Η άγνοια και η έλλειψη κριτικής σκέψης, η ψευδοεπιστήµη και οι ψευδείς ειδήσεις, δηµιουργούν ένα εκρηκτικό µίγµα σε µια κοινωνία χωρίς πυξίδα
Παραφράζω τον τίτλο του καταπληκτικού βιβλίου της Μάρως ∆ούκα (Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ), το οποίο µιλάει για τα γεγονότα που συνέβησαν στα Χανιά την περίοδο από τον Οκτώβριο του 1944 έως το Μάιο του 1945. Γιατί και η αλήθεια στον σηµερινό κόσµο των «ψευδών ειδήσεων» (fake news) δεν είναι πάντα προφανής και δεδοµένη. Απαιτεί προσπάθεια, έρευνα, διασταύρωση, έλεγχο και επανέλεγχο της είδησης, της δηµοσιευµένης πληροφορίας, του ηχητικού αποσπάσµατος ακόµη και της εικόνας.
Το ερώτηµα του Πόντιου Πιλάτου στον Ιησού «Τί έστιν αλήθεια;» έµεινε χωρίς επίσηµη απάντηση. Έκτοτε απασχολεί τη Φιλοσοφία, τη Θρησκεία ακόµη και την Επιστήµη. Όµως «η Επιστήµη, είναι εξ ορισµού ένα αυτό-διορθούµενο εγχείρηµα» έχει πει ο αστρονόµος και πλανητολόγος Καρλ Σαγκαν (1934 – 1996). «Πολλές υποθέσεις που προτείνουν επιστήµονες αλλά και µη, αποδεικνύονται λανθασµένες. Όλες οι νέες επιστηµονικές ιδέες για να γίνουν αποδεκτές πρέπει να συνοδεύονται από τεκµήρια που να έχουν επιτευχθεί µε αυστηρά κριτήρια».
Ο ίδιος έγραψε επίσης ότι «έχουµε δηµιουργήσει έναν πολιτισµό, του οποίου τα σηµαντικότερα στοιχεία στηρίζονται ουσιαστικά στην επιστήµη και την τεχνολογία. Έχουµε όµως ταυτόχρονα οργανώσει µε τέτοιο τρόπο τα πάντα γύρω µας, ώστε σχεδόν κανείς να µην κατανοεί την επιστήµη και την τεχνολογία. Πρόκειται για την ιδανικότερη συνταγή για µια µελλοντική καταστροφή µας!»
Άγνοια και αµφιβολίες. Σε έναν κόσµο όπου οι περισσότεροι δεν κατανοούν πλήρως τα επιτεύγµατα της επιστήµης, όπου η πολυπλοκότητα της τεχνολογίας που µας περιβάλλει αυξάνεται µε ταχύτατους ρυθµούς, έρχεται να προστεθεί άλλη µία παράµετρος: κάποιοι επιστήµονες, εκφράζοντας κάποια οργανωµένα, πολιτικά ή επιχειρηµατικά, συµφέροντα επιµένουν να υποστηρίζουν ιδέες που έχουν αποδειχτεί λανθασµένες.
Έχουµε αναφερθεί στο παρελθόν στις προσπάθειες της καπνοβιοµηχανίας να διασπείρει αµφιβολίες σχετικά µε τις καταστρεπτικές επιπτώσεις που έχει το κάπνισµα στην υγεία. Επιστράτευσε ακόµη και γιατρούς για να εκθειάσουν το κάπνισµα, όπως τώρα έχει χρηµατοδοτήσει έρευνες που τάχα αποδεικνύουν τη µειωµένη βλαπτικότητα των ηλεκτρονικών τσιγάρων.
Τις ίδιες µεθόδους χρησιµοποίησε και η βιοµηχανία πετρελαίου για να αµφισβητήσει τη σχέση του µε την κλιµατική αλλαγή. Και η χηµική βιοµηχανία για να δικαιολογήσει τη ευρεία χρήση επικίνδυνων φυτοφαρµάκων, πλαστικών και άλλων επιβλαβών χηµικών ουσιών στην καθηµερινότητα.
Τα εµβόλια, µια από τις µεγαλύτερες κατακτήσεις της σύγχρονης Ιατρικής, αµφισβητούνται από διάφορους αντιεµβολιαστές και µάλιστα µε επιστηµοφανή επιχειρήµατα. Η άγνοια όσον αφορά βασικούς νόµους της Φυσικής οδηγεί, εκατοντάδες οδηγούς στο θάνατο ή σε µόνιµη αναπηρία από υπερβολική ταχύτητα, χρήση οινοπνεύµατος ή ψυχοτρόπων ουσιών. Παράλληλα, η αδιαφορία, η φιλοσοφία του «έλα µωρέ, και τι θα γίνει» οδηγεί σε µεγάλα δυστυχήµατα, σε αδικαιολόγητους θανάτους παιδιών και νηπίων και σε µια νέα γενιά που είναι εν πολλοίς έρµαια των εξαρτήσεων από ναρκωτικά, το διαδίκτυο και τους πάσης φύσεως δηµαγωγούς.
Ποιος φταίει; Στο ερώτηµα αυτό το 1874 ο Χαρίλαος Τρικούπης απάντησε ότι έφταιγε ο τότε βασιλιάς. Έκτοτε και µέχρι σήµερα οι πολιτικοί µας προϊστάµενοι απαντούν στην ερώτηση δείχνοντας πάντα κάποιον άλλο. Μόνο ο Κώστας Βάρναλης απάντησε πολύ παραστατικά: «Φταίει το ζαβό το ριζικό µας! Φταίει ο Θεός που µας µισεί! Φταίει το κεφάλι το κακό µας! Φταίει πρώτ’ απ’ όλα το κρασί! Ποιός φταίει; ποιός φταίει; Κανένα στόµα δεν το ’βρε και δεν το ’πε ακόµα».
∆υστυχώς, στο εύφορο έδαφος της άγνοιας, µαζί µε την ψευδο-επιστήµη, φυτεύονται ψευδείς ειδήσεις, παραπληροφόρηση, διάφορες θεωρίες συνοµωσίας και πολλή προπαγάνδα από εγχώρια και ξένα κέντρα. Όλοι έχουν ακούσει για τις «υπόγες» και τα «τρολ» του διαδικτύου. Όταν κανείς παρακολουθήσει τους ιστότοπους που ξεσκεπάζουν τα ψεύδη όπως τα «ellinikahoaxes.gr», ή η Μη Κυβερνητική Οργάνωση «EU Disinfo Lab», τροµάζει µε την έκταση του φαινοµένου …
Υπάρχει θεραπεία; Τα σκότη διαλύονται πάντα µε το φως. Κατά τη γνώµη µου χρειάζεται ένας νέος ∆ιαφωτισµός που να ξεκινά από το σπίτι και το σχολείο. Υπάρχουν γονείς και φωτισµένοι δάσκαλοι που διδάσκουν τα παιδιά πως να σκέπτονται έτσι ώστε να ερµηνεύουν τον κόσµο µέσα από έρευνα και κριτική µατιά. Που τους διδάσκουν να διαβάζουν υποβάλλοντας στη βάσανο της επαλήθευσης και της διασταύρωσης αυτά που µαθαίνουν. Που τους διδάσκουν ότι πρέπει να γηράσκουν αεί διδασκόµενοι όπως έλεγε ο Σόλων, και ότι θα πρέπει να ξέρουν ότι στη ουσία δεν ξέρουν τίποτα όπως έλεγε ο Σωκράτης.
Είναι εύκολο να διδάξεις κάποιον να σκέπτεται κριτικά; Στο διδακτορικό της, η κόρη µου Ελένη µε τίµησε ευχαριστώντας µε ως εξής: «Στον πατέρα µου, που µε έβαλε στο µονοπάτι της κριτικής σκέψης, πάντα σε επαγρύπνηση, αλλά µε ταπεινότητα …». «Και πότε σε δίδαξα εγώ να σκέπτεσαι κριτικά;» την ρώτησα. Η απάντησή της µε ξάφνιασε και µε έκανε να δακρύσω. «Κάποτε», µου είπε «είµασταν στο αυτοκίνητο και πέσαµε σε µποτιλιάρισµα. Με ρώτησες τότε τι βλέπω γύρω µου. Κοίταξα και ξανακοίταξα αλλά έβλεπα µόνο αυτοκίνητα και µαγαζιά. Μετά µου είπες, κοίταξε το µπροστινό αυτοκίνητο, βλέπεις κάτι ξεχωριστό; Και πάλι σε κοίταξα µε απορία.
Τότε µου έδειξες ένα συµβολικό ψαράκι σχεδιασµένο µε µονοκοντυλιά στο πίσω µέρος του µπροστινού µας αυτοκινήτου και µε ρώτησες τι καταλαβαίνω. Στο απορηµένο βλέµµα µου απάντησες ότι ο οδηγός του αυτοκινήτου θέλει να µας πει ότι είναι Χριστιανός, γιατί το ψαράκι ήταν το σήµα αναγνώρισης των πρώτων Χριστιανών – ΙΧΘΥΣ σηµαίνει Ιησούς Χρηστός Υιός Θεού Σωτήρ. Αυτό το σύµβολο, µου είπες, το χρησιµοποιούν συχνά οι ∆ιαµαρτυρόµενοι ως σηµείο αναγνώρισης. Από τότε άνοιξαν τα µάτια µου και άρχισα να βλέπω τον κόσµο διαφορετικά!».
Στην ηλεκτρονική ανάρτηση του άρθρου στο ιστολόγιό µου ενσωµατώνονται συστηµατικά υπερσύνδεσµοι προς τις πηγές που χρησιµοποιούνται.
*O Παναγιώτης Αλεβαντής είναι φυσικός, τέως στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. http://alevantis.blogspot.com
