Η άγνωστη ιστορία του Eνετού φεουδάρχη Αρχω-Σταμπούζου στον Καμπανό Σελίνου

Μάχες, θησαυροί, όρκοι, κρυμμένα μυστικά, μα κυρίως φλόγα για ελευθερία, συνθέτουν την ιστορία του Ενετού φεουδάρχη Αρχω-Σταμπούζου που στους ενετικούς εποικισμούς εγκαταστάθηκε στο Καμπανό Σελίνου, ως στρατιωτικός – πολιτικός διοικητής πολεμώντας με αυτοθυσία στο πλευρό των Κρητών κατά των Οθωμανών.

Στην απογραφή της Κρήτης από τον Trivan (Χρονικό Trivan, 1644) αλλά και στην εργασία του E. Gerland όπου παρατίθενται οι επί Ενετοκρατίας οικογένειες ευγενών της Κρήτης, αναφέρεται το όνομα των Testabusa οι οποίοι είχαν τον τίτλο της Κρητικής ευγένειας (nobili Cretensi) με υποσημείωση ότι προέρχονταν από περιοχή ιταλική (Italian). Οι ευγενείς Κρητικοί, “nobili Cretensi”, ήταν η δεύτερη τη τάξει κοινωνική ομάδα, μετά τους Ευγενείς Βενετούς, “nobili Veneti” την ανώτατη αριστοκρατία.

Για την οικογένεια Testabusa είναι γνωστό ένα προικοσύμφωνο του 1615, που αναφέρεται στο όνομα Antonio Tetabusa ο οποίος ανήκε στην κοινωνική ομάδα “nobili Cretensi” και έχει δημοσιευθεί στην έκδοση της Δήμητρας Σπίθα Πιμπλή “Τα ληξιαρχικά βιβλία γεννήσεων – βαπτίσεων και γάμων των ευγενών Βενετών του διαμερίσματος Χανίων (1519-1640)”.

Όσον αφορά τον Καμπανό: το χωριό αναφέρεται από τον Φραντσέσκο Μπαρότσι το 1577 στην επαρχία Σελίνου ως Cabanù και στην ενετική απογραφή του 1583 από το Καστροφύλακα ως Cabanù με 69 κατοίκους.

O Καμπανός αναφέρεται ως φέουδο στο Ενετικό Κατάστιχο Φεούδων της Τούρμας της Άρνας, των αρχών του 14ου αιώνα (η Τούρμα ήταν διοικητική μονάδα και η Τούρμα της Αρνας εκτεινόταν περίπου στα όρια της επαρχίας Σελίνου). Το φέουδο Καμπανού, παραχωρήθηκε στον Βενετό ευγενή άποικο Σταμπούζο.

Κατά τα τέλη της Ενετοκρατίας, ο Καμπανός ήταν η έδρα των λειψάνων, πλέον, του πάλαι ποτέ ενετικού τιμαρίου του Ανατολικού τμήματος του Καμπανού, υπό τον Αρχω – Σταμπούζο. Οι απόγονοί του Σταμπούζου, με την πάροδο των αιώνων, εξελληνίστηκαν πλήρως (εξ ου και η σταδιακή μετατροπή των ονομάτων Τεσταμπούζα – Σταμπούζα – Σταμπούζος), έγιναν Χριστιανοί Ορθόδοξοι και πολέμησαν στους απελευθερωτικούς αγώνες κατά των Οθωμανών, σαν γνήσιοι Κρητικοί. Κατά τον μακροχρόνιο Κρητικό Πόλεμο (1645-1669), όπου Κρήτες και Βενετοί αμύνονταν κατά των Οθωμανών, μέχρι και την πτώση της Μεγαλονήσου, ο Σταμπούζος και οι απόγονοί του πολεμούσαν στο πλευρό των Κρητών.

Χαρακτηριστική είναι η παρακάτω αναφορά, η οποία προέρχεται από εξιστόρηση κατοίκων του Καμπανού όπως την κατέγραψε στο ημερολόγιο του το 1964 ο εκ Καμπανού λαογράφος Σταμάτης Αποστολάκης: Μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Οθωμανούς το 1669, πολλοί Οθωμανοί αναζητούσαν περιοχή εγκατάστασης. Ένας από αυτούς ήταν και ο γιγαντόσωμος και ρωμαλέος Τρώδος. (Μάλιστα μέχρι σήμερα διατηρείται τοπωνύμιο γνωστό ως “Τρωδιανά” και “Τρωδιανή βρύση” ή “Βρύσες” της γειτονιάς Μπουλταδιανά στον Καμπανό). Ο Τρώδος, όταν έφθασε στην πηγή κοντά στην εκκλησία του Χριστού και έμαθε ότι ο Σταμπούζος ήταν ο πλουσιότερος το χωριού και είχε κόρες, τον κάλεσε εκεί και ζήτησε να παντρευτεί την κόρη του. Ο Σταμπούζος από ανάγκη δέχθηκε.

Ο γιός του Σταμπούζου, Αρχω Γιαννάκης Σταμπούζος, τέθηκε υπό την προστασία του Τρώδου εξαιτίας της συγγένειας αυτής. Μετά την επανάσταση του Δασκαλογιάννη, το 1770 και τις αντεκδικήσεις που ακολούθησαν, ο Τρώδος πιεζόμενος από τους γενιτσάρους, ανέφερε στον κουνιάδο του Αρχω Γιαννάκη ότι δεν δύναται πλέον να τον προστατεύει.

Ο Αρχω Γιαννάκης Σταμπούζος, εγκαταλείπει τιμάριο και οικογένεια και γίνεται αρματολός, στο Αγερινιώτικο Φαράγγι. Μαζί με τους Κρητικούς οπλαρχηγούς Κουμήδες, Πεντάρηδες, Ντιγριντίδες κ.ά. ιδρύουν το αρματολίκι του ανατολικού Σελίνου και διενεργούσαν επιθέσεις κατά των Οθωμανών τιμωρώντας τις αυθαιρεσίες τους, μέσω του Αποπηγαδίου.

Μάλιστα σε δημοσίευμα του στα “Χανιώτικα νέα” στις 9 Δεκέμβρίου του 1984, ο λαογράφος Σταμάτης Αποστολάκης, κάνει αναφορά στον Αρχω- Γιαννάκη Σταμπούζο τον Φιλικό (1740-1830), ο οποίος μυήθηκε στη Φιλική Εταιρία στα 1818 σε μια μυστική συνεδρίαση στ’ Αγερινιώτικο φαράγγι από τους φιλικούς ιερείς: π. Νικόλα και π. Γιάννη Παναγιωτάκηδες από την Αγία Ειρήνη Σελίνου κι από άλλους φιλικούς προκρίτους της περιοχής.

Αναφορά γίνεται και στον γιο του Αρχω Γιαννάκη, παπα Γιάννη Σταμπούζο, οπλαρχηγό του Σελίνου, φωτισμένο Δάκαλο με σπουδές στην Κωνσταντινούπολη, ο οποίος φονεύθηκε το 1866 σε μάχη στην Κίσσαμο.

Εγγόνια του Αρχω – Γιαννάκη Σταμπούζου, υπήρξαν ο Αρχω-Ματθαίος Σταμπούζος (απεβίωσε το 1936), η Αρχω-Στυλιανή Σταμπούζου (απεβίωσε το 1943) και ο Αρχω-Αντώνης Σταμπούζος. Λόγω της επαναστατικής δράσης της οικογένειας και προστασίας από τους Οθωμανούς, ο Αρχω- Ματθαίος Σταμπούζος αποφάσισε να αλλάξει τα ονόματα της αδερφής και του αδερφού του σε Αρχοντάκη (Στυλιανή Αρχοντάκη και Αντώνης Αρχοντάκης).

Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΕΠΤΑΔΥΜΑ

Τεκμήρια της ιστορίας. σήμερα στον Καμπανό, η γειτονιά “Αρχοντικό” όπου εκεί ζούσε ο Άρχω Γιαννάκης Σταμπούζος, άρχοντας και προεστός καθώς και η εκκλησία Μεταμόρφωση του Σωτήρος Χριστού, η οποία σε θύρωμά της έχει ανάγλυφο ενετικό θυρεό.

Σύμφωνα με τον λαογράφο Σταμάτη Αποστολάκη την εκκλησία έκτισε, ο Αρχω Σταμπούζος και ο ενετικός θυρεός είναι το οικόσημο της οικογένειας Σταμπούζου. Η εκκλησία λέγεται ότι κτίστηκε στη θέση όπου ο Αρχω-Γιαννάκης Σταμπούζος ενώ γυρνούσε από το Φαράγγι της Αγ. Ειρήνης όπου αμύνονταν μαζί με Κρητικούς κατά των Οθωμανών συνάντησε την υπηρέτρια του, η οποία τον ενημέρωσε ότι η γυναίκα του είχε γεννήσει επτάδυμα! Τα βρέφη πέθαναν λίγες ώρες μετά, αφού βαπτίστηκαν και ο ευσεβής Σταμπούζος εκπλήρωσε το τάμα του κτίζοντας την εκκλησία και θάβοντας εκεί τα νεκρά παιδιά του.

Σύμφωνα με τον κ. Αποστολάκη ο τάφος των επτάδυμων σώζεται μέχρι σήμερα και τέμνεται με την είσοδο του ναού της Μεταμορφώσεως του Σωτήρα Χριστού.

Κάτοικοι αναφέρουν ότι κατά τις εργασίες στο βοτσαλωτό δάπεδο της εκκλησίας, βρέθηκε κενοτάφιο. Άγνωστο ωστόσο αν πρόκειται για τον τάφο του κτήτορα και των απογόνων του.

Η ΠΟΛΥΤΙΜΗ ΚΑΜΠΑΝΑ ΚΑΙ Ο ΧΑΜΕΝΟΣ ΘΗΣΑΥΡΟΣ

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και η αναφορά του ερευνητή Παναγιωτάκη στην εφημερίδα “Παρατηρητής” το 1955, για τον πιθανολογούμενο θησαυρό της οικογένειας Σταμπούζου που δεν είχε ερευνηθεί και βρεθεί καθώς και η πολύτιμη καμπάνα του Χριστού, όπου ο Άρχω Γιαννάκης για να περισώσει από τους Αιγύπτιους επιδρομείς, απέκρυψε στον ευρύτερο χώρο της Εκκλησίας του Χριστού, των κήπων και των κελλιών της, στα Μπουλταδιανά Καμπανού.
Αξιοσημείωτο πάντως είναι πως στο νεκροταφείο της εκκλησίας βρίσκεται σήμερα μνήμα με σταυρό πάνω στον οποίο αναγράφονται ονόματα απογόνων του Σταμπούζου: Ιωάννη Παπαμαρκάκη ή Σταμπούζου (1928), Βασιλικής Παπαγρηγοράκη (1955), Θεονύμφης Παπαμαρκάκη (1956).

Η Θεονύμφη Παπαμαρκάκη ήταν μοναχή και τα ερείπια του κελιού της σώζονται μέχρι σήμερα, δίπλα στην αρχική είσοδο του ναού που έκτισε ο Σταμπούζος.
Επίσης σε κατάλογο όπου αναφέρονται οι φονευθέντες από την κοινότητα Καμπανού κατά τους απελευθερωτικούς αγώνες της πατρίδας, γίνεται αναφορά στον Οπλαρχηγό Μάρκο Σταμπούζο του Ιωάννη ο οποίος φονεύθηκε στη Μακεδονία, το 1906.

ΑΡΧΩ-ΜΑΤΘΑΙΟΣ ΣΤΑΜΠΟΥΖΟΣ

1 από 1

Ο Άρχω-Ματθαίος Σταμπούζος, στα τέλη του 18ου αιώνα έφυγε από το ανατολικό Σέλινο και εγκαταστάθηκε στο Δυτικό. Έλαβε μέρος σε πολλούς απελευθερωτικούς αγώνες κατά των Οθωμανών. Ο τάφος του βρίσκεται στο Χασί ή Τζαμί Δ. Πελακάνου, όπου πέθανε το 1936 – 37. Σύμφωνα με τους απογόνους του, Στέλιο και Γιώργο Αρχοντάκη, ο ίδιος ο Άρχω-Ματθαίος Σταμπούζος, είχε σκαλίσει σε μια πλάκα, την οποία είχε βρει στον Κακόπετρο και μετέφερε στο Χασί ή Τζαμί, τα παρακάτω: «Ματθαίος Αρχω-Σταμπούζος εκ Καμπανού Σελίνου, καταγόμενος εξ αρχαίας ενετικής οικογενείας, λαβών μέρος εις επτά απελευθερωτικές της Κρήτης επαναστάσεις». Η πλάκα αυτή τοποθετήθηκε στον τάφο του, αλλά αργότερα το παραπάνω κείμενο αλλοιώθηκε από απογόνους.

Ο Αρχω-Ματθαίος Σταμπούζος, είχε δυο γιους, τον Κώστα και τον Στέλιο. Ο Κώστας, έφηβος έφυγε κυνηγημένος από τους Τούρκους και δούλεψε στην Κόρινθο, στην κατασκευή της Διώρυγας. Αργότερα επέστρεψε και εγκαταστάθηκε στους Κοπετούς, μετά στο Χασί και τέλος στο Φωτακάδο, όπου έγινε ξακουστός τεχνίτης. Μετά από σύσταση της θείας του Στυλιανής Αρχοντάκη που είχε παντρευτεί τον Γιώργο Φουντουλάκη στα γειτονικά Π. Ρούματα, ο Κώστας παντρεύτηκε τη Μαρία Φουντουλάκη (“Χατζήνα”) και έκαναν ένα γιο, τον Γιώργο Αρχοντάκη, ο οποίος έλαβε μέρος στους βαλκανικούς πολέμους και στην μικρασιατική εκστρατεία και διακρίθηκε σε πολλές μάχες. Παντρεύτηκε τη Φωτεινή Παναγιωτάκη και έκαναν επτά παιδιά: τον Κώστα, τον Ευτύχη, τον Δημήτρη, την Άννα, την Αικατερίνη, την Μαρία και την Χρυσούλα.

Ο άλλος γιος του Ματθαίου, ο Στυλιανός, ο οποίος ήταν ξακουστός οπλουργός – μαχαιροποιός και ανέπτυξε έντονη δράση κατά των Οθωμανών οι οποίοι τον καταδίωκαν από χωριό σε χωριό στο Δυτικό Σέλινο. Το 1905 πήρε μέρος στην επανάσταση του Θερίσου. Μετά από πολλές μετοικήσεις (Κοπετούς, Λιβάδι κ.ά.) εγκαταστάθηκε στο Χασί ή Τζαμί κοντά στον Βουτά, όπου το 1908 αγόρασε την περιουσία του από τους Οθωμανούς που τότε ετοιμάζονταν να φύγουν από την Κρήτη. Ο Στυλιανός παντρεύτηκε και τα παιδιά του ήταν η Μαρία, η Τριανταφυλλιά, η Αλεξία, ο Γιάννης και ο Γιώργος.

Ο Γιάννης αναφέρεται ότι ήταν ο τελευταίος αξιωματικός ο οποίος φορούσε τη στολή της Κρητικής Χωροφυλακής. Λόγω των βενιζελικών φρονημάτων του, αποτάχθηκε από το δικτατορικό καθεστώς του Μεταξά. Με την κήρυξη του Ελληνοιταλικού πολέμου τον Οκτώβριο του 1940, ανακλήθηκε στην ενεργό υπηρεσία και έγινε υποδιοικητής Καντάνου. Είχε ενεργό συμμετοχή στην αντίσταση κατά των Γερμανών και διέθεσε σε πολίτες τα όπλα που είχε στη διάθεσή του, με τα οποία οι κάτοικοι αντιστάθηκαν στους επελαύνοντες Γερμανούς, έξω από την Κάντανο. Λόγω αυτής δράσης του, οι Γερμανοί στο πλαίσιο των αντιποίνων, τον καταζητούσαν και αυτός κατέφυγε στο Φωτακάδο στους συγγενείς του. Οι Γερμανοί συνέλαβαν -με προδοσία- τον 16χρονο γιο του Στέλιο στο Πολεμάρχι και απαίτησαν να παραδοθεί για να ελευθερώσουν το γιο του. Ο Γιάννης παραδόθηκε και οδηγήθηκε στην Παλαιόχωρα, όπου εκτελέστηκε.

Ο άλλος γιος του Στέλιου, ήταν ο Γιώργος Αρχοντάκης, παιδιά του οποίου είναι ο Νίκος, ο Αρτέμης και η Ευαγγελία. Ο Νίκος Αρχοντάκης παντρεύτηκε στο Φωτακάδω την Μαρία Παρασκευάκη και τα παιδιά τους είναι ο Στέλιος και ο Γιώργος, οι οποίοι συνέβαλαν στην καταγραφή της έρευνας για την οικογένεια Σταμπούζου.

ΑΡΧΩ – ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΣΤΑΜΠΟΥΖΟΥ (ΑΡΧΟΝΤΑΚΗ)

Η μικρή αδερφή του Αρχω-Ματθαίου, Στυλιανή, σύμφωνα με αφηγήσεις της ίδιας στα εγγόνια της, λόγω της επαναστατικής δράσης της οικογένειάς της, φυγαδεύτηκε μαζί με άλλα γυναικόπαιδα της περιοχής του Σελίνου, από τη Σούγια όπου τους περίμενε ιστιοφόρο υπό ρωσική σημαία. Όμως ενώ βρίσκονταν στο μέσον του πελάγους, δύο καράβια του Οθωμανικού στόλου προσέγγισαν το ιστιοφόρο και ζήτησαν από τον ναύαρχο να παραδώσει τους «γκιαούρηδες».

Σύμφωνα με τις διηγήσεις της Στυλιανής στα εγγόνια της, οι ναύαρχοι διαφώνησαν, και τα γυναικόπαιδα βλέποντας τα κανόνια φοβήθηκαν πως θα ακολουθούσε ναυμαχία. Ωστόσο φαίνεται πως υπήρξε κάποια συμφωνία και τα τούρκικα καράβια άφησαν το ιστιοφόρο με τα γυναικόπαιδα να συνεχίσει την πορεία του μέχρι την Αίγινα. Εκεί τελείωνε το ταξίδι τους… Η Στυλιανή εγκαταστάθηκε στην Αίγινα, ως Στυλιανή Αρχοντάκη και έμαθε τα πρώτα γράμματα στο νησί, διδάσκοντας με τη σειρά της την ελληνική γλώσσα στα Ελληνόπουλα.

Στην Αίγινα βρέθηκε και ο αδερφός της Ματθαίος όπου παντρεύτηκε και απέκτησε τα δύο του παιδιά. Λίγα χρόνια αργότερα, τα δύο αδέρφια ο Ματθαίος και η Στυλιανή μετακόμισαν στα Χανιά. Ο Ματθαίος εγκαταστάθηκε στο Δήμο Πελεκάνου ενώ η Στυλιανή αφού συνέχισε για λίγο την διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας αλλά και των θρησκευτικών στην Σπίνα Σελίνου, παντρεύτηκε τον Γιώργο Φουντουλάκη του Ηλία από τον Καμπανό Σελίνου και εγκαταστάθηκαν στα Νταρατσιανά Παλαιών Ρουμάτων, σε οικισμό όπου σώζονται μέχρι σήμερα οθωμανικά αλλά και ενετικά κτίσματα, πιθανόν φέουδα της οικογένειας Σταμπούζου. Εκεί, η Στυλιανή και ο Γιώργος, ζούσαν αρμονικά ανάμεσα σε οθωμανικές οικογένειες του οικισμού -πριν ακόμη την ανταλλαγή πληθυσμών- και απέκτησαν τέσσερα παιδιά: τον Μανώλη, τον Κώστα, την Ειρήνη και την Ευγενία. Ο πρωτότοκος γιος της Μανώλης, μετανάστευσε στην Αμερική από όπου επέστρεψε 7 χρόνια αργότερα και δραστηριοποιήθηκε στον χώρο της εστίασης ανοίγοντας επιχείρηση στις Βουκολιές. Παντρεύτηκε την Αρχόντισσα Κουκουτσάκη από τα Πλεμενιανά Σελίνου και έμειναν μαζί με τη μητέρα του Στυλιανή στα Νταρατσιανά Παλαιών Ρουμάτων.

Όμως η Αρχόντισσα πέθανε πάνω στον τοκετό μαζί με το νεογέννητο. Έπειτα από αρκετά χρόνια ο Μανώλης ξαναπαντρεύτηκε, την νεαρή Ελένη Μαλανδράκη του Μάρκου από τα Μπουγιουκλιανά Παλαιών Ρουμάτων και απέκτησαν πέντε αγόρια: τον Κώστα, τον Γιάννη (κόρη του οποίου είναι η γράφουσα), τον Μιχάλη, τον Βασίλη και τον Ανδρέα. Ο δεύτερος γιος της Στυλιανής, ο Κώστας πέθανε σε νεαρή ηλικία από ασθένεια της εποχής στο Ηράκλειο όπου εργαζόταν, μετά από οικογενειακή διαφωνία.

Η κόρη της Στυλιανής, Ειρήνη, παντρεύτηκε τον Γιώργο Γαλάνη από τα Νοχειά Κισσάμου αλλά πέθανε σε νεανική ηλικία από την ισπανική γρίπη, αφήνοντας πίσω της τρία ορφανά παιδιά: τον Κώστα, την Μαρία και την Ελένη, τα οποία μεγάλωσε η γιαγιά τους η Στυλιανή. Η Ευγενία παντρεύτηκε στον Αϊ-Κυρ Γιάννη τον Μανώλη Παλιμετάκη και απέκτησε τον Στέλιο, τον Παντελή και την Αγγελική. Ωστόσο, η Ευγενία έχασε πρόωρα τον σύζυγό της όταν οι Ναζί έμαθαν ότι εκείνος ήταν ενταγμένος στην Αντίσταση και εκτελέστηκε έπειτα από προδοσία.

Η Στυλιανή μέχρι τα βαθιά γεράματα δεν έπαψε να μιλά στα εγγόνια της για τον αδερφό της Αντώνη Σταμπούζο (Αρχοντάκη) ο οποίος φυγαδεύτηκε επίσης από την Κρήτη στα παράλια της Μικρά Ασίας και δεν ξανασυναντήθηκαν. Σύμφωνα με πληροφορίες ο Αντώνης, δραστηριοποιήθηκε με επιτυχία με το εμπόριο στη Σμύρνη κι έκανε οικογένεια. Ωστόσο τα ίχνη της οικογένειας του χάθηκαν στη Μικρασιατική καταστροφή. Η Στυλιανή πέθανε την Άνοιξη του 1943 σε ηλικία περίπου 90 ετών στον Αϊ-Κυρ Γιάννη Κισσάμου όπου και βρίσκεται ο τάφος της.

Να σημειωθεί πως ο Ενετός φεουδάρχης Σταμπούζος, αναγνωρίζεται ως γεννήτορας των οικογενειών Σταμπούζου, Αρχοντάκη, Παπαμαρκάκη, Παπαγρηγοράκη, Κοντινάκη.

Όποιος γνωρίζει περισσότερα στοιχεία όσον αφορά την οικογένεια Σταμπούζου, μπορεί να επικοινωνήσει στο e-mail efoudoulaki@yahoo.gr.

Στο 42ο επεισόδιο, προσδοκώντας χαλάρωση μέτρων, ταξιδεύουμε μέχρι τον Καμπανό Σελίνου και γνωρίζουμε την ιστορία του Βενετσιάνου Άρχοντα Σταμπούζου και περιμένουμε να ανοίξουν οι κινηματογράφοι για να παρακολουθήσουμε την πρεμιέρα του James Bond!