Tα έργα “Ηγεμόνας” και “Λεβιάθαν” του Ν. Μακιαβέλι και Τ. Χομπς, αντίστοιχα αποτελούν το αντίπαλο δέος της Αρχαίας Κλασικής Πολιτικής Φιλοσοφίας (Πλάτων – Αριστοτέλης) και επιδιώκουν να παρουσιάσουν τα πράγματα όπως θεωρούν ότι είναι στην πολιτική πράξη και όχι όπως θα ’πρεπε να είναι προκαλώντας ακόμη και τη σύγχρονη πολιτική σκέψη.
Nicolo Machiavelli – “Ηγεμόνας”, η πολιτική πρακτική ως αυτοσκοπός
Κορυφαία φυσιογνωμία της πολιτικής επιστήμης την περίοδο της Αναγέννησης είναι ο Nicolo Machiavelli (1469-1527) που με το έργο του “Ο Ηγεμών” κάνει λόγο για την οργάνωση και ανάπτυξη της κρατικής υπόστασης, με ρεαλιστικούς όρους. Το διχασμένο πολιτικό κλίμα της Ιταλίας, που έζησε από την γραμματεία της Καγκελαρίας της Φλωρεντίας, τον ώθησε στο όραμα μιας ενωμένης δυνατής Ιταλίας. Ο άνθρωπος που θα ήταν ικανός για κάτι τέτοιο παρουσιάστηκε στο πολιτικό ορίζοντα της Ιταλίας, όταν ο Μακιαβέλλι ήταν τριανταδύο χρονών και ήταν ο Καίσαρας Βοργίας που κατόρθωσε με νόμιμα και άνομα μέσα να ενώσει τη Βόρεια και Κεντρική Ιταλία. Ήταν αυτός που τον ενέπνευσε να γράψει το περίφημο έργο του «Ηγεμών». Ο Μακιαβέλλι στο έργο του παρέχει συμβουλές στο Λαυρέντιο ντι Πιέρο των Μεδίκων πώς να δημιουργήσει ισχυρό κράτος και πώς να κρατήσει την εξουσία. Ο Μακιαβέλλι πιστεύει ότι οι Ηγεμόνες που έχουν εξασφαλίσει την επιτυχία είναι εκείνοι που εξετάζουν ολόπλευρα τις διάφορες συνθήκες και έχουν την ευελιξία να αλλάζουν πολιτική ανάλογα. Την πολιτική πράξη δεν πρέπει να την αναχαιτίζει κανένας ηθικός φραγμός. Με τη φράση «η δύναμη είναι δίκαιη, όταν είναι αναγκαία» εισάγει στο πολιτικό λεξιλόγιο τον όρο «μακιαβελλισμός» που δηλώνει την επιδίωξη ενός σκοπού με κάθε μέσο χωρίς ηθικές ή θεολογικές δεσμεύσεις, «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Κάθε μέσο για την ισχυροποίηση του κράτους είναι επιτρεπτό ακόμη και η βία, η δολοφονία, η απάτη, η προδοσία.
Ο Μακιαβέλλι αναλυτικότερα στην αρχή του “Ηγεμόνα” ταυτίζει την έννοια του κράτους με την έννοια της κυριαρχίας και την έννοια της κυριαρχίας με την έννοια της ενεργού και αποτελεσματικής πολιτικής εξουσίας, εξουσίας όπως είναι και όχι όπως θα έπρεπε να ‘ναι και που εξασφαλίζει ασφάλεια, ειρήνη, ευημερία των πολιτών. Δεν τον συγκινούν τα ιδεαλιστικά πολιτειακά σχήματα των Πλάτωνα – Αριστοτέλη ούτε η σκέψη των Ουτοπιστών.
«Ολα τα κράτη, όλες οι κυριαρχίες που άσκησαν εξουσία πάνω στους ανθρώπους υπήρξαν και είναι ή δημοκρατίες ή βασιλείες», τονίζει.
Ο Machiavelli χρησιμοποιεί τον όρο κράτος με την έννοια της πολιτικής κοινωνίας, χωρίς να αγνοεί την ψυχολογία του ατόμου και του πλήθους ούτε τους ιστορικούς και κοινωνιολογικούς προσδιορισμούς στις σχέσεις κυβερνώντων – κυβερνωμένων. Όλα τα πολιτικοκοινωνικά φαινόμενα της κοινωνικής και πολιτικής εξουσίας διαθλώνται στο κάτοπτρο της εξουσίας, η οποία εμφανίζεται έτσι ως το ουσιαστικότερο αντικείμενο της πολιτικής, ενώ το κράτος είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται η εξουσία. Η εξουσία λειτουργεί σύμφωνα με ορισμένες φυσικές και ψυχολογικές νομοτέλειες των οποίων η γνώση είναι αναγκαία για την αποτελεσματική άσκησή της.
Εάν ο Αριστοτέλης θεωρείται πατέρας της πολιτικής επιστήμης, σίγουρα πατέρας της έννοιας του εθνικού κράτους θεωρείται ο Machiavelli.
Thomas Hobbes (1588-1674) “Λεβιάθαν” η κρατική εξουσία ως υπέρτατη αξία
Ο Thomas Hobbes, Αγγλος φιλόσοφος, ξεκινά από την παραδοχή ότι βασικός νόμος της ανθρώπινης συμπεριφοράς είναι η ικανοποίηση του ατομικού συμφέροντος και καταλήγει στη θέση ότι οι άνθρωποι από ανάγκη είναι υποχρεωμένοι να παραιτούνται από το δικαίωμα εκείνο μόνοι τους και να δέχονται με μια άτυπη συμφωνία να υποταχθούν σε μια κυρίαρχη αρχή, δηλαδή το κράτος που ο Hobbes το ονομάζει Λεβιάθαν που είναι και ο τίτλος του σημαντικότερου πολιτικού του έργου.
Το κράτος υποστηρίζει ο Hobbes είναι το τέρμα μιας προκυβερνητικής φυσικής κατάστασης του πολέμου των πάντων ενάντια στα πάντα (bellum omnium contra omnes). Οπου κυριαρχούσε η φυσική κατάσταση των πραγμάτων και το φυσικό δίκαιο, και ο άνθρωπος ήταν λύκος για τον συνάνθρωπό του «Homo homini Lupus». Βάση της προκυβερνητικής κοινωνίας ήταν ο φυσικός νόμος, ο αγώνας για την ύπαρξη και ικανοποίηση των αναγκών. Η διαμόρφωση του κράτους συντείνει στην ύπαρξη ασφάλειας και κοινωνικής ειρήνης. Επαίρει την μοναρχία ως πολίτευμα και θέλει ακόμη και την Εκκλησία υποτεταγμένη στην κρατική εξουσία. «Το πανίσχυρο κράτος προσδιορίζεται, ως το πλάσμα που προέρχεται από τον εθελούσιο περιορισμό των δικαιωμάτων των ξεχωριστών πολιτών μιας κοινωνίας», γράφει στο πολιτικό του έργο ο Hobbes, την περίοδο που οι επιστήμονες είχαν αρχίσει να σημειώνουν καταπληκτικές προόδους και ο ορθολογισμός βρισκόταν στο ξεκίνημά του.
