ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΦΑΚΟ ΤΟΥ ΓΚΕΡΟΛΑ
Στέκει αγέρωχο στη µέση της θάλασσας του κόλπου Σούδας, από τον 16ο αιώνα µέχρι σήµερα, το εντυπωσιακό βενετσιάνικο κάστρο, η “Φορτέτζα” της νησίδας Σούδας, απροσπέλαστο για το ευρύ κοινό. Μια διαφωτιστική µατιά στο παρελθόν του µνηµείου µε φωτογραφίες από το οχυρωµατικό έργο του κάστρου προσφέρει το πεντάτοµο έργο του G. Gerola: “Βενετικά µνηµεία της νήσου Κρήτης” το οποίο παρουσιάζεται στο Μουσείο Τυπογραφίας Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη, στο ΒΙΟ.ΠΑ. Σούδας.
Πρόκειται για τον “καρπό” της αποστολής που ανέλαβε ο Ιταλός ερευνητής στις αρχές του 20ου αιώνα ως απεσταλµένος του Ινστιτούτου των Επιστηµών, Γραµµάτων και Τεχνών της Βενετίας. Με άξονα δράσης τον πρώτο τόµο του έργου (ο οποίος αποτελείται από δύο ηµιτόµους), ο Gerola πραγµατεύεται στην ιταλική γλώσσα τα οχυρωµατικά έργα της Κρήτης.
Στο παρόν αφιέρωµα παρουσιάζονται κείµενα και φωτογραφικό υλικό από το δεύτερο µέρος του Α’ Τόµου όπου περιλαµβάνονται βενετσιάνικα φρούρια και οχυρά του νησιού σε Σπιναλόγκα, Γραµπούσα, Θοδωρού, Μαράθι, Ρέθυµνο, (κάποια από τα οποία θα παρουσιαστούν σε επόµενα αφιερώµατα). Να σηµειωθεί πως ο Ιταλός ερευνητής G. Gerola (1877-1938) επισκέφτηκε την Κρήτη σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, από το 1900 µέχρι το 1902 και σε µικρά χρονικά διαστήµατα το 1910 και το 1914. Μέχρι σήµερα, το έργο του αποτελεί παγκοσµίως, µία από τις σηµαντικότερες µελέτες για την περίοδο της Ενετοκρατίας στην Κρήτη.
Από τις συνολικά 668 σελίδες του δεύτερου µέρους του Α’ τόµου, ο Gerola αφιερώνει 53 σελίδες στο οχυρωµατικό έργο της νησίδας Σούδας.Όπως επισηµαίνει ο ίδιος το φρούριο κατασκευάστηκε για να οχυρώσει την άµυνα του λιµανιού της Σούδας από τα εχθρικά πλοία και πως η νησίδα αρχικά ονοµαζόταν Φραρονήσι (Fraronisi), νησίδα των Μοναχών (Φράροι, οι καθολικοί µοναχοί).
Σύµφωνα µε τον φλωρεντίνο µοναχό C. Buondelmondi, στη νησίδα υπήρχε µονή του Αγίου Νικολάου όπου ζούσαν Αυγουστινιανοί ερηµίτες.
Αρχιτέκτονας και επιβλέπων των εργασιών ήταν ο µηχανικός οχυρώσεων Latino Orsini. Η οχύρωση της φορτέτζας άρχισε το 1571 και εφαρµόστηκε η τελευταία λέξη της οχυρωµατικής τέχνης. Είναι χαρακτηριστικό πως όταν οι Οθωµανοί προσπάθησαν να το καταλάβουν δεν τα κατάφεραν και έτσι παρέµεινε στην κυριαρχία των Βενετών µισό αιώνα ύστερα από την κατάληψη της Κρήτης, το 1669.
Μια πολιτεία µε καταστήµατα, εκκλησίες, δικαστήριο µέχρι και νοσοκοµείο!
Το Φρούριο διέθετε ένα άριστο προµαχωνικό σύστηµα, µε πυροβολικό ενώ στο εσωτερικό υπήρχαν εκκλησίες αφιερωµένες στο δυτικό αλλά και στο ορθόδοξο δόγµα, δηµόσια κτήρια, δικαστικό κτήριο, φυλάκια, φυλακές, ιδιωτικά κτήρια, νοσοκοµείο, αποθήκες, καταστήµατα, πυριτιδαποθήκες, µύλοι, φούρνοι, πηγάδια και στέρνες, όπως αναφέρει ο Gerola.
Σύµφωνα µε υπολογισµούς του Orsini, τα συνολικά έξοδα για την ανέγερση των τειχών, κατοικιών, αποθηκών, τη διαµόρφωση- κόψιµο/ βράχων ως φυσική άµυνα, τη µεταφορά νερού και άµµου, ανήλθαν σε χιλιάδες δουκάτα από την Βενετική Γερουσία.
Ο οπλισµός του φρουρίου το 1630 ήταν 44 κανόνια διαφόρων διαµετρηµάτων και 9185 µπάλες, σύµφωνα µε καταγραφές. Τα τείχη περιέβαλαν όλη την έκταση του νησιού της Σούδας. Στο βόρειο µέρος ήταν ο προµαχώνας Martinengo και ο προµαχώνας Μichiel. Ανάµεσα τους µια µικρή πόρτα οδηγούσε στο χαµηλότερο κοµµάτι του νησιού της Σούδας, όπου ήταν το νεκροταφείο και ο επιπροµαχώνας Mocenigo και µια δεξαµενή.
Στην ανατολική πλευρά οι στρατώνες και µπροστά τους βρίσκονταν τρεις δεξαµενές, αποθήκες, κήπος και το εκκλησάκι της Παναγίας La Madonnina.
Στη νοτιοδυτική πλευρά ήταν ο προµαχώνας Orsino και η πύλη του φρουρίου.
Στη δυτική πλευρά ήταν τρεις δεξαµενές και αποθήκες πυροµαχικών και πολεµοφοδίων, το πεδίο ασκήσεων και ο ανεµόµυλος.
Η Porporella
O Gerola, αναφέρεται αναλυτικά και στην κατασκευή ενός υποβρύχιου µόλου, την Porporella, που δηµιουργήθηκε το 1575 στην απέναντι ακτή κάτω από το ύψωµα Ποδοµούρι (στο ύψος του σηµερινού νεκροταφείου του Καλαµίου) και εξανάγκαζε τα εχθρικά πλοία να προσεγγίζουν περισσότερο τη νησίδα της Σούδας έτσι ώστε να βρίσκονται µέσα στο βεληνεκές των κανονιών της νότιας πλευράς του φρουρίου. Οι ογκόλιθοι που χρησιµοποιήθηκαν µεταφέρθηκαν µε βάρκες από τα βουνά, στη µέση της θάλασσας. Ακόµη και σήµερα ο µόλος είναι ορατός µε γυµνό οφθαλµό τις ηµέρες που η θάλασσα είναι ήρεµη και έχει διαύγεια ενώ αποκαλείται ως “Η σκάλα του Ενετού”.
600-800 κάτοικοι πάνω στο νησί
Το 1645 τα Χανιά µετά από σύντοµη πολιορκία πέφτουν στα χέρια των Τούρκων και το 1669 ολοκληρώνεται η κατάκτηση της Κρήτης. Το 1689 ο πληθυσµός της νησίδας είχε αυξηθεί σταδιακά σε 600 – 800 κατοίκους, σύµφωνα µε τις καταγραφές του Gerola.
Η Βενετία συνθηκολογεί µε τον όρο να διατηρήσει τις οχυρωµένες νησίδες Γραµπούσα, Σούδα και Σπιναλόγκα.
Η Σούδα θα αποτελέσει πλέον την έδρα των Βενετών στην Κρήτη. Η ενισχυµένη φρουρά και οι ντόπιοι επαναστάτες µε τις οικογένειες τους θα ζήσουν κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες για ένα µεγάλο διάστηµα πάνω στη νησίδα, ενοχλώντας τους νέους κατακτητές µε τις ανάλογες συνέπειες.
Κατά τον τελευταίο βενετουρκικό πόλεµο το φρούριο της Σούδας αντιστάθηκε ηρωικά για 72 ηµέρες για να παραδοθεί στις 27 Σεπτεµβρίου του 1715 στους Τούρκους αφού δεν υπήρχε πλέον καµιά ελπίδα.
Αξίζει να σηµειωθεί πως το νησί είναι συνδεδεµένο µε την Κρητική ιστορία και τους αγώνες των Κρητικών για την απελευθέρωσή τους, επειδή σ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκικής κατοχής που το νησί τελούσε υπό Βενετική διοίκηση αποτελούσε καταφύγιο των διωκόµενων επαναστατών
Πάνω σε αυτό υψώθηκε για πρώτη φορά η ελληνική σηµαία τον Φεβρουάριο του 1913.
Άβατο για ντόπιους και επισκέπτες από το 2013
Το 2017 κρίθηκε αναγκαίο από τον ∆ήµο Χανίων να πραγµατοποιηθούν εργασίες για την άρση της επικινδυνότητας τµήµατος του φρουρίου στη νησίδα Σούδας, υπό την εποπτεία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χανίων. Συγκεκριµένα, έγινε επανατοποθέτηση των ιδίων λίθων σε αποδιοργανωµένα τµήµατα και σαθρά τµήµατα της οχύρωσης εκατέρωθεν της πύλης εισόδου, αντικατάσταση σαθρών λίθων στις εσωτερικές τοιχοποιίες της πύλης, καθαρισµούς του θόλου, εργασίες µόνωσης κ.ά.
Εκτός από το αρχαιολογικό έργο που έχει πραγµατοποιηθεί τα τελευταία χρόνια από την Αρχαιολογία, αξίζει να αναφερθεί και το έργο που υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράµµατος “Κάστρων Περίπλους” κατά την περίοδο 1996- 1999 από το Ταµείο Αρχαιολογικών Πόρων του Υπουργείου Πολιτισµού. Το σηµαντικό ήταν πως το έργο συµπληρώθηκε µε παρεµβάσεις της Τοπικής Αυτοδιοίκησης αρχικά το 2005 µε έργα ελλιµενισµού για την ευκολότερη προσάραξη των πλοιαρίων στο νησί και στη συνέχεια µε έργα συντήρησης της πύλης εισόδου του κάστρου. Το 2007 ο σηµαντικός αυτός αρχαιολογικός χώρας που ανήκει διοικητικά στο ∆ήµο Χανίων και που βρίσκεται στα όρια της επιτηρούµενης ζώνης του Ναυστάθµου Κρήτης, έγινε επισκέψιµος κατά τους καλοκαιρινούς µήνες έπειτα από δυσκολίες που ξεπεράστηκαν µε τη συνεργασία του Υπουργείου Πολιτισµού, του Υπουργείου Εθνικής Άµυνας και του τότε ∆ήµου Σούδας.
Η επισκεψιµότητα αυτή κράτησε µόλις έξι χρόνια. Από τότε δεν έγινε καµία προσπάθεια αξιοποίησης της δυνατότητας επίσκεψης στη νησίδα µε την επικαιροποίηση του ήδη υπάρχοντος συµφώνου συνεργασίας των εµπλεκοµένων φορέων.
Σ.Σ. 1): Οι φωτογραφίες προέρχονται από την έκδοση “Giuseppe Gerola: Monumenti Veneti nell’ isola di Creta”, Istituto veneto di scienze, lettere ed arti. Το πεντάτοµο έργο παρουσιάζεται στο Μουσείο Τυπογραφίας Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη.
Σ.Σ. 2): Ευχαριστίες στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Χανίων για τις πληροφορίες όσον αφορά το αρχαιολογικό έργο στο Μνηµείο και στην εκπαιδευτικό Ειρήνη Καλαϊτζάκη, για το σύγχρονο φωτογραφικό υλικό από την Φορτέτζα της νησίδας Σούδας.
