Η Κρήτη όπως όλοι γνωρίζουν αποτελεί ένα πολύ γνωστό και ελκυστικό τουριστικό προορισµό παγκοσµίως µε αυξανόµενες αφίξεις επισκεπτών κάθε χρόνο. Η τουριστική βιοµηχανία του νησιού ευηµερεί σήµερα προσφέροντας θέσεις εργασίας και ικανοποιητικά εισοδήµατα σε µεγάλο αριθµό κατοίκων της Κρήτης.
Σύµφωνα δε µε πρόσφατες µελέτες συµβάλλει περισσότερο από 50% στη δηµιουργία του ακαθάριστου περιφερειακού προϊόντος. Λόγω της σηµερινής δυσπραγίας του αγροτικού τοµέα και της περιορισµένης ανάπτυξης του δευτερογενούς τοµέα στο νησί η τουριστική βιοµηχανία αποτελεί ένα επιθυµητό και ελκυστικό εργοδότη σε όσους νέους ή µεσήλικες αναζητούν εργασία στον ιδιωτικό τοµέα της οικονοµίας. Το µέγεθος και ο πληθυσµός του νησιού, το ήπιο κλίµα του, τα πολλά και αξιόλογα πολιτιστικά, ιστορικά και θρησκευτικά µνηµεία του µε ιστορία πολλών αιώνων και τα εντυπωσιακής οµορφιάς φυσικά τοπία προσελκύουν εκατ. επισκεπτών κάθε χρόνο δίδοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα ανάπτυξης πολλών µορφών θεµατικού τουρισµού που απευθύνεται σε οµάδες τουριστών µε διαφορετικά ενδιαφέροντα. Έτσι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται η ανάπτυξη στη Κρήτη διαφορετικών µορφών τουρισµού όπως µεταξύ άλλων του αγροτοτουρισµού, του φυσιολατρικού τουρισµού, του ορειβατικού τουρισµού, του συνεδριακού τουρισµού, του αρχαιολογικού τουρισµού, του θρησκευτικού τουρισµού, του θαλάσσιου και υποβρύχιου τουρισµού, του γαστρονοµικού τουρισµού κ.α.
Παρά τις καλές επιδόσεις και τις θετικές προοπτικές της τουριστικής βιοµηχανίας της Κρήτης διάφοροι παράγοντες σκιάζουν τη σηµερινή καλή εικόνα της στο νησί όπως µεταξύ άλλων:
Α) Οι επιπτώσεις της κλιµατικής κρίσης οι οποίες, σύµφωνα µε τους ειδικούς, είναι πιο έντονη στη λεκάνη της Μεσογείου σε σχέση µε άλλες περιοχές,
Β) Η αδυναµία επέκτασης της τουριστικής περιόδου όλο το έτος,
Γ) Η αδυναµία σύνδεσης της τουριστικής βιοµηχανίας του νησιού µε το πρωτογενή τοµέα και τα εξαιρετικής ποιότητας (και λίγο πιο ακριβά) προϊόντα του,
∆) Το φαινόµενο του υπερτουρισµού που είναι πλέον αισθητό σε πολλούς και χαρακτηρίζεται από την υπερβολική συγκέντρωση τουριστών σε ορισµένα σηµεία την ίδια χρονική στιγµή,
Ε) Η αδυναµία δηµιουργίας αξιόλογων τουριστικών µονάδων σε όλη την επικράτεια της Κρήτης και η αποφυγή συγκέντρωσης τους στη βόρεια ακτογραµµή του νησιού,
ΣΤ) Η αδυναµία προστασίας ευαίσθητων και ευάλωτων περιοχών ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους από την υπερβολική παρουσία τουριστών,
Ζ) Η έλλειψη σχεδίων και πολιτικών για τη προσαρµογή της τουριστικής βιοµηχανίας στη κλιµατική κρίση, και
Η) Το γεγονός ότι η Κρήτη προσελκύει κατά κύριο λόγο µαζικό τουρισµό µε τη συντριπτική πλειοψηφία των επισκεπτών να έρχεται στο νησί για να απολαύσει τον ήλιο, τη θάλασσα και τις υπέροχες αµµώδεις παραλίες του.
Η έννοια του εικονικού τουρισµού
Η εντυπωσιακή ανάπτυξη των τεχνολογιών της πληροφορικής και των επικοινωνιών τις τελευταίες δεκαετίες έκανε δυνατή την ανάπτυξη του τουρισµού χωρίς τη φυσική παρουσία του επισκέπτη. Η νέα αυτή µορφή τουρισµού που ονοµάσθηκε εικονικός τουρισµός (virtual tourism) επετεύχθη µε τη πρόοδο των τεχνολογιών της εικονικής πραγµατικότητας (virtual reality), της επαυξηµένης πραγµατικότητας (augmented reality) και της αύξησης της ισχύος των υπολογιστών. Η ανάπτυξη του εικονικού τουρισµού επιτρέπει τη “ξενάγηση από απόσταση” χωρίς δηλαδή τη φυσική παρουσία κάποιου σε ένα συγκεκριµένο µέρος είτε αυτό είναι µουσείο, πολιτιστικό µνηµείο, τόπος ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους ή τοπίο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος. Ο εικονικός τουρισµός µπορεί να λάβει διάφορες µορφές ανάλογα µε το είδος της αλληλεπίδρασης του εικονικού επισκέπτη (virtual visitor) µε το µνηµείο ή το µέρος µε το οποίο έρχεται σε επικοινωνία από απόσταση. Σήµερα έχουν αρχίσει να αναπτύσσονται εφαρµογές του εικονικού τουρισµού στη Κρήτη σε διάφορα πολιτιστικά µνηµεία όπως ενδεικτικά στα αρχαιολογικά µουσεία των Χανίων και του Ηρακλείου. Όπως είναι προφανές η εξέλιξη της τεχνολογίας θα κάνει εφικτή τη περαιτέρω ανάπτυξη της εικονικής πραγµατικότητας και βεβαίως του εικονικού τουρισµού.
Η ανάπτυξη του εικονικού τουρισµού στη Κρήτη θα επιδράσει στη τουριστική της βιοµηχανία έχοντας διάφορα πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα. Ταυτόχρονα όµως δηµιουργούνται διάφορες ευκαιρίες και κίνδυνοι λόγω της ανάπτυξης του. Οι εµπλεκόµενοι φορείς στη τουριστική βιοµηχανία του νησιού θα πρέπει να συν-αξιολογήσουν και να συνεκτιµήσουν τα δυνατά και αδύνατα σηµεία, τις ευκαιρίες και τους κινδύνους που παρουσιάζονται για να επωφεληθούν από τη τεχνολογική πρόοδο και τις όποιες δυνατότητες προσφέρει σήµερα ο εικονικός τουρισµός.
Τα πλεονεκτήµατα της ανάπτυξης του εικονικού τουρισµού στη Κρήτη περιλαµβάνουν τα εξής:
Τα ιστορικά, αρχαιολογικά και πολιτιστικά µνηµεία της Κρήτης είναι προσβάσιµα σε όλους τους κατοίκους του πλανήτη χωρίς να είναι αναγκαία η παρουσία τους στη Κρήτη,
Ο εικονικός τουρισµός προάγει την αειφορία ελαχιστοποιώντας τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Ελαχιστοποιεί το κλιµατικό αποτύπωµα που σχετίζεται µε τη µεταφορά των τουριστών στη Κρήτη και τη διαµονή τους επιτρέποντας τους να γνωρίσουν τις οµορφιές του νησιού από απόσταση. Συνεπώς συµβάλλει στην άµβλυνση της κλιµατικής κρίσης.
Η ανάπτυξη του εικονικού τουρισµού στη Κρήτη προσφέρει τη δυνατότητα εκπαίδευσης σε ιστορικά, αρχαιολογικά και πολιτιστικά θέµατα.
Ο εικονικός τουρισµός προσφέρεται για άτοµα που για διάφορους λόγους (αναπηρία, έλλειψη οικονοµικών πόρων κ.α.) δεν µπορούν να ταξιδέψουν στη Κρήτη.
Ο εικονικός τουρισµός µπορεί να µειώσει την υπερσυγκέντρωση τουριστών σε πολιτιστικά και ιστορικά µνηµεία µειώνοντας το φαινόµενο του υπερ-τουρισµού στο νησί.
Ο εικονικός τουρισµός είναι ιδιαίτερα χρήσιµος σε περιπτώσεις ακραίων συµβάντων όπως η πρόσφατη πανδηµία Covid-19. Σε τέτοιες περιπτώσεις περιορισµού των µετακινήσεων και των επαφών µπορεί να προσφέρει τη δυνατότητα εικονικής επίσκεψης και περιήγησης στη Κρήτη.
Τα αδύνατα σηµεία της ανάπτυξης του εικονικού τουρισµού στη Κρήτη περιλαµβάνουν τα εξής:
Η έλλειψη των ιδιαίτερων εµπειριών που προσφέρει η φυσική παρουσία κάποιου σε ένα τόπο. Η εµπειρία που προσφέρει η φυσική τους παρουσία σε ένα µέρος ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους, σε ένα ιδιαίτερο µνηµείο πολιτιστικής κληρονοµιάς ή σε ένα τοπικό πολιτιστικό συµβάν, γιορτή ή πανηγύρι που εµπεριέχει και τη συµµετοχή του επισκέπτη δεν υποκαθίσταται µε τον εικονικό τουρισµό. Επιπλέον χάνεται η εµπειρία της απόλαυσης της εξαιρετικής τοπικής κουζίνας και διατροφής.
Η επίτευξη υψηλής ποιότητας εµπειριών µε τον εικονικό τουρισµό απαιτεί την ύπαρξη πολύ καλού ψηφιακού εξοπλισµού και κάποια εξοικείωση µε τη τεχνολογία των υπολογιστών.
Ο εικονικός τουρισµός έχει αρνητικές επιπτώσεις στα έσοδα των τουριστικών και συναφών επιχειρήσεων καθώς δεν υπάρχει η φυσική παρουσία των επισκεπτών.
Η ανάπτυξη του ψηφιακού τουρισµού µπορεί να µειώσει τις προσπάθειες βελτίωσης του συµβατικού τουρισµού στη Κρήτη.
Οι ευκαιρίες για την ανάπτυξη του εικονικού τουρισµού στη Κρήτη σήµερα περιλαµβάνουν τα εξής:
Ο εικονικός τουρισµός είναι προσβάσιµος από όλους. Άτοµα που δεν έχουν την οικονοµική δυνατότητα ή έχουν δυσκολίες στη µετακίνηση τους και δεν µπορούν να επισκεφθούν τη Κρήτη µπορούν να περιηγηθούν εικονικά στο νησί.
Ο συµβατικός τουρισµός έχει δυσµενείς επιπτώσεις στο φαινόµενο της κλιµατικής αλλαγής λόγω των εκποµπών στην ατµόσφαιρα κλιµατικών αερίων. Αντίθετα ο εικονικός τουρισµός δεν συµβάλλει στον ίδιο βαθµό στην επίταση της κλιµατικής αλλαγής.
Ο εικονικός τουρισµός µπορεί να είναι οικονοµικά επωφελής καθώς οι επισκέπτες είναι πιθανόν να καταβάλουν κάποιο αντίτιµο για την εικονική περιήγηση τους σε διάφορα µνηµεία της Κρήτης.
Ο εικονικός τουρισµός µπορεί να προσφέρει αξιόλογα εκπαιδευτικά και µορφωτικά οφέλη.
Ο εικονικός τουρισµός συµβάλλει στον εµπλουτισµό και στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας του τουριστικού προϊόντος της Κρήτης κάνοντας την ευρύτερα γνωστή παγκοσµίως.
Ο εικονικός τουρισµός συµβάλλει στη µείωση της υπερσυγκέντρωσης τουριστών σε δηµοφιλή τουριστικά µνηµεία (π.χ. Κνωσσός κ.α.) και του κυκλοφοριακού φόρτου που δηµιουργείται στα σηµεία αυτά.
Η ανάπτυξη του εικονικού τουρισµού µπορεί να συµβάλει στη προώθηση του συµβατικού τουρισµού στο νησί. ∆υνητικοί επισκέπτες βλέποντας από το σπίτι τους πριν οργανώσουν τις διακοπές τους τα υπέροχα τοπία και µνηµεία της Κρήτης µπορεί να αποφασίσουν να επισκεφθούν τη Κρήτη αντί να πάνε σε κάποιο άλλο τουριστικό προορισµό.
Οι κίνδυνοι από την ανάπτυξη του εικονικού τουρισµού στη Κρήτη περιλαµβάνουν τα εξής:
Ο εικονικός τουρισµός µπορεί να µειώσει το συµβατικό τουρισµό στο νησί.
Ο εικονικός τουρισµός µειώνει τα έσοδα των τουριστικών επιχειρήσεων όπως ξενοδοχεία, τουριστικά γραφεία, εστιατόρια κ.α.
Ο εικονικός τουρισµός µπορεί να συµβάλλει στη διαρροή προσωπικών δεδοµένων ενώ ενέχει και τη (µικρή) πιθανότητα διαδικτυακής απάτης.
Η κατανάλωση ενέργειας που απαιτείται για τη λειτουργία του απαραίτητου ηλεκτρονικού εξοπλισµού και των απαραίτητων υπολογιστικών συστηµάτων στον εικονικό τουρισµό δεν είναι αµελητέα και συνεπώς συµβάλλει στην επίταση της κλιµατικής κρίσης.
Ο εικονικός επισκέπτης έχει µειωµένες εµπειρίες σε σχέση µε το συµβατικό τουρίστα όσον αφορά τη Κρήτη και τα πολιτιστικά µνηµεία της, τα φυσικά τοπία της και τις κοινωνικές εκδηλώσεις στις οποίες ο συµβατικός επισκέπτης µπορεί να συµµετάσχει όπως τα πανηγύρια και οι γιορτές.
Συµπεράσµατα
Η εξέλιξη της τεχνολογίας στους τοµείς της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη της εικονικής πραγµατικότητας σε διάφορους τοµείς µεταξύ των οποίων και στο τουρισµό. Η ανάπτυξη του εικονικού τουρισµού δεν µπορεί να αγνοηθεί από την ευηµερούσα σήµερα τουριστική βιοµηχανία της Κρήτης και τους εµπλεκόµενους φορείς. Όπως προαναφέρθηκε ο εικονικός τουρισµός έχει διάφορα πλεονεκτήµατα αλλά παρουσιάζει και πολλές προκλήσεις. Οι εµπλεκόµενοι δηµόσιοι, ιδιωτικοί και κοινωνικοί φορείς της τουριστικής βιοµηχανίας του νησιού οφείλουν να συνεκτιµήσουν τα θετικά και αρνητικά σηµεία του εικονικού τουρισµού και να αποφασίσουν για την όποια ανάπτυξη και την ενσωµάτωση του στο τουριστικό προϊόν της Κρήτης.
∆ιάφορα µνηµεία στη Κρήτη προσφέρουν σήµερα εικονικές περιηγήσεις-ξεναγήσεις όπως ενδεικτικά:
Α) Ο αρχαιολογικός χώρος της Κνωσσού στη διεύθυνση
https://yougoculture.com/virtual-tour/crete/myth/minoan-wall-paintings
Β) Το αρχαιολογικό µουσείο Ηρακλείου στη διεύθυνση
Γ) Το αρχαιολογικό µουσείο Χανίων στη διεύθυνση
∆) Το αρχαιολογικό µουσείο της αρχαίας Ελεύθερνας
Περισσότερα στοιχεία για το θέµα αυτό είναι διαθέσιµα στα παρακάτω άρθρα του γράφοντος που έχουν δηµοσιευθεί σε διεθνή αγγλόφωνα επιστηµονικά περιοδικά.
1. Vourdoubas, J. (2025). The development of virtual tourism in the island of Crete, Greece. A SWOT analysis, δηµοσιεύεται τις επόµενες ηµέρες στο περιοδικό Engineering and Technology Journal,
2. Vourdoubas, J. (2025). The impacts of overtourism and climate crisis on tourism industry in the island of Crete, Greece, International Journal of Advanced Multidisciplinary Research and Studies, 5(1), 339-346.
3. Vourdoubas, J. (2024). The undesired impacts of overtourism in the island of Crete, Greece, International Journal of Advanced Multidisciplinary Research and Studies, 4(5), 868-874.
4. Vourdoubas, J. (2024). Evaluation of overtourism in the island of Crete, Greece, European Journal of Applied Sciences, Engineering and Technology, 2(6), 21-32.
* Ο Γιάννης Βουρδουµπάς είναι χηµικός µηχανικός ΕΜΠ, M.Sc., Ph.D.
