Η γεωργία και η κτηνοτροφία αποτελούσαν και αποτελούν, σε μικρότερο βέβαια βαθμό σήμερα σε σχέση με το παρελθόν, τομείς στους οποίους απασχολείται σημαντικός αριθμός εργαζομένων στη Κρήτη. Η ραγδαία εξέλιξη των διαφόρων τεχνολογιών αξιοποίησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) επέτρεψε τα τελευταία είκοσι χρόνια την ανάπτυξη πληθώρας εφαρμογών τους στη Κρήτη για τη παραγωγή θερμότητας, ηλεκτρισμού και καυσίμων.
Ο αγροτικός τομέας και οι ΑΠΕ συνδέονται και συσχετίζονται άμεσα στη Κρήτη καθώς πολλές εγκαταστάσεις των ΑΠΕ βρίσκονται σε αγροτικές περιοχές ενώ διάφορα προϊόντα, παραπροϊόντα και απόβλητα της γεωργίας και κτηνοτροφίας χρησιμοποιούνται για τη παραγωγή πράσινης ενέργειας και καυσίμων. Σκοπός του σύντομου κειμένου που ακολουθεί είναι η παρουσίαση της σύνδεσης και της αλληλεπίδρασης μεταξύ της γεωργίας, της κτηνοτροφίας και των ΑΠΕ στη Κρήτη.
1. Παραγωγή ενέργειας και καυσίμων με τη χρήση ΑΠΕ σε αγροτικές περιοχές της Κρήτης
Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας χρησιμοποιούνται στη Κρήτη για παραγωγή θερμότητας, ηλεκτρικής ενέργειας και καυσίμων ενώ οι περισσότερες από τις υπάρχουσες εγκαταστάσεις τους βρίσκονται σε αγροτικές περιοχές. Η αξιοποίηση τους περιλαμβάνει:
Α) Τη παραγωγή θερμότητας και ζεστού νερού με ηλιοθερμικά συστήματα τα οποία βασίζονται σε επίπεδους ηλιακούς συλλέκτες. Η παραγόμενη θερμότητα χρησιμοποιείται σε κτίρια, ξενοδοχεία, βιοτεχνίες καθώς και σε διάφορες γεωργικές εφαρμογές ενώ αρκετές τέτοιες εγκαταστάσεις βρίσκονται σε αγροτικές περιοχές,
Β) Τη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με φωτοβολταϊκά (Φ/Β) πλαίσια κρυσταλλικού ή άμορφου πυριτίου. Τα συστήματα αυτά είτε είναι συνδεδεμένα με το ηλεκτρικό δίκτυο όπου διοχετεύεται όλη η παραγόμενη ενέργεια τους ή είναι ενσωματωμένα σε κτίρια, βιοτεχνίες/βιομηχανίες ή σε αγροτικές εκμεταλλεύσεις όπου η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια καλύπτει μέρος ή όλες τις ανάγκες τους. Οι περισσότερες Φ/Β εγκαταστάσεις της Κρήτης είναι εγκατεστημένες σε αγροτικές περιοχές,
Γ) Τη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με ανεμογεννήτριες οι οποίες βρίσκονται σε ημιορεινές/ορεινές περιοχές της Κρήτης. Η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια διοχετεύεται στο ηλεκτρικό δίκτυο,
Δ) Τη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με μικρές υδροηλεκτρικές εγκαταστάσεις. Σήμερα λειτουργούν 2 μικρές τέτοιες εγκαταστάσεις που βρίσκονται σε αγροτικές περιοχές του Ν. Χανίων. Η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια διοχετεύεται στο ηλεκτρικό δίκτυο,
Ε) Τη παραγωγή θερμικής ενέργειας και καυσίμων με στερεά βιομάζα που προέρχεται από αγροτικά προιόντα/παραπροϊόντα/υπολείμματα. Κυρίως χρησιμοποιούνται τα προιόντα και παραπροϊόντα της ελιάς όπως το ξύλο της, τα ελαιοκλαδέματα και το ελαιοπυρηνόξυλο (παραπροϊόν της πυρηνελαιουργίας) για παραγωγή θερμότητας σε κτίρια, θερμοκήπια, βιοτεχνίες, βιομηχανίες και αγροτικές εκμεταλλεύσεις. Χρησιμοποιούνται επίσης για τη παραγωγή στερεών καυσίμων όπως καυσόξυλων ή βιομάζας ελιάς. Εκτός της ελιάς και το ξύλο άλλων δένδρων (πχ. εσπεριδοειδών) χρησιμοποιείται στη Κρήτη για παραγωγή θερμότητας. Γεωργικά υπολείμματα, ληγμένα τρόφιμα, απόβλητα πλούσια σε οργανικές ουσίες χρησιμοποιούνται με αναερόβια χώνευση για τη παραγωγή βιοαερίου (σε εγκατάσταση που βρίσκεται στο Ηράκλειο) ενός αέριου καυσίμου κατάλληλου για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (και θερμότητας).
2. Χρήση αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων, παραπροϊόντων και αποβλήτων για τη παραγωγή ενέργειας και καυσίμων
Ο αγροτικός τομέας είναι ταυτόχρονα καταναλωτής και παραγωγός ενέργειας. Ενέργεια είναι απαραίτητη κατά τη διάρκεια διαφόρων εργασιών στις γεωργικές καλλιέργειες όπως όργωμα, άρδευση, λίπανση, συγκομιδή, επεξεργασία, τυποποίηση και μεταφορά των αγροτικών προϊόντων ενώ σημαντικά ποσά ενέργειας έχουν δαπανηθεί για τη παραγωγή των διαφόρων λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων. Ενέργεια επίσης δαπανάται στις κτηνοτροφικές μονάδες για το πολλαπλασιασμό και τη πάχυνση των ζώων. Ο γεωργοκτηνοτροφικός τομέας εκτός από τη παραγωγή τροφίμων και μη εδώδιμων προϊόντων μπορεί να παράξει χρήσιμη ενέργεια αλλά και διάφορα καύσιμα. Διάφορα προιόντα, παραπροϊόντα και απόβλητα του γεωργοκτηνοτροφικού τομέα χρησιμοποιούνται για τη παραγωγή θερμικής και ηλεκτρικής ενέργειας καθώς και για τη παραγωγή αέριων στερεών και υγρών καυσίμων (πίνακας 5). Ο ρόλος της ελιάς για τη παραγωγή στερεών καυσίμων είναι πολύ σημαντικός στη Κρήτη αποδεικνύοντας ότι το πολύτιμο αυτό δένδρο εκτός από ένα υγιεινότατο προιόν παράγει και χρήσιμα καύσιμα. Υπολείμματα και παραπροϊόντα δένδρων και φυτών, πλούσια σε κυτταρίνη και λιγνίνη, χρησιμοποιούνται για τη παραγωγή θερμότητας, ηλεκτρικής ενέργειας καθώς και αέριων, υγρών και στερεών καυσίμων. Σακχαρούχες και αμυλούχες γεωργικές ύλες παραγόμενες σε ενεργειακές φυτείες χρησιμοποιούνται για τη παραγωγή βιο-αιθανόλης υποκατάστατου της βενζίνης κίνησης. Ελαιούχες ύλες παραγόμενες σε ενεργειακές φυτείες χρησιμοποιούνται για τη παραγωγή βιο-ντίζελ υποκατάστατου του πετρελαίου κίνησης. Απόβλητα γεωργικών βιομηχανιών, κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων και διάφορα οργανικά υπολείμματα χρησιμοποιούνται με αναερόβια χώνευση για τη παραγωγή βιοαερίου (το οποίο έχει σαν συστατικό το μεθάνιο (CH4) όπως και το φυσικό αέριο) το οποίο είναι ένα χρήσιμο αέριο καύσιμο για τη παραγωγή ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας. Για τη παραγωγή ενέργειας και καυσίμων χρησιμοποιούνται διάφορες (θερμοχημικές, μικροβιακές και χημικές) τεχνολογίες εκ των οποίων άλλες είναι ώριμες, αξιόπιστες και οικονομικά βιώσιμες ενώ άλλες όχι. Άλλες επίσης είναι οικονομικά βιώσιμες μόνο σε μεγάλη κλίμακα. Ορισμένες μόνο από αυτές χρησιμοποιούνται σήμερα στη Κρήτη όπως φαίνεται στο πίνακα 5.
3. Οι επιπτώσεις της αγροτικής οικονομίας και των ΑΠΕ στη Κρήτη στη κλιματική αλλαγή
Η ενέργεια που δαπανάται στον αγροτοκτηνοτροφικό τομέα παράγεται κυρίως από ορυκτά καύσιμα και συνεπώς συμβάλλει στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2) στην ατμόσφαιρα. Τα ζώα αποβάλουν ποσότητες μεθανίου (CH4) στην ατμόσφαιρα, ενός θερμοκηπιακού αερίου το οποίο συμβάλλει αρκετά στη κλιματική αλλαγή. Παράλληλα όπως προαναφέρθηκε τα προιόντα/παραπροϊόντα/απόβλητα της γεωργίας και της κτηνοτροφίας σαν ανανεώσιμοι φυσικοί πόροι παράγουν πράσινα καύσιμα και ενέργεια υποκαθιστώντας τη χρήση ορυκτών καυσίμων και μειώνοντας τις εκπομπές άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Επιπρόσθετα τα φυτά και τα δένδρα με τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης απορροφούν CO2 από την ατμόσφαιρα για τη δημιουργία οργανικής ύλης και φυτικής μάζας. Η χρήση των ΑΠΕ στη γεωργία και τη κτηνοτροφία αλλά και γενικότερα στη παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας, υποκαθιστώντας τα ορυκτά καύσιμα, συμβάλλει στη μείωση των ανθρακούχων εκπομπών στην ατμόσφαιρα. Συνεπώς συνολικά ο πρωτογενής τομέας καθώς και η ανάπτυξη των ΑΠΕ στη Κρήτη συμβάλλουν θετικά στο μετριασμό/άμβλυνση της κλιματικής αλλαγής.
4. Οι επιπτώσεις της αγροτικής οικονομίας και των ΑΠΕ στη περιφερειακή ανάπτυξη της Κρήτης
Η γεωργία και η κτηνοτροφία αποτελούν τη κύρια οικονομική δραστηριότητα στις αγροτικές περιοχές της Κρήτης. Διάφορα αγροτικά παραπροϊόντα, απόβλητα και υπολείμματα χρησιμοποιούνται για τη παραγωγή καυσίμων βιομάζας στη Κρήτη. Η συλλογή, επεξεργασία και μεταφορά της τοπικής βιομάζας συμβάλλει στη τόνωση της τοπικής απασχόλησης και στη δημιουργία εισοδημάτων. Η εγκατάσταση και η λειτουργία διαφόρων συστημάτων αξιοποίησης των ΑΠΕ για τη παραγωγή ενέργειας σε αγροτικές περιοχές συμβάλλει στη τόνωση των επενδύσεων και στη δημιουργία πλούτου. Συνεπώς η γεωργία, η κτηνοτροφία και η αξιοποίηση των ΑΠΕ σε αγροτικές περιοχές της Κρήτης προσφέρουν τη δυνατότητα απασχόλησης και δημιουργίας εισοδημάτων στους κατοίκους σε δραστηριότητες εναλλακτικές του τουρισμού ο οποίος αποτελεί σήμερα τη πιο σημαντική πηγή εισοδημάτων στη Κρήτη (και εκτιμάται ότι συμβάλλει κατά 47% περίπου στο ΑΕΠ της Κρήτης).
5. Συμπεράσματα
Οι γεωργικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες σχετίζονται και αλληλεπιδρούν με την αξιοποίηση των ΑΠΕ στις αγροτικές περιοχές της Κρήτης δημιουργώντας πολλές συνέργειες μεταξύ τους. Στις αγροτικές περιοχές του νησιού φιλοξενούνται πολλές εγκαταστάσεις ΑΠΕ (αξιοποίησης της ηλιακής, αιολικής, υδροηλεκτρικής ενέργειας και της βιομάζας) παράγοντας ενέργεια και καύσιμα μέρος των οποίων χρησιμοποιούνται στο πρωτογενή τομέα. Γεωργικά και κτηνοτροφικά απόβλητα, παραπροϊόντα και υπολείμματα χρησιμοποιούνται για τη παραγωγή πράσινης ανανεώσιμης θερμικής και ηλεκτρικής ενέργειας και καυσίμων. Αμφότεροι, ο πρωτογενής τομέας και η αξιοποίηση των ΑΠΕ στη Κρήτη, συμβάλλουν στη δημιουργία απασχόλησης και εισοδημάτων στις αγροτικές περιοχές εναλλακτικών από εκείνα που παράγει ο τουρισμός. Η συμβολή τους δε στο μετριασμό της κλιματικής αλλαγής είναι θετική εάν ληφθεί υπ’ όψη ο ρόλος των φυτών και τον δένδρων στη δέσμευση ατμοσφαιρικού άνθρακα μέσω της διαδικασίας της φωτοσύνθεσης.
