» Η κατάταξη της χώρας στην έκθεση του ΟΗΕ για το 2018
Στις 9/12/2019 δημοσιεύθηκε η έκθεση του ΟΗΕ για την ανθρώπινη ανάπτυξη η οποία είχε σαν επίκεντρο τις ανισότητες και την επίδραση τους στην “ανθρώπινη ανάπτυξη” κατά τον 21ο αιώνα. Σκοπός του σύντομου κειμένου που ακολουθεί είναι να παρουσιάσει ορισμένα στοιχεία της έκθεσης που σχετίζονται με τις επιδόσεις διαφόρων κρατών, συμπεριλαμβανομένης και της χώρας μας, όσον αφορά το θέμα αυτό.
Ο δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης, η δημιουργία του οποίου έχει βασιστεί σε σημαντικό βαθμό στις θεωρίες του Amartya Sen (1), είναι ένας στατιστικός δείκτης ο οποίος χρησιμοποιείται για την πολυ-κριτηριακή αξιολόγηση των διαφόρων χωρών ως προς την ανθρώπινη ανάπτυξη τους και περιλαμβάνει τρεις βασικές παραμέτρους-κριτήρια που σχετίζονται με την ανθρώπινη ευημερία και συγκεκριμένα:
1. 1. Στη προσδόκιμη διάρκεια ζωής κατά τη γέννηση,
2. 2. Στις δυνατότητες ικανοποιητικής μόρφωσης του πληθυσμού και απόκτησης γνώσεων, και
3. 3. Στο κατά κεφαλή εισόδημα των πολιτών και την αγοραστική δύναμη του.
Ο δείκτης αυτός συνδυάζει λοιπόν οικονομικά και μη οικονομικά κριτήρια που είναι συνδεδεμένα με την ευημερία των κατοίκων διαφόρων χωρών.
Οι χώρες ανάλογα με το δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης χαρακτηρίζονται σαν χώρες υψηλής, μέσης και χαμηλής ανάπτυξης. Ένας εναλλακτικός δείκτης ο οποίος εστιάζει στο ποσοστό φτώχειας κάθε χώρας είναι ο δείκτης “ανθρώπινης φτώχειας”. Στο πίνακα 1 παρουσιάζεται ο δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης των 35 πρώτων χωρών στη κατάταξη με πολύ υψηλό δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης καθώς και η ποσοστιαία αύξηση του δείκτη αυτού τη περίοδο 1990-2018.
Από το πίνακα 1 φαίνεται ότι οι 25 από τις 35 πρώτες χώρες στη κατάταξη είναι Ευρωπαϊκές γεγονός που αποδεικνύει τον υψηλό βαθμό ευημερίας που απολαμβάνουν οι πολίτες των Ευρωπαικών χωρών. Η χώρα μας καταλαμβάνει τη 32η θέση στη λίστα ευρισκόμενη μία θέση χαμηλότερα από πέρυσι. Η ετήσια αύξηση του δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης της Ελλάδας τη περίοδο 1990-2018 είναι 0.53% και δεν διαφέρει σημαντικά από τους αντίστοιχους άλλων χωρών. Στο πίνακα 2 παρουσιάζεται ο δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης της Ελλάδας τη περίοδο 1990-2018. Από αυτόν φαίνεται ότι η αύξηση του δείκτη την εικοσαετία 1990-2010 ήταν ικανοποιητική, ενώ τη περίοδο της οικονομικής κρίσης 2010-2018 ήταν μεν πολύ χαμηλή αλλά ελαφρά αυξητική.
Στο πίνακα 3 παρουσιάζεται ο δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης των Ευρωπαϊκών χωρών, οι οποίες καταλαμβάνουν τις θέσεις 1 έως 52 στη παγκόσμια κατάταξη, και ο οποίος όπως προαναφέρθηκε είναι ικανοποιητικός. Η χώρα μας βρίσκεται σε σχετικά χαμηλή θέση στη κατάταξη αυτή.
Στο πίνακα 4 παρουσιάζονται οι εισοδηματικές ανισότητες διαφόρων χωρών όπως εκφράζονται από το συντελεστή GINI (2) καθώς και το ποσοστό του εισοδήματος που κατέχει το φτωχότερο 40% τμήμα του πληθυσμού, το πλουσιότερο 10% και το πλουσιότερο 1%. Από το πίνακα αυτό προκύπτει ότι οι εισοδηματικές ανισότητες σε χώρες της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης όπως και της Ιαπωνίας είναι σχετικά χαμηλές συγκριτικά με εκείνες των ΗΠΑ, Ρωσίας, Κίνας και Τουρκίας. Στην Ελλάδα οι εισοδηματικές ανισότητες θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν σχετικά μεγάλες συγκριτικά με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες αλλά μικρότερες συγκριτικά με άλλες χώρες του πλανήτη.
Σύμφωνα με τη τρέχουσα έκθεση του ΟΗΕ για την “ανθρώπινη ανάπτυξη” θα μπορούσε να λεχθεί ότι:
1. 1. Οι Ευρωπαϊκές χώρες έχουν πολύ υψηλή ανθρώπινη ανάπτυξη και καταλαμβάνουν τις υψηλότερες θέσεις στη διεθνή κατάταξη. Μεταξύ αυτών τις καλύτερες επιδόσεις φαίνεται να έχουν οι Σκανδιναβικές χώρες.
2. 2. Αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι πολίτες των Ευρωπαικών χωρών ευημερούν σχετικά με τους πολίτες άλλων χωρών του πλανήτη.
3. 3. Οι εισοδηματικές ανισότητες στις Ευρωπαϊκές χώρες είναι χαμηλότερες σε σχέση με εκείνες άλλων χωρών του πλανήτη.
4. 4. Η χώρα μας παρά τη σοβαρή οικονομική κρίση της τελευταίας δεκαετίας βρίσκεται μεταξύ των χωρών με πολύ υψηλή ανθρώπινη ανάπτυξη και ο αντίστοιχος δείκτης της είναι ικανοποιητικός. Βέβαια, λόγω της κρίσης, η ετήσια αύξηση του δείκτη τα τελευταία χρόνια είναι πολύ μικρή.
5. 5. Ο συνδυασμός της υψηλής ανθρώπινης ανάπτυξης με τις χαμηλές εισοδηματικές ανισότητες των Ευρωπαικών χωρών αποτελούν πεδία όπου η Ευρώπη υπερτερεί σε σχέση με άλλες μεγάλες χώρες του πλανήτη. Σε συνδυασμό με άλλα χαρακτηριστικά της όπως το πολιτισμό, τη κουλτούρα της, την οργάνωση της κοινωνίας κ.α. ελκύει, χωρίς καταναγκασμό, άλλα κράτη στην υιοθέτηση των απόψεων της και συμβάλλει στην ενδυνάμωση της ήπιας ισχύος της αντισταθμίζοντας το γεγονός ότι η ισχυρή ισχύς της (στρατιωτική κ.α.) υπολείπεται εκείνης άλλων μεγάλων χωρών του πλανήτη (3).
Σήμερα είναι ευρύτερα αποδεκτό ότι η κλιματική αλλαγή αφ ενός και οι αυξανόμενες ανισότητες αφ ετέρου θα τροφοδοτήσουν τις κοινωνικές εντάσεις, διαμάχες και συγκρούσεις του 21ου αιώνα. Η Ευρώπη βρίσκεται σήμερα στη διεθνή πρωτοπορία του αγώνα για την αντιμετώπιση/άμβλυνση της κλιματικής αλλαγής. Ταυτόχρονα οι εισοδηματικές ανισότητες του πληθυσμού είναι μικρότερες σε σχέση με τις αντίστοιχες άλλων χωρών του πλανήτη, όπως υποδεικνύεται και από τη προαναφερόμενη έκθεση του ΟΗΕ. Αυτό ασφαλώς οφείλεται στις κατάλληλες πολιτικές παραγωγής και αναδιανομής εισοδημάτων που εφάρμοσαν οι χώρες αυτές. Συνεπώς οι προσπάθειες των Ευρωπαϊκών χωρών για να αμβλύνουν τα αίτια που μπορούν να προκαλέσουν εντάσεις και συγκρούσεις στο μέλλον είναι θετικές και θα πρέπει να βρούν μιμητές και σε άλλες περιοχές του πλανήτη.
1. 1) Amartya Sen (1933- ). Ινδός οικονομολόγος, φιλόσοφος και κοινωνιολόγος. Δίδαξε σε πολλά πανεπιστήμια μεταξύ των οποίων της Οξφόρδης και του Χάρβαρντ. Το 1998 του απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ οικονομικών για τις έρευνες του επί των οικονομικών των κοινωνικών παροχών.
2. 2) Corrado Gini (1984-1965). Ιταλός στατιστικολόγος και κοινωνιολόγος. Επινόησε ένα συντελεστή για τη μέτρηση της οικονομικής ανισότητας σε μία κοινωνία, ο οποίος ονομάστηκε συντελεστής GINI.
3. 3) Joseph Nye (1937- ). Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας καθηγητής του πανεπιστημίου του Harvard. Μετά το 1990 ανέπτυξε τη θεωρία του για την ήπια ισχύ (soft power) και τη σκληρή/ισχυρή ισχύ (hard power) των κρατών. Η ήπια ισχύς αναφέρεται στην έλξη που ασκούν κάποια κράτη για να πείσουν/προσελκύσουν άλλα να υιοθετήσουν τις απόψεις τους σε αντιδιαστολή με την σκληρή ισχύ (hard power) η οποία αναφέρεται στον εξαναγκασμό που ασκούν διάφορα κράτη για να επιβάλλουν σε άλλα τις απόψεις τους. Οι θεωρίες αυτές επηρέασαν τη πολιτική των ΗΠΑ ιδιαίτερα επί κυβερνήσεων Clinton και Obama.
