“Οι αγρότες στην Ευρώπη”

“Οι αγρότες στην Ευρώπη”  ήταν ο τίτλος του πονήματος του W. Rosener, το οποίο έφτασε στα χέρια μου. Και σήμερα προτίθεμαι να σας γράψω γι’ αυτό, καθώς ακούγεται εσχάτως ότι το νέο μνημόνιο προβλέπει πολλά εις βάρος του αγροτικού κόσμου της Ελλάδας και την ίδια στιγμή η συζήτηση για την οικονομία και την κοινωνία στην καθημερινή ζωή της διευρυμένης Ευρώπης παραμένει ακόμη ανοιχτή και εφόσον είμαι πεπεισμένος πως θα ακουστούν και θα γραφούν στην Αθήνα πολλά για τη μελλοντική αγροτική πολιτική όσων διαχειρίζονται σήμερα την εξουσία ή θα τη διεκδικήσουν στις επόμενες εκλογές και επιδιώκουν και οι μεν και οι δε να στηριχτούν στον αγροτικό κόσμο.
“Οι αγρότες στην Ευρώπη”, λοιπόν, διά χειρός W. Rosener (Βέρνερ Ρέζενερ). Από τη σειρά “Η Διαμόρφωση της Ευρώπης”, που έχει γενικό επιμελητή – επιστημονικό υπεύθυνο τον Jacques Le Goff. Το βιβλίο κυκλοφόρησε, το 1993, ταυτόχρονα, στα γερμανικά, τα ιταλικά, τα γαλλικά, τα ισπανικά και τα αγγλικά. Στην ελληνική γλώσσα μεταφράστηκε το 1999 για τον εκδοτικό οίκο “Ελληνικά Γράμματα” από τον Ιωάννη Δημητρούκα. Σημαντική ήταν κι η δουλειά της επιμελήτριας – διορθώτριας Μαρίας Αποστολοπούλου.
«Ενας από τους κορυφαίους ιστορικούς του αγροτικού κόσμου, ο Βέρνερ Ρέζενερ, προσφέρει με αυτόν τον τόμο της σειράς “Η Διαμόρφωση της Ευρώπης” μια ιστορία των αγροτών της Ευρώπης από τις πρώιμες μεσαιωνικές απαρχές ως σήμερα», όπως σημειώνει σε άρθρο του ο Σ. Νταλής στην εφημερίδα “Το Βήμα” (19 – 12 – 1999) για το εν λόγω βιβλίο και το συγγραφέα του.
Καταρχάς, οφείλω να διευκρινίσω ότι το εν λόγω πόνημα του W. Rosener απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινό και δεν περιχαρακώνεται σ’ ένα κλειστό «κύκλωμα» ειδικών και ειδημόνων. Έτσι, προσεγγίζει το θέμα του από οικονομική, πολιτική και κοινωνική σκοπιά και προβαίνει και στις ανάλογες προεκτάσεις. Πριν προχωρήσω, θα σας γράψω πως ο W. Rosener είναι Γερμανός ιστορικός, συνεργάζεται με το Ινστιτούτο Ιστορίας Μαξ Πλανκ της Γοτίγγης και έχει γράψει για την κοινωνική και πολιτιστική ιστορία του ύστερου Μεσαίωνα.
Ας ιδούμε, με λίγα λόγια, τα μέρη του βιβλίου. Καταρχάς, απαρτίζεται από 12 επιμέρους κεφάλαια, από τα οποία καθένα εξετάζει, σε διαφορετική χρονική περίοδο και πολυποίκιλα, ό,τι απασχολεί τον αγροτικό κόσμο της Ευρώπης. Μετάφραση κατανοητή και όχι δυσνόητη, βοηθά τον αναγνώστη να αφομοιώσει τη γνώση που προσλαμβάνει και να την κατανοήσει.
Το έργο δεν περιορίζεται χωροχρονικά. «Ταξιδεύει» σε όλη τη (Δυτική, κυρίως) Ευρώπη και διατρέχει συνολικά χρονική περίοδο 11 αιώνων περίπου, από τον …9ο έως τον 20ο αιώνα μ.Χ. Κι αυτό είναι σημαντικό, γιατί έτσι ο W. Rosener μας δίδει τη δυνατότητα να δούμε διαχρονικά και σε διάφορους τόπους το αγροτικό ζήτημα και μέσα στους κόλπους των εκάστοτε κοινωνιών και επ’ ουδενί «ξεκομμένο». Σπουδαίο ρόλο στην κατανόηση του κειμένου, αναμφίβολα, «παίζουν» και οι χάρτες και τα γραφήματα, που ενσωμάτωσε ο ιστορικός στην αφήγηση. Δεν υπάρχει, όμως, αντίρρηση ότι σημαντική «βοήθεια» παρέχουν και οι διάφορες εικόνες που πλαισιώνουν το κείμενο, εφόσον απεικονίζουν στιγμιότυπα της καθημερινής ζωής των αγροτικών κοινωνιών στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες ανά τους αιώνες!
Θα σταθώ και στην πολυσέλιδη (σελ. 405 – 415) βιβλιογραφία, όλη, δυστυχώς για τον μέσο Έλληνα αναγνώστη, ξενόγλωσση, η οποία ασχολείται, με τη μορφή είτε μονογραφιών είτε επιστημονικών δημοσιεύσεων, με το αγροτικό ζήτημα στην Ευρώπη. Πριν σας παρουσιάσω, με λίγα λόγια, τα επιμέρους κεφάλαια του έργου, νομίζω ότι θα ήταν αρκετά βοηθητική και η παρουσία ενός συγκεντρωτικού χρονολογικού πίνακα, που θα προέβαλε τις χρονολογίες – «κλειδιά» στην εξέλιξη του αγροτικού ζητήματος, αλλά λείπει από το βιβλίο.
Τα δώδεκα εξίσου ενδιαφέροντα, λοιπόν, κεφάλαια του βιβλίου είναι: 1. Αντιφατικές απόψεις για την αγροτική ζωή (ο συγγραφέας μας παρουσιάζει ποια στάση έλαβαν διαχρονικά έναντι του αγροτικού προβλήματος συγγραφείς, φιλόσοφοι, κοινωνιολόγοι, πολιτικοί κ.α.). 2. Υπάρχει μια ευρωπαϊκή αγροτιά; (ο W. Rosener εντοπίζει χωρικά το αντικείμενό του, θα τον απασχολήσει ό,τι απασχολεί το γεωργοκτηνοτροφικό κόσμο σε ανατολική και δυτική Ευρώπη). 3. Τα θεμέλια της ευρωπαϊκής αγροτιάς κατά τον Πρώιμο Μεσαίωνα (ο ιστορικός ξεκινά από τα «πρωτόλειά» του το θέμα). 4. Η αφετηριακή περίοδος του Όψιμου Μεσαίωνα (11ος – 13ος αιώνας/ ο W. Rosener προσπαθεί να μας εξηγήσει εάν η εποχή που έδωσε σημαντική «ώθηση» στη γερμανική αγροτική τάξη συμπαρέσυρε όλες τις τότε ευρωπαϊκές κοινωνίες). 5. Η Κρίσιμη εποχή του Ύστερου Μεσαίωνα (ο συγγραφέας παρουσιάζει τον 14ο και 15ο αιώνα, εποχή που χαρακτηρίζεται από στασιμότητα, ριζικές μεταβολές έναντι του παρελθόντος και κρίσεις). 6. Αγροτικές επαναστάσεις και αγροτική αντίσταση ( ιδιομορφία και, κατά τον W. Rosener, σημασία των διαφόρων ανά την Ευρώπη αγροτικών εξεγέρσεων). 7. Δυτικοευρωπαϊκή χωροδεσποτεία και ανατολικοευρωπαϊκός φεουδαλισμός αγαθών (ο ιστορικός εντοπίζει διαφορές ανάμεσα στις δυτικοευρωπαϊκές και τις ανατολικοευρωπαϊκές αγροτικές κοινωνίες και προσπαθεί να τις ερμηνεύσει). 8. Εξέλιξη του πληθυσμού, οικιστικές δομές και ευρωπαϊκές αγροτικές ζώνες στους πρώιμους Νέους Χρόνους (ο συγγραφέας μας εξηγεί τι και πώς άλλαξε στην Ευρώπη από τον 16ο έως τα τέλη του 18ου αιώνα). 9. Αγροτική συγκυρία, προβλήματα διατροφής και αγροτική κοινωνική δομή (ο W. Rosener μας βοηθά να κατανοήσουμε τη μορφή των αγροτικών κοινωνιών και τα βιοτικά τους «προβλήματα»). 10. Γειτονιά και Κοινότητα Χωριού (βλέπουμε την πολιτική και νομική θέση των χωρικών και των κοινοτήτων τους). 11. Απελευθέρωση των αγροτών και αγροτικές μεταρρυθμίσεις στο 19ο αιώνα (ο W. Rosener  μας εξηγεί τη «θέση» των αγροτικών μεταρρυθμίσεων μέσα στη Νεότερη Ευρωπαϊκή Ιστορία) και 12. Οι αγρότες στη σύγχρονη βιομηχανική κοινωνία ( ο ιστορικός  μας παρουσιάζει πώς «εκσυγχρονίστηκε» η γεωργία τον 20ο αιώνα, πώς αντιμετωπίστηκε το αγροτικό ζήτημα στην κομμουνιστική ή ανατολική Ευρώπη και πώς στη δυτική Ευρωπαϊκή Κοινότητα).