Όµορφη είναι η Σκιάθος του Θεού,
µα του Παπαδιαµάντη οµορφότερη!
Ανδρέας Καρκαβίτσας
Στην εποχή της παγκοσµιοποίησης οι αξίες που πρόβαλε ο Παπαδιαµάντης όπως η πίστη στο Χριστό, η αγάπη στην πατρίδα, ο σεβασµός στις παραδόσεις, µπορεί να θεωρούνται ξεπερασµένες.
Η µελέτη όµως του έργου του συγγραφέως αναβιώνει αυτές τις αξίες και τους δίδει την αρµόζουσα θέση.
Ο Κοσµοκαλόγερος της λογοτεχνίας µας, ‘’Εγεννήθην εν Σκιάθω’’, όπως γράφει ο ίδιος,‘’τη 4η Μαρτίου 1851.Εβγήκα από το Ελληνικόν Σχολείον εις τα 1863,αλλά µόνον το 1867 εστάλην εις το Γυµνάσιον Χαλκίδος, όπου ήκουσα την Α ’και ΄Β΄τάξιν. Την Γ΄’εµαθήτευσα εις Πειραιά,είτα διέκοψα τας σπουδάς µου και έµεινα εις την πατρίδα . Κατά τον Ιούλιον του 1872 επήγα εις το Άγιον Όρος, χάριν προσκυνήσεώς, όπου έµεινα ολίγους µήνας…’’.
Η ΑΙΓΙΟΠΕΛΑΓΙΤΙΚΗ ΓΕΝΕΤΕΙΡΑ ΤΟΥ, ΣΚΙΑΘΟΣ
Τόπος καταγωγής του Παπαδιαµάντη η ξεχωριστή και µαγευτική Σκιάθος, το νησί µε ‘’τα ρόδινα ακρογιάλια’’, µε τις ανεβασιές και τις κατεβασιές, τους κόρφους και τα ανοίγµατα, τους γκρεµούς και τους θαλασσόβραχους, το νησί µε τα ρέµατα και τις σπηλιές. Η Σκιάθος µε την πλούσια βλάστηση και πανίδα, ο τόπος µε την µοναδική στη χώρα µας παραλία, τις Κουκουναριές, όπου χαϊδεύει ο φλοίσβος τους κορµούς των πανύψηλων και περήφανων αυτών δένδρων, άλλα και τη µαγεία, τα Λαλάρια , µοναδικό γεωµορφολογικό θαλάσσιο σκηνικό, που ξετρελαίνει και τον πιο απαιτητικό περιηγητή ,όταν επιχειρεί µε σκάφος ένα περίπλου της µικρής’’ νύφης των Σποράδων’’.
Το Παλιό Κάστρο µε τους θρύλους και τις παραδόσεις, ένας γιγαντιαίος βράχος πεντακόσιες οργιές ύψους από τη θάλασσα, στο βορεινό τµήµα του νησιού που αποτέλεσε και τον τόπο της παλιάς πολίχνης του.
Το Κάστρο αυτό κλείνει όλη την περασµένη ζωή και ιστορία του νησιού, τη µεσαιωνική θεοκρατική παράδοση, στη συνέχεια την πειρατεία ,τα χρόνια της τουρκοκρατίας του ελληνισµού, τότε που δεν πατήθηκε το νησί από τους Τούρκους αλλά που αποτέλεσε Άντρον των επαναστατών και φιλόξενος τόπος, όσων κατέφυγαν στην αγκάλη του, προσφύγων και οπλαρχηγών, µε επίκεντρο και ορµητήριo την Μονή του Ευαγγελισµού, ιστορικό µνηµείο σήµερα για το κάθε επισκέπτη.
Από το 1830, µε το σχηµατισµό του νεότερου ελληνικού κράτους και την ενσωµάτωση του νησιού στον ελληνικό κορµό, οι Σκιαθίτες θα αφήσουν το Κάστρο και θα οικοδοµήσουν την πρωτεύουσα την σηµερινή της Σκιάθου,’’ την Νέα πολίχνη’’, όπως περιγράφει ο Παπαδιαµάντης: ’η πολίχνη µας δεν έχει πλείονας των τεσσάρων χιλιάδων κατοίκων, µε την προκυµαιαν της, µε το Μπούρτζι, τους πανωµαχαλάδες της, τα σοκάκια της , τα σπιτάκια της τα λευκά, άσπρα γλαρά σπιτάκια.
Είναι θαρρείς ζωγραφισµένη…’’.
Ο ξάδελφός και συντοπίτης του Αλέξανδρος Μωραΐτίδης, καταγράφονται τον ορίζοντα από τις κορυφές της Αιγαιοπελαγίτικής Σκιάθου, αναφέρει:
‘’Το πέλαγο γύρω -γύρω καταγάλανον, νοτίως ένα ωραίον πλαίσιον από την χιονισµένη Εύβοιαν ,ανατολικώς η γείτων νήσος Σκόπελος µε όλης την αµπελόφυτον περιφέρειαν του δήµου Γλώσσης, βορείως αι γλαυκαί αποχρώσεις της Χαλκιδικής, µε τον υπερήφανον τριγωνικόν Άθωνα , κάτασπρον από τα χιόνα,και δυτικώς ο ορίζοντας της θεσσαλικής γης, µε τας τρεις πανύψηλους χιονοστιβάδες του Πηλίου, της Όσσης και του Ολύµπου’’.
Αλλά και οι κάτοικοι του νησιού,οι Σκιαθίτες, ξεχωρίζουν για την αγάπη τους για το µικρό τους τόπο. Είναι, πέρα από δεινοί θαλασσινοί, ναύτες και καπετάνιοι και περίφηµοι µαστόροι, χτίστες ξυλoγλύπτες, καραβάδες, καλλίφωνοι µερακλήδες ψάλτες, λαϊκοί ζωγράφοι, ξωµάχοι της καταπληκτικής αυτής γης, δίνοντας την αίσθησή ενός αυθεντικού και αυθόρµητού λαϊκού πολιτισµού.
Ένας πολιτισµός µε κόσµο θρήσκο, απλό,φιλαπόδηµο, πανηγυριστή µε έντονή θρησκευτική, πατριωτική και οικογενειακή συνείδηση. Ένας τόπος µε πολλές εκκλησίες, µε πολλά ξωκκλήσια, µε µοναστήρια και ναΐσκους πολλά αφιερωµένα στην προστάτιδα των πονεµένων και αυτών που θέλουν βοήθεια, η Παναγιά η Ευαγγελίστρια, η Παναγιά η Κονίστρα, η Παναγιά η Γλυκοφιλούσα…
Αλλά και ο προστάτης των θαλασσινών, ο Άγιος Νικόλαος µε τον προφήτη Λιά των βουνοκορφών παίζουν εξέχουσα σηµασία στη συνείδηση των κατοίκων του νησιού.
Και µέσα σε όλα αυτά, ανδρώνεται η ψυχή του µεγαλύτερου µας Έλληνα συγγραφέα. του Παπαδιαµάντη.
Ο µοναδικός Αλέξανδρος Παπαδιαµάντης
Γονείς του Παπαδιαµάντη ήταν ο ιερέας Αδαµάντιος Εµµανουήλ και η Γκουλιώ (Αγγελική ) Εµµανουήλ, το γένος Μωραΐτη Ο Παπαδιαµάντης είχε τέσσερεις αδελφές και δυο αδελφούς.
Με το να ‘χει πατέρα ιερέα εξοικειώθηκε νωρίς µε τα εκκλησιαστικά πράγµατα, αλλά κα µε τους ιδιαίτερους ρυθµούς ζωής του κοινωνικού του περίγυρου. Η φτώχεια ήταν µεγάλη και διαρκής σύντροφος, που καθόριζε αποφασιστικά τη ζωή του Παπαδιαµάντη , ‘’του φτωχούλη του Θεού’’.
Μια φτώχια επιτεινόµενη από την πολυµελή οικογένεια και από την υποχρέωση του ρόλου προστάτη, που όφειλε να επιτελεί µαζί µε τον ιερέα πατέρα , ως µεγαλύτερος γιός.
Μοναδική διέξοδο φάνηκε εξ αρχής ήταν η σπουδή, µιας και ο µικρός Αλέξανδρος φάνηκε ότι δεν ήταν καµωµένος για άλλα πράγµατα.
Αποπεράτωσε µε µεγάλες δυσκολίες την εγκύκλια µόρφωση του στη Σκιάθο µέχρι το 1862 και µετά αλληλοδιαδόχως στο Σχολαρχείο της Σκοπέλου, στα γυµνάσια Χαλκίδας και Πειραιά και τέλος στο Βαρβάκειο της Αθήνας, όπου αποφοίτησε το 1874.
Ενδιάµεσος σταθµός, της µαθητικής του πορεία, το 1872, υπήρξε µια επίσκεψή του στο Άγιον Όρος µαζί µε το φίλο του Νικόλαο ∆ιανέλο, όπου παρέµεινε οκτώ µήνες, ως δόκιµος µοναχός, αλλά κατέληξε ότι δεν µπορεί να φέρει το ‘’Αγγελικό σχήµα’’.
Το 1874, µετά από µια ιδιαίτερα κοπιαστική προετοιµασία, ένα εξαντλητικό διάβασµα, θα δώσει εξετάσεις και θα περάσει στη Φιλοσοφική Σχολή. Με την εγγραφή του στη Σχολή ενδιαφέρεται παράλληλα να ολοκληρώσει την εκµάθηση της γαλλικής αλλά και της αγγλικής, κάτι που θα χρησιµοποιήσει αργότερά για τις µεταφράσεις ξένων λογοτεχνικών βιβλίων και θα αποτελέσει σηµαντικό µέσο του βιοπορισµού του. Πρέπει να σηµειωθεί ότι οι γλωσσοµαθείς την εποχή εκείνη ήταν δακτυλοδεικτούµενοι.
Από τη στιγµή που γράφτηκε στο Πανεπιστήµιο άρχισε να δηµοσιογραφεί Τα πρώτα ανυπόγραφα θρησκευτικά άρθρα δηµοσιεύει στην ‘’Εφηµερίδα’’ Έχει µεγάλη οικονοµική δυσχέρεια ,βασικός λόγος που δε θα τελειώσει τη Σχολή ποτέ, και ζητάει συνεχώς χρήµατα από το πατέρα του για να ανταπεξέλθει.
Βέβαια ο µεγάλος µελετητής- βιογράφος του Γ. Βαλέτας θα γράψει ‘’Θα περίµενε κανείς να έβλεπε τον Παπαδιαµάντη στο προαύλιο της Θεολογικής Σχολής, φοιτητή της θεολογίας, µαζί µε τους ρασοφόρους, ύστερά από την τόση κλίση που είχε στα εκκλησιαστικά, παπαδοπαίδι καθώς ήταν µε παπαδική ανατροφή και µε τόση εξοικείωση στα θρησκευτικά’’.
Το Πανεπιστήµιο της Αθήνας την τελευταία 25ετια του 19ου αιώνα κυριαρχείται από το λογιοτατισµό του Κόντου και του Μιστριώτη παρότι φαίνονται και ανανεωτικές τάσεις προς µε έλεγχο του ψευδαττικισµού µε πρωτοστάτη τον Βερναρδάκη.
Την ίδια εποχή µε επίκεντρο το φιλολογικό Σύλλογο’ ο Παρνασσός΄’ αρχίζει µια νέα πορεία για τη λογοτεχνία µας Η σάτιρα ξυπνάει και µε ιδιαίτερη ελευθεροστοµία και οξύτητα µαχητική θίγει τα κακώς κείµενα ,όπως το λογιοτατισµό και τον παλαιοκοµµατισµό.Παράλληλα δηµιουργείται’’ η νέα Αθηναϊκή Σχολή’’ στην ποίηση και η ‘’νέα γενιά’’ πολιτικών έρχεται δυναµικά να πρωταγωνιστήσει στις πολιτικές εξελίξεις.
Αυτή την εποχή ο Παπαδιαµάντης είναι ένα αγκαθερό αγριολούλουδο, φυτρωµένο κατά λάθος µέσα στις λάσπες και στους κονιορτούς της Αθήνας.
Του αρέσει να συχνάζει στο βιβλιοπωλείο του Κουσουλίνου, εκεί βρίσκει βιβλία, παλαιά και καινούργια, διαβάζει εφηµερίδες, συναντά λόγιους, δηµοσιογράφους, εκδότες, λογοτέχνες. Ένας εξ αυτών είναι και ο Βλάσσης Γαβριηλίδης. Κατά παραίνεση του οποίου, θα δηµοσιεύσει το πρώτο ιστορικό του ροµαντικό µυθιστόρηµα ‘’Η Μετανάστις’’ στην εφηµερίδα ‘’Νεολόγος Κωνσταντινουπόλεως’’.
Είναι ένα έργο του ξενιτεµένου ελληνισµού. Επικρίνει τον εκµοντερνισµό των µεταναστών, που ξέχασαν τις γνήσιες ελληνικές παραδόσεις και χάλασαν την ψυχή τους. Με ηρωίδα την Ελληνίδα Μαρίνα Βεργίνα που κρατάει άσβηστες µέσα της τις εθνικές αρετές, αλλά και την πίστη της και την αφοσίωσή της στα ιδανικά που την εµπνέουν.
Μετά την ενιαύσια υπηρέτησή του στο στρατό 1880-81 δηµοσιεύει το µυθιστόρηµα που τον καθιστά γνωστό ‘’ΟΙ Έµποροι των εθνών ‘’µε το ψευδώνυµο Μποέµ στο περιοδικό’’ Μη χάνεσαι’’.
Το ροµαντικό ιστορικό µυθιστόρηµα ‘’Οι Έµποροι των Εθνών’’ θα αποδειχθεί κορυφαίο στο είδος του. Ξαναζωντανεύει τη νησιώτικη Βενετοκρατία στην πρώτη της εξόρµηση για την κατάκτηση των Κυκλάδων και περιγράφει µε εικόνες την αγριότητα των Βενετών και των Γενοβέζων.
Στη συνέχεια έχει σειρά το έργο ’’Η Γυφτοπούλα’’ στην εφηµερίδα ‘’Ακρόπολη’’ του Βλάσση Γαβριηλίδη.
Ιδιαίτερα µε τη ‘’Γυφτοπούλα’ το τρίτο κατά σειρά δηµοσιευµένο µυθιστόρηµά του, µε την πρωτοτυπία και τη δύναµη που το διακρίνει και µε τη ρεκλάµα του Γαβριηλίδη στα επαινετικά σηµειώµατά του θα γίνει ο Παπαδιαµάντης γνωστότατος στους φιλολογικούς κύκλους που θα τον επιβάλλουν ως λόγιο.
Η Γυφτοπούλα είναι ένα µυθιστόρηµα για την άλωση, ένας θρήνος για την Πόλη, από ένα µεγαλοϊδεάτη και Βυζαντινό, τον περίφηµο φιλόσοφο Γεώργιο Γεµιστό Πλήθωνα. Για τον Παπαδιαµάντη ο Πλήθωνας είναι ένα σύµβολο θετικό και αρνητικό Τον θαυµάζει για την αρχαιολατρία του, τον αποδοκιµάζει για την θρησκευτική του πλάνη και την άγονη προσπάθειά του να αναβιώσει τη θρησκεία της αρχαίας Ελλάδας.
Το 1885 δηµοσιεύεται στο περιοδικό ‘’ Εστία’’ το ηθογραφικό διήγηµα ‘’Χρήστος Μηλιώνης’
Με το ‘’Χρήστο Μηλιώνη’’ ο Παπαδιαµάντης ξαναζωντανεύει τα ηρωικά χρόνια της κλεφτουριάς, της εθνικής αντίστασης.Εκεί, κατά το συγγραφέα, η λαϊκή ψυχή παρατηµένη από την ηγεσία της πήρε στα χέρια της την τύχη του Έθνους.Ο Παπαδιαµάντης πιστεύει πως η Επανάσταση δεν δικαιώθηκε. Ο λαός που πολέµησε για να βρει την ελευθερία του απλώς και µόνον ‘’µετήλλαξεν τυράννους’’. Την άθλια αυτή µετεπαναστατική κοινωνία θέλησε να στηλιτεύσει στο έργο του αυτό. Ο πυρήνας του έργου αυτού προέρχεται από το γνωστό δηµοτικό τραγούδι για τον ηρωικό θάνατο του Χρήστου Μηλιώνη.
Την περίοδο αυτή η οικονοµική ανέχεια που βιώνει είναι εµφανής, το πρωί εργάζεται γράφοντας ή µεταφράζοντας και το υπόλοιπο της ηµέρας αναµεσά στο µπακάλικο- ταβέρνα του Καχριµάνη κοντά στου Ψυρή και στο εκκλησάκι του Αγίου Ελισσαίου στην Πλάκα ‘’µε το Θεό και µε το λαό’’, όπως έλεγε και ο ίδιος’’.
Από το 1887, που πρωτοδηµοσιεύται το εορτολογικό ηθογραφικό διήγηµα’’ το Χριστόψωµο’’ στην ‘’Εφηµερίδα’’και µετά την επιτυχία που σηµείωσε λόγω και της γενικότερης µεταστροφής της ελληνικής πεζογραφίας στην παράδοση του τόπου και τα λαογραφικά δεδοµένα,θα ακολουθήσουν και πολλά αλλά, όπως ‘’Τα Χριστούγεννα του τεµπέλη’’, ‘’Χριστός στο Κάστρο,’’Το άνθος του γιαλού’’, ‘‘Ο Χαραµάδος’’, ‘’Της Κοκκώνας στο σπίτι’’, ’’Αµερικάνος’’,‘’Υπηρέτρα’’,’’ Πολιτισµός στο χωριό’’,’ ’Ντελησυφέρω’, ’Η Σταχοµαζώχτρα’’,Φώτα ολόφωτα’’ κ.α
Αλλά και τα εορτολογικά τα αφιερωµένα στη Λαµπρή, όπως: ‘’Η Εξοχική Λαµπρή,’’Πάσχα Ρωµέικό’’, ‘’Λαµπριάτικος ψαλτής’ ’Παιδική Πασχαλιά’’, ‘’Ο Αλιβάνιστος’,’ ‘Υπό την βασιλικήν δρυν’’κ.α.’
Στα ηθογραφικά διηγήµατα του Αλ. Παπαδιαµάντη πρωταγωνιστεί η νεοελληνική ζωή και παράδοση, αλλά και οι µυθολογίες της.
Τα παιδιάστικά χρόνιά του στο νησί, ο σύνδεσµος που έχει µε τον πατερά του, τον παπά και την Ορθοδοξία, η διάθεση του να ζωγραφίσει όλα τα περιστατικά και τους ανθρωπίνους τύπους του πατρικού του νησιού της Σκιάθου µε ιδιαίτερη νοσταλγία, από τη βιωµατική του εµπειρία, είναι βασικά στοιχεία που αποπνέουν τη δηµιουργία του .
Αλλά και από την παραµονή του στην Αθήνα, οι εµπειρίες του, οι συντροφιές του µε ταπεινούς ανθρώπους του λαού και ο εν γένει χαρακτηριστικός του βίος- είναι φυγόκοσµος, δεν µπορεί τους κοσµικούς κύκλους, δεν έχει επαφές µε πρόσωπα της υψηλής κοινωνίας, αν και του δόθηκαν ευκαιρίες και αυτό δεν το κάνει για πολιτικούς λόγους, αλλά επειδή έτσι είναι η ιδιοσυγκρασία του- είναι στοιχεία που στιγµατίζουν το έργο του.
Το 1893 δηµοσιεύεται το διήγηµα του ‘’ Βαρδιάνος στα σπόρκα’’, που φωτίζεται ολόκληρο από ένα απλό ανθρωπιστικό τόνο και έχει για πρωταγωνίστρια µια ηλικιωµένη µάννα θεοσεβούµενη και απλοϊκή. Όπου θα µπει ανεµπόδιστα στο λοιµοκαθαρτήριο που βρίσκεται ο γιός της, σε αποµόνωση κατά τη διάρκεια µιας επιδηµίας χολέρας Η γριά αναγκάζεται να ντυθεί άντρας. Εκεί συναντά ένα µοναχό που συµπονετικά της παραχωρεί το ερηµητήριό του , ένα Βαυαρό γιατρό που τη βοηθάει . Όµως οι µεµονωµένες αυτές περιπτώσεις δεν είναι αρκετές για να διορθώσουν ένα κόσµο µε εκµεταλλευτικές σχέσεις, που παρακµάζει και σαπίζει.
Την ίδια δεκαετία και πριν το 1900 ξεχωρίζουν τα διηγήµατα ‘’Η Νοσταλγός ‘’ και ΄’’Ολόγυρα στη λίµνη’’, ‘’Έρωτας στα χιόνια’ ’µε τη λυρική τους µελαγχολία. Στο ίδιο µοτίβο µετά το 1900 είναι το πολυδιαβασµένο ‘’Όνειρο στο κύµα’ ’και ‘Ο ρεµβασµός του ∆εκαπενταύγουστου’’ όπως και το εκτενέστερό στη Λυρική αξιολόγηση ‘’Ρόδινά ακρογιάλια’’.
Το πιο ξεχωριστό όµως και δυνατό έργο του Παπαδιαµάντή είναι το µυθιστόρηµα ‘’Η Φόνισσα’’.
Ο Παπαδιαµάντης ακολουθώντας το κύµα του νατουραλισµού και µε πεσιµιστική διάθεση θα γράψει ‘’Το κοινωνικό µυθιστόρηµα’’1903, όπως ήταν ο αρχικός τίτλος δηµοσίευσής του, που αργότερα καθιερώθηκε µε το τίτλο ‘’Η Φόνισσα’’.
Το έγκληµα εδώ στηρίζεται σε πλανερούς λογισµούς και εµµονές: η γριά Φραγκογιαννού,η Χαδούλα διαποτισµένη συνειδησιακά ότι η γυναίκα του χωριού, και µόνο από τη µοίρα της, είναι καταδικασµένη να υποταγεί σε µια ζωή γεµάτη βάσανα και δυστυχία, αρχίζει να σκοτώνει τα νεογέννητα ή νήπια κοριτσάκια έχοντας την πεποίθηση ότι έτσι τα λυτρώνει από ένα θλιβερό µέλλον που τα περιµένει. Με την έµµονη αυτή ιδέα, θα διαπράξει µια σειρά από φόνους και κυνηγηµένη από την αστυνοµία θα πνιγεί την ώρα που ζητά καταφύγιο σε µια εκκλησία κοντά στην θάλασσα ‘’εις τον λαιµόν τον ενώνονταν τον βράχον του ερηµητηρίου µε την ξηράν, εις το ήµισυ του δρόµου µεταξύ της θείας και της ανθρώπινης δικαιοσύνης’’.
Η Φόνισσα είναι ένα κορυφαίο έργο ψυχογραφικό , η γυναίκα αυτή µε την αβυσσαλέα ψυχολογία, που τοποθετείται έξω από την ανθρώπινη κοινωνία, είναι ένα πρόσωπο αινιγµατικό, ξένο από τους αφελείς, πονηρούς αλλά καλόκαρδους πάντα νησιώτες που γεµίζουν τα άλλα του διηγήµατά. ∆ικαίως υπογράµµισε ο Παλαµάς ‘’Η Φόνισσα είναι έργο από τα λίγα της παγκόσµιας φιλολογίας’’, αλλά και η Γαλλίδα ελληνίστρια αείµνηστη Ζαγκλίν Ντε Ροµιγυ το 1998 θα µου εκµυστηρευτεί στην κρουαζιέρα της ΑΝΕΚ ‘’µε το Ελευθέριο Βενιζέλο για τον Ελευθέριο Βενιζέλο ‘’, που χα την τιµή και την τύχη να τη συναντήσω, ότι ‘’αν µιλάµε σήµερα για µυθιστόρηµα στην ελληνική λογοτεχνία, κύριε Θεοδωράκη, ξεκινάµε µε αναφορά την Φόνισσα του Παπαδιαµάντη’’.
Η τελευταία δεκαετία της ζωής του Παπαδιαµάντη ήταν ιδιαίτερη δύσκολη, η ένδεια έπληξε αµείλικτα τη ζωή του µεγάλου Έλληνα πεζογράφου, όχι µόνο δεν µπορούσε να προσφέρει στις αδελφές του την παραµικρή βοήθεια αλλά ούτε τον εαυτό του δεν µπορούσε να συντηρήσει. Ο επιστήθιος φίλος του, συγγραφέας -ερευνητής Γιάννης Βλαχογιάννης θα συνδράµει αποφασιστικά στην προστασία του.
Η επιστροφή του από την Αθήνα στη Σκιάθο, το 1908, θα ‘ναι οριστική.Μετά τρία χρόνια θα τον βρει ο θάνατος µοναχό και πάµπτωχο. Και τί τραγική ειρωνεία! Θα έχει τιµηθεί από την πολιτεία µε το Σταυρό του Σωτήρος. λίγες µέρες πριν.Ακόµη, δεν έλειψε και ο δηκτικός ψιθυρισµός στην εξόδιο ακολουθία του:’’ Πέθανε από γρίπη λίγο πριν πεθάνει από την πείνα!’’.
Ένα επί πλέον στοιχείο της γοητείας των κειµένων του Παπαδιαµάντη είναι η γλώσσα. Στα αφηγηµατικά µέρη χρησιµοποίει τη λόγια γλωσσά. Ενώ για τους διαλόγους τη δηµοτική µε τοπική διάλεκτο.
Η εναρµόνιση όµως του λόγου είναι στα κείµενά του ποιητική και µαγευτική.
Η εκκλησιαστική του παιδεία του επιβάλλει τη βυζαντινή παράδοσή που αποπνέει το στοιχείο της Ορθοδοξίας και το σύνολό των παραδοσιακών θεσµών στους οποίους βασίζεται ο ελληνικός πολιτισµός.
Ο ’’άγιος’’ των ελληνικών γραµµάτων έζησε µια ζωή ανάµεσα σε µοναξιά, θρησκευτικότητα, φτώχια, πάθους και στοχασµού. Χαρακτηριστικά ο ίδιος µας το οµολογεί:’’ Το επ’ εµοί, ενόσω ζω και αναπνέω και σωµφρονώ, δεν θα παύσω να υµνώ µετά λατρείας τον Χριστόν µου , να περιγράφω µετ΄έρωτος την φύσιν και να ζωγραφώ µετά στοργής τα γνήσια ελληνικά ήθη ‘’.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΒΑΛΕΤΑ Γ. ΠΑΠΑ∆ΙΑΜΑΝΤΗΣ (ΖΩΗ- ΕΡΓΟ- ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ)
ΜΠΑΣΤΙΑΣ ΚΩΣΤΗΣ:Ο ΠΑΠΑ∆ΙΑΜΑΝΤΗΣ (∆ΟΚΙΜΙΟ) ΑΘΗΝΑ 1962
ΜΕΤΑΞΑ ΑΝΤΙΓΟΝΗ :ΝΕΑ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙ∆ΕΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙ∆ΙΟΥ ΛΗΜΜΑ ΠΑΠΑ∆ΙΑΜΑΝΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΣ
VITTI MARI0: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΕΚ∆ . Ο∆ΥΣΣΕΑΣ ΑΘΗΝΑ1978.
ΠΟΛΙΤΗ ΛΙΝΟΥ: : ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ, ΜΙΕΤ ΑΘΗΝΑ1980
ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΣ: ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΣ ΠΑΠΑ∆ΙΑΜΑΝΤΗΣ (ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ,ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ)ΕΚ∆. ∆ΟΜΟΣ, ΑΘΗΝΑ 1992
ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΣ ΠΑΠΑ∆ΙΑΜΑΝΤΗΣ: (ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΟΥΜΕΝΟΣ).ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΜΟΥΛΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ
ΘΕΜΕΛΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ :’’Ο ΠΑΠΑ∆ΙΑΜΑΝΤΗΣ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ
ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΝΙΚΑ, ΤΟΜ 48, ΛΗΜΜΑ ΠΑΠΑ∆ΙΑΜΑΝΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΣ
* Ο Θεοδωράκης Εµµανουήλ είναι καθηγητής – συγγραφέας
