Mνημεία της Ενετοκρατίας, δείγματα εξαιρετικής αρχιτεκτονικής βρίσκονται διάσπαρτα όχι μόνο στην παλιά πόλη των Χανίων αλλά και στην ενδοχώρα του νομού.
Τα πιο εντυπωσιακά από αυτά είναι εξοχικές επαύλεις φεουδαρχών που σήμερα παρουσιάζουν εικόνα κατάρρευσης και κρίνεται αναγκαία η διάσωσή τους. Ωστόσο, μία πολύ καλά διατηρημένη στο σύνολό της βενετσιάνικη έπαυλη διασώζεται -και μάλιστα έχοντας βιομηχανική χρήση- στον ορεινό δήμο Πλατανιά, η οποία είναι λιγότερο γνωστή στο ευρύ κοινό.
Πρόκειται για ένα κηρυγμένο μνημείο της βενετσιάνικης περιόδου το οποίο εντυπωσιάζει στο γραφικό χωριό των Παλαιών Ρουμάτων: η Έπαυλη (Villa) των Ενετών ευγενών Renier στο κέντρο του χωριού, τη συνοικία “Αρχοντικά” και ανήκει σήμερα στην οικογένεια Δημητριάδη. Ένα εντυπωσιακό κτίσμα της ενετικής περιόδου καθώς διασώζεται σχεδόν στο σύνολό του, το οποίο η βενετσιάνικη οικογένεια χρησιμοποιούσε ως εξοχικό στην ενδοχώρα.
Να σημειωθεί πως το Μέγαρο των Renier (Palazzo) βρισκόταν στο ενετικό λιμάνι όπου διασώζεται η Πύλη του Μεγάρου µε το μικρό οικογενειακό παρεκκλήσι του Αγ. Νικολάου και την εντυπωσιακή είσοδο µε τη λατινική επιγραφή, το οικόσημο της οικογένειας και τη χρονολογία 1608. Επάνω από το τοξωτό θύρωμα του διαβατικού σώζεται η επιγραφή “MULTA TULIT, FECITQUE AT STUDUIT DULCES/PATER, SUDAVIT ET ALSIT SEMPER REQUIES CERENAT, MDC VIII. IDI B. IAN” που σημαίνει «Πολλά έφερε, έκαμε και μελέτησε ο γλυκύς πατέρας, κοπίασε και ίδρωσε. Ας τον σκεπάζει αιώνια γαλήνη. 1608».
Το εξοχικό αρχοντικό των Ενετών ευγενών στα Π. Ρούματα πιθανόν εκτιμάται ότι έδωσε την ονομασία στην περιοχή “Αρχοντικά”, το κέντρο του χωριού.
Η Έπαυλη διέθετε χώρους υποδοχής, κοιτώνες, αποθήκες, στάβλους, πατητήρια, δεξαμενές, μύλο, φάμπρικα και προστατευόταν από ψηλό τοίχο με εντυπωσιακή κεντρική είσοδο.
Ακόμα και σήμερα διατηρείται το επιβλητικό ισόγειο της Έπαυλης με τα διαδοχικά πέτρινα σταυροθόλια και το εγχάρακτο στην πέτρα, πάνω από την είσοδο του πρώτου ορόφου, οικόσημο της οικογένειας Renier.
Σήμερα, στον α’ όροφο στεγάζεται η οικία της οικογένειας Δημήτρη Δημητριάδη (φωτ.), ιδιοκτήτη του κτηρίου ενώ στο ισόγειο λειτουργεί σύγχρονη μονάδα επεξεργασίας και τυποποίησης ελαιολάδου της ίδιας οικογένειας.
Η εντυπωσιακή βίλα έχει καταγραφεί και από τον περιηγητή Giuseppe Gerola στο έργο του Monumenti Veneti nell’ isola, όπου υπάρχει και φωτογραφικό υλικό της εισόδου.
Συγκεκριμένα ο Gerola περιγράφει το κτίσμα εξής:
«Η βίλα του Renier του 17ου αιώνα, μιας οικογένειας που εξακολουθεί να ευδοκιμεί στην πόλη, βρίσκεται στα “Αρχοντικά” ή “Καμάρες”. Το ισόγειο αποτελείται από ένα μεγάλο δωμάτιο χωρισμένο σε ορθογώνια διαμερίσματα με καμάρες σε κοινές κολόνες, τόσο από νότο προς βορρά όσο και από ανατολικά προς δύση. Ο επάνω όροφος χωρίζεται επίσης σε εννέα δωμάτια, η πρόσοψη των οποίων, στραμμένη προς τα δυτικά, είναι διακοσμημένη από μια ειδική τοξωτή πόρτα με το οικόσημο Renier μέσα στο αέτωμα, ανάμεσα σε δύο μπαλκόνια και άλλα ανοίγματα που τώρα μετατρέπονται σε πόρτες.
Η μεγάλη βεράντα μπροστά από την ίδια την πρόσοψη υποστηριζόμενη από δύο καμάρες είναι προσβάσιμη μέσω πλαϊνής σκάλας. Πίσω από τη βίλα υπάρχουν άλλα κτήρια, συμπεριλαμβανομένου ενός μύλου, με αγωγό που υποστηρίζεται από καμάρες.
Ο Νικόλαος Ρενιέρης
Μετά την κατάκτηση των Χανίων από τους Οθωμανούς (1645) και τον διωγμό των Ενετών από την Κρήτη, ένα τμήμα της οικογένειας Renier επέστρεψε στη Βενετία αλλά και ένα μεγάλο τμήμα της παρέμεινε στο νησί και ενσωματώθηκε στον τοπικό χριστιανικό κοινωνικό ιστό.
Απόγονοι τούτης της οικογένειας φέρουν ακόμα και σήμερα το όνομα Ρενιέρης. Ένας από τους πιο γνωστούς απογόνους της οικογένειας θεωρείται και Nικόλαος Ρενιέρης (ιατρός, φιλικός, γερουσιαστής, πρόεδρος της Ελληνικής Βουλής), ο οποίος γεννήθηκε το 1758 στα Παλαιά Ρούματα. Η εύρεση θησαυρού από την οικογένειά του, του έδωσε τη δυνατότητα να σπουδάσει στην Πίζα, Ιατρική. Η δράση του ήταν πολυσχιδής, όχι μόνο επιστημονική, αλλἀ και κοινωνική-φιλανθρωπική, εκπαιδευτική (ήταν δάσκαλος στα Χανιά) και φιλεκπαιδευτική, αφού ίδρυσε και χρηματοδότησε ένα σχολείο. Στα 1819 μυείται στη Φιλική Εταιρεία.
Η επαρχία Σελίνου τον διορίζει πληρεξούσιό της στην Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας, ενώ η Γ’ Εθνοσυνέλευση, μετά και από πρόταση του Κολοκοτρώνη, πρόεδρο της Βουλής.
Γνωστές Βενετσιάνικες βίλες της ενδοχώρας
Βενετσιάνικες βίλες, σημαντικά αρχιτεκτονικά μνημεία – περισσότερο γνωστά στο ευρύ κοινό- που βρίσκονται στην ενδοχώρα των Χανίων είναι επίσης: η Retonta στις Καλάθενες Κισσάμου, η βίλα Treνizan στον Δραπανιά και η βίλα Senekjana στα Ροδωπού. Σήμερα πολλά από αυτά, παρά τις προσπάθειες της Αρχαιολογίας, είτε έχουν αλλοιωθεί από τις σύγχρονες επεμβάσεις, είτε σώζονται σε κατάσταση ετοιμορροπίας, πολλές φορές επικίνδυνης θέτοντας επιτακτικά το θέμα της σωτηρίας αυτών των σημαντικών μνημείων. Το προβληματικό ιδιοκτησιακό καθεστώς με τους πολλούς συνήθως ιδιοκτήτες και το μεγάλο κόστος αποκατάστασης, προκαλούν την αδυναμία (ή αδιαφορία) για την τύχη τους, όπως επισημαίνει ο αρχαιολόγος Μιχ. Ανδριανάκης.
Retonta των Καλάθενων
Έπαυλη ξεχωριστής αρχιτεκτονικής σημασίας, η περίφημη Retonta των Καλάθενων, περίπου 12 περίπου από το Καστέλι. Η βίλα κατασκευάστηκε μετά το 1570 και ήταν βασισμένη στα σχέδια του μεγάλου Ενετού Αρχιτέκτονα Αντρέα Παλάντιο, δημιουργού σπάνιων μνημείων στην Ιταλία του 16ου αιώνα. Τα σχέδια μεταφέρθηκαν από τον Onorio Belli γιατρό του Ενετού διοικητή των Χανίων και η βίλα άνηκε σε ενετό φεουδάρχη, τα στοιχεία του οποίου δεν είναι γνωστά.
Η Retonta κτίσθηκε σύμφωνα με τους μελετητές από Κρητικούς τεχνίτες και αποκλειστικά ντόπια υλικά με βάση τα αναγεννησιακά πρότυπα και ουσιαστικά αποτελεί απομίμηση της Villa Rotonda του Παλάντιο στη Βιντζέντζα της Ιταλίας. Ωστόσο το μνημείο αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα στατικότητας μετά την κατάρρευση τμήματος του πριν λίγα χρόνια και κρίνεται αναγκαία η αποκατάστασή του.
Βίλα Treνizan στον Δραπανιά
Κατασκευή του 17ου αιώνα, ιδιοκτησίας εύπορης οικογένειας φεουδαρχών η Βίλα Treνizan, βρίσκεται στον Δραπανιά, σε απόσταση 4 χλμ. από την Κίσσαμο
Η Βίλα αποτελεί ένα από τα ωραιότερα δείγματα φεουδαρχικής κατοικίας της υπαίθρου συνδυάζοντας υψηλή Αναγεννησιακή αρχιτεκτονική και προηγμένη τεχνική πέτρινων κτηρίων. Τοπικά στοιχεία που διατηρήθηκαν μέσα από τη μακρόχρονη ιστορία και παράδοση της Κρήτης που έχουν επηρεάσει τόσο την αρχιτεκτονική σύνθεση όσο και την κατασκευή του κτηρίου. Το ισόγειο χρησιμοποιούνταν για την αποθήκευση της σοδειάς και τη φύλαξη των αλόγων.
Στον πρώτο όροφο ξεχωρίζει το εντυπωσιακό τεράστιο δίλοβο παράθυρο ενώ η εσωτερική διακόσμηση γίνεται από στοιχεία σμιλευμένα σε πέτρα όπως η φαρδιά κορνίζα κάτω από τα δοκάρια της οροφής της αίθουσας υποδοχής. Το 2020 έγινε αντιληπτή η κατάρρευση ενός μεγάλου τμήματος του μνημείου στο βορειοανατολικό τμήμα του. Η βίλα παρότι προστατεύεται από τον αρχαιολογικό νόμο είναι ιδιωτική περιουσία και ανήκει σε μεγάλο αριθμό ιδιοκτητών κάνοντας δύσκολη την απαλλοτρίωσή της.
Βίλα Senekjana στα Ροδωπού
Δείγμα της Ενετικής αρχιτεκτονικής του 17ου αιώνα αποτελεί η βίλα Senekjana. Η έπαυλη Ενετικής οικογένειας βρίσκεται στα Ροδωπού σε απόσταση 7 χλμ. από το Κολυμπάρι, στο κέντρο του ομώνυμου χωριού. Για τη βίλα δεν έχουν καταγραφεί από τον Gerola οι πιθανοί ιδιοκτήτες εξαιτίας της καταστροφής του θυρεού. Ωστόσο προικοσύμφωνα αναφέρουν, ότι δύο οικογένειες, η οικογένεια Μεγκάνο και η οικογένεια Πολλάνι, είχαν ιδιοκτησίες στην περιοχή και επίσης αυτές οι δύο οικογένειες είχαν συμπεθεριάσει. Άρα είναι πολύ πιθανόν η βίλα να ανήκει σε μία από τις δύο ή και στις δύο οικογένειες. Η συγκεκριμένη έπαυλη είναι από τις λίγες που έχουν απαλλοτριωθεί και στην οποία έχουν γίνει έργα στερέωσης και αναστήλωσής της διατηρώντας την σε ανεκτή κατάσταση. Ωστόσο κρίνεται αναγκαία η συντήρησή και η περαιτέρω ανάδειξή της.
* Άλλες σημαντικές βενετσιάνικες επαύλεις της ενδοχώρας είναι: η Ενετική έπαυλη με ελαιοτριβείο στο Καρύδι Βάμου η βίλα Καλλεργών στο Κεφάλι των Εννιά Χωριών Κισάμου, η βίλα των Κεραμειών όπου διασώζεται εκκλησιαστικό συγκρότημα της Ύστερης Ενετοκρατίας (16ο αι.) Πρόκειται για επιβλητική διώροφη κατοικία που πιθανώς άνηκε στον τοπικό άρχοντα της περιοχής, καθώς και από σύμπλεγμα δύο ναών αφιερωμένων στους αγίους Νέστορα και Δημήτριο. Επίσης στα Περιβόλια διακρίνονται τα ερείπια της ενετικής βίλας Viaro στη συνοικία Γαρίπας στο λόφο Μπουτσουνάρια, ο οποίος αποτελούσε φέουδο της οικογένειας Viaro.
Πολύ ενδιαφέρον. Ευχαριστούμε.