Πόσες φορές άραγε έχει ειπωθεί, ότι τα Χανιά αποτέλεσαν ένα σταυροδρόµι πολιτισµών, έναν τόπο συνύπαρξης του ετερόκλητου, της επανερµηνείας και της δηµιουργικής αφοµοίωσης, στοιχείων που αφήνουν τα ίχνη τους διάσπαρτα σε όλη την πόλη.
Αναζητώντας τούτα τα ίχνη, οδηγείται κανείς στη Μητρόπολη, έναν ναό που εντός του, προφυλάσσονται ιστορικά και καλλιτεχνικά τεκµήρια των όσων συνέθεταν κάποτε την πόλη των Χανίων. Στα ταραχώδη τέλη του 19ου αιώνα λοιπόν, επιστρέφουν στην Κρήτη οι πρώτοι απόφοιτοι των Ακαδηµιών και των Σχολών Καλών Τεχνών. Ένας από αυτούς, είναι ο Ιωάννης Καλλιτεράκης, ο οποίος είχε κρητική καταγωγή και φοίτησε στο Σχολείο των Τεχνών κατά την περίοδο 1868-1973, όπου το πρόγραµµα σπουδών είχε ήδη από το 1844-1862 διαµορφωθεί σύµφωνα µε τα πρότυπα των Ακαδηµιών Καλών Τεχνών της Ευρώπης. Αναπόφευκτα, ο νεαρός τότε καλλιτέχνης, θα ήρθε σε επαφή µε την δυτική τέχνη και µε τους νέους εικονογραφικούς δρόµους που θα ανοίγονταν µπροστά του, όπως αποδεικνύει το έργο “Αποκαθήλωση” (1893) το οποίο και κοσµεί ως σήµερα τον Ι. Ν. Τριµάρτυρης. Άµεσο εικονογραφικό του πρότυπο, αποτέλεσε το οµώνυµο έργο του Jean Jouvenet, φιλοτεχνηµένο το 1697, έργο το οποίο ο Καλλιτεράκης επανερµηνεύει.
Ωστόσο, το θέµα της Αποκαθήλωσης από τον Σταυρό, διατηρούσε µια πολύ συγκεκριµένη εικονογραφία, µε απλή και ολιγοµελή σύνθεση, όπως φαίνεται να ίσχυε µέχρι τον 16ο αιώνα, όταν στην Ρώµη, ο Daniele da Volterra σπάει αυτή την παράδοση, µε µια εντελώς νέα Αποκαθήλωση, πρωτοφανούς συνθετικού εύρους και στιλιστικού µεγαλείου, µια σύνθεση πολυπρόσωπη και δραµατική. Αυτή την εικονογραφική παράδοση, ακολουθεί πιστά και ο Jouvenet, ενώ 200 χρόνια αργότερα, ο Ιωάννης Καλλιτεράκης, αποφασίζει να παρεκκλίνει από την ορθόδοξη παράδοση, αναπαράγοντας το ίδιο έργο.
Μέσα σε µια συµπλοκή σωµάτων, ξεχωρίζει το σώµα του Χριστού, ακόµα σε στάση σταυρωµένου, του οποίου το βάρος γίνεται αισθητό µέσα από τις 4 φιγούρες που το πλαισιώνουν. Παράλληλα, παρατηρείται η συνύπαρξη δυο θεµάτων, έτσι η δράση εξελίσσεται σε δυο άξονες, τον βασικό, κάθετο, µε τη σκηνή της Αποκαθήλωσης και τον δευτερεύοντα οριζόντιο, µε τον θρήνο της Παναγίας και τις Μυροφόρες. Φυσικά δεν θα µπορούσε να παραµείνει ασχολίαστη η φιγούρα ενός από τους µεταφορείς του Χριστού, στην σκάλα κρατώντας το σεντόνι. Η στάση του είναι τόσο χαρακτηριστική, που σχεδόν αυτόµατα την συνέκρινα µε την αντίστοιχη µορφή στο έργο του Raffaello Sanzio, «Ο ενταφιασµός του Χριστού», µια µορφή ηρωική, στιβαρή µε γλυπτική ποιότητα, όπως φανερώνει η ιδιαίτερα φροντισµένη απόδοση της µυολογίας. Ένα σώµα που ισορροπεί, αψηφώντας τους φυσικούς νόµους, παίρνοντας µέρος σε µια κορυφαία στιγµή του Θείου Πάθους.
Εποµένως, ακόµη και η αντιγραφή, η επαναδιατύπωση, κρύβει δικές της προεκτάσεις και γόνιµους προβληµατισµούς. Ένας νεαρός καλλιτέχνης γνώρισε τη δυτική εικονογραφική παράδοση και διάλεξε να αναπαράγει ένα έργο, το οποίο κουβαλάει αιώνες σκέψεων και προσαρµογών πάνω στην θρησκευτική ζωγραφική. Μέληµά του δεν υπήρξε η απαρέγκλιτη τήρηση της ορθόδοξης παράδοσης, αλλά η έκφραση, η δηµιουργία καθώς και η ανάδειξη του οικουµενικού θρησκευτικού αισθήµατος.
*Ιστορικός τέχνης (MA Sapienza Università di Roma)
Όλες οι εικόνες προέρχονται από το διαδίκτυο, εκτός από εκείνη του έργου του Ι. Καλλιτεράκη, του οποίου η εικόνα είναι του Μ. Κιμιωνή.
