειχναν την σκηνή του ξυλοδαρμού και του ξεγυμνώματος του κρατουμένου έδειχναν και ξανά έδειχναν τις δηλώσεις των αυτοδικούντων. Αναδεικνύουμε το γεγονός υπακούοντας στους κανόνες της τηλεθέασης και το “καταδικάζουμε” λεκτικά. Οι εικόνες όμως μένουν και λειτουργούν εν τω βάθει. Βέβαια η αυτοδικία και η επιβολή του μωσαϊκού νόμου στη διεθνή σκηνή από τον τιμωρό πλανητάρχη και τους συμμάχους του έξω από διεθνείς κανόνες είναι πιο σοβαρή περίπτωση αλλά ξεφεύγει από τον σκοπό του σημερινού σχολίου.
Πολύ πρόσφατα έγινε viral μία ταινία μικρού μήκους του Θοδωρή Παπάδουλακη “Ο αδερφός μου”. Ενός όντως ταλαντούχου και εμπνευσμένου σκηνοθέτη. Ομως και εδώ πρόκειται για μία περίπτωση αυτοδικίας.
Ο νεαρός πρωταγωνιστής, αφού πρώτα τα κάνει ρημαδιό μετά στην ταινία αποκαλύπτεται η αιτία. Η αδελφή του, Αμεα, δεν μπορούσε καν να κινηθεί με το καρότσι στους δρόμους της πόλης. Για να εξηγούμαστε. Η πράξη αυτοδικίας του νεαρού και των φυλακισμένων έχουν κοινά στοιχεία. Ποιο όμως είναι εκείνο που της διαφοροποιεί έτσι ώστε οι ίδιοι άνθρωποι να αποδοκιμάζουν τους φυλακισμένους που ξυλοκόπησαν τον κρατούμενο και να χειροκροτούν τον νεαρό που τα έσπασε στους δρόμους της πόλης;
Μήπως έχουμε να κάνουμε με μία σχάση στην ανθρώπινη συμπεριφορά που έχει βέβαια τις αιτίες της;
Ξέρω ότι θα υπάρχουν αντιρρήσεις. Οτι ο σκηνοθέτης ήθελε σοκάροντας να αναδείξει τη δεινή θέση των Αμεα, ότι άλλο κινηματογράφος άλλο ζωή, ότι στην τέχνη “ποιητική αδεία” μπορεί να συμβεί, ό,τι δε συμβαίνει στην πραγματική ζωή.
Το γεγονός όμως ότι ανοίγει συζήτηση μετά το ντοκιμαντέρ όχι για τη θέση των ΑΜΕΑ, αλλά για το αν είναι ή δεν είναι αυτοδικία η πράξη, ήδη ο σκοπός της ταινίας έχει αλλάξει. Τικατάφερε ο σκηνοθέτης;
Μας είπε: Δείτε το ντοκιμαντέρ χωρίς να σκεφθείτε ούτε μία στιγμή τη λέξη αυτοδικία και κατάφερε μετά την ταινία να θυμόμαστε μόνο τη λέξη αυτοδικία. Γιατί όμως δεν αποδοκιμάστηκε το γεγονός όπως στην περίπτωση των κρατουμένων; Μήπως επειδή οι κρατούμενοι είναι κάτι ανοίκειο, ξένο, μακριά από μας και δε μας αφορά; Ή μήπως η περίπτωση της επιδοκιμασίας του νεαρού της ταινίας είναι μία κεκαλυμμένη επιδοκιμασία της αυτοδικίας, μια λανθάνουσα φιλικότητα προς αυτή;
Εν τέλει κάθε πράξη αυτοδικίας πρέπει να αποφλοιώνεται από κίνητρα, υπαρξιακά προβλήματα, κοινωνικά συμφραζόμενα, δικαιολογίες και εκλογικεύσεις.
Κάθε πράξη αυτοδικίας έχει τους λόγους της. Δεν γίνεται αναίτια. Παίρνω τον νόμο στα χέρια μου επειδή πιστεύω ότι το σύστημα δικαιοσύνης δεν θα αποδώσει δικαιοσύνη ή δεν μπορώ να συγκρατήσω τις παρορμήσεις μου ή όταν η πράξη παίρνει θετικό κοινωνικό πρόσημο.
Κάθε πράξη αποσβέννυται όταν συναντά την κοινωνική αποδοκιμασία και ενισχύεται όταν παίρνει θετικό κοινωνικό πρόσημο. Εδώ που ζούμε για να μην ευδοκιμεί η αυτοδικία πρέπει να είμαστε ακριβώς και σταθερά απέναντί της. Για οποιονδήποτε λόγο και αν γίνεται και σε οποιαδήποτε συνθήκη κι αν συμβαίνει. Αλλιώς επιστρέφουμε κοινωνικά σε προδικαιικές καταστάσεις.