Η αποβίβαση ελληνικών στρατευμάτων στη Σμύρνη (Μάιος 1919)

ΣΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΩΝ ΠΑΡΙΣΙΩΝ 1919 “ALEA JACTA EST” (Ο ΚΥΒΟΣ ΕΡΡΙΦΘΗ) ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΥΜΜΑΧΟΥΣ… ΑΛΛΑ ΗΤΑΝ ΜΙΑ ΑΠΟΦΑΣΗ ΠΟΥ ΒΑΡΑΙΝΕ ΠΟΛΥ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥΣ ΩΜΟΥΣ.

Η ρητορική δεινότητα και η πειστική επιχειρηματολογία του Βενιζέλου στη συνέχιση της προώθησης των ελληνικών αιτημάτων στο Συνέδριο Ειρήνης των Παρισίων, έκαμψε και εξουδετέρωσε τις αντιρρήσεις και μικροεπιφυλάξεις των Συμμάχων ,κυρίως Αγγλογάλλων στα ουσιώδη ζητήματα για την ανάληψη επιχειρησιακού έργου της Ελλάδας στη Μικρά Ασια.

Συναίνεσαν οι Μεγάλες Δυνάμεις, παρά την ιταλική αντίδραση, στην πρόταση της Αγγλίας να καταληφθεί η Σμύρνη από τον ελληνικό στρατό, το Μάιο του 1919,λίγο διάστημα πριν την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών, με σκοπό να αποκατασταθεί η διασαλευμένη τάξη στην περιοχή.

Προηγουμένως η κυβέρνηση Βενιζέλου, για να εξασφαλίσει την ευνοϊκή στάση των Συμμάχων απέναντι στα ελληνικά αιτήματα που αφορούσαν τη Μικρά Ασία και τη Θράκη, είχε δεχτεί να στείλει ελληνικό στρατό στην εκστρατεία που έκαναν οι ΔυτικοΊ στην Ουκρανία εναντίον του νεοεπικρατούμενου σοβιετικού καθεστώτος, το Φεβρουάριο του 1919.

Επομένως, στις 6 Μαϊου του 1919 και ενώ ο Ορλάντο* απουσίαζε, ο Λόυντ Τζωρτζ πρότεινε την απόβαση Ελληνικών αγημάτων στη Σμύρνη, στο Συμβούλιο των Τεσσάρων*.

Ο Κλεμανσώ και ο Ουίλσων** συμφώνησαν με την πρόταση του Άγγλου πρωθυπουργού.
Χαρακτηριστικό είναι το σκηνικό που περιγράφεται από ΄Έλληνα διπλωμάτη:

“Όταν ο Βενιζέλος ρωτήθηκε, φθάνοντας, εκείνη τη μέρα, στη Συνδιάσκεψη από τον Λόυντ Τζώρτζ ,
-Εχετε διαθέσιμον στρατόν
Ο Βενιζέλος απάντησε:
– Εχομεν περί τίνος πρόκειται;
– Αποφασίσαμεν σήμερον μετά του προέδρου Ουίλσων και του κυρίου Κλεμανσώ ότι δέον να καταλάβετε τη Σμύρνη.
– Είμεθα έτοιμοι απάντησε ο Βενιζέλος”.

Υπό τις συνθήκες αυτές, δόθηκε στο Γενικό Στρατηγείο της Θεσσαλονίκης , η παρακάτω εντολή , με κρυπτογραφικό τηλεγράφημα από τον ίδιο τον πρωθυπουργό.

‘’Ταύτην την στιγμήν το Ανώτατον Συμβούλιον της Διασκέψεως με πληροφορεί ότι,εν τη σημερινή συνεδριάσει του, απεφάσισεν, όπως η στρατιωτική δύναμις, περί ης σας τηλεγράφησα, αναχωρήση αμέσως εις την Σμύρνην. Η απόφασις ελήφθη παμψηφεί.
Ζήτω το Έθνος”!

Στη συνέχεια απευθυνόμενος με διάγγελμά του ο Βενιζέλος στα ελληνικά αποβατικά αγήματα, θα αναφωνήσει: ‘’ Σπανίως, καθ’ όλην την μακράν ιστορίαν του εθνικού μας στρατού ,ανετέθη εις εν εκ των τμημάτων του αποστολή τιμητικωτέρα της ιδικής σας.
Αι ευχαί του έθνους ολόκληρου, σας συνοδεύουσιν’’.

Έτσι στα μέσα του Μάη του 1919 από τους μακεδονικούς ορμούς του Σταυρού και των Ελευθερών της Καβάλας ξεκίνουσε η μεγάλη νηοπομπή με επικεφαλής τα υπερωκεάνεια ‘’Θεμιστοκλής’’και ‘Πατρίς’’που μετέφεραν την 1η μεραρχία του ελληνικού στρατού,με διοικητή τον συνταγματάρχη Ν.Ζαφειρίου- ίσα στη Σμύρνη.

Η Σμύρνη την περίοδο εκείνη ήταν στη μεγάλη ακμή της , ήταν για τους Τούρκους ‘’η Γκιαούρ Ιζμίρ’’

Σε ένα πληθυσμό 350,000 κατοίκων οι 200,000 ήταν Έλληνες οι 80.000 ή 100.000 Τούρκοι,
οι 40 000 Αρμένιοι, οι 50.000 Εβραίοι και 30,000 Λεβαντίνοι (Ιταλοί,Γάλλοι,Άγγλοι, Αμερικανοί υπήκοοι).

Το εμπόριο και η βιομηχανία ,αλλά και όλες οι συναλλαγές ήταν κατά το μεγαλύτερο μέρος στα ελληνικά χέριά και η εμπορική γλώσσα ήταν η ελληνική.

Η πνευματική υπεροχή των Ελλήνων ήταν καταφανής . Τα ελληνικά σχολεία ηταν πολυάριθμα με επι κεφαλής την Ευαγγελική Σχολή.

Από τα μέσα του Απριλίου του 1919 στο λιμάνι της Σμύρνης βρίσκονταν τουλάχιστον 30 συμμαχικά πολεμικά . Μεταξύ αυτών μοίρα του ελληνικού στόλου με επικεφαλής το “Αβέρωφ” υπό τον πλοίαρχο Α.Χατζηκυριάκο.

Η παρουσία τόσων πολεμικών πλοίων γεννούσε σύγχυση στον πληθυσμό και όλοι περίμεναν κοινή Διασυμμαχική κατοχή.

Με την άφιξη των ελληνικών αποβατικών Δυνάμεων στις 15 Μαϊου 1919 δημιουργείται έντονο κλίμα αναβρασμού και συγκρουομένων συναισθημάτων στην περιοχή.

Από τη μιά ο τουρκικό εθνικισμός, του Νεοτουρκικού κομιτάτου με επικεφαλής το Νουρεντίν Πασά , φανάτιζε τους ομοεθνείς και προσεπάθει να παρασύρει τον τουρκικό πληθυσμό σε αντίσταση κατά των Συμμαχικών δυνάμεων, στρατολογώντας τους πλέον θαρραλέους και μάλιστα μοιράζοντάς τους, τις τελευταίες μέρες, όπλα , μαχαίρια και περίστροφα.,

Από την άλλη το ελληνικό στοιχείο άρχιζε να βρίσκεται σέ εθνική διέγερση και έξαρση, συνειδητοποιώντας το τί επρόκειτο να συμβεί.Πρώτος ο μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομο είχε λάβει πλήρη ενημέρωση, από τον πλοίαρχο Μαυρουδή, που είχε διαδεχθεί τον Α. Χατζήκυριακο ως κυβερνήτης του ‘Αβέρωφ’’, για το μεγάλο γεγονός της κατάληψης της πόλεως από τον ελληνικό στρατό.

Το διάγγελμα του Ελευθερίου Βενιζέλου, που θα ακολουθήσει, θα ξεσηκώσει και θα γεμίσει με περηφάνεια ακόμα περισσότερο τον ελληνισμό της Σμύρνης, παρότι συνιστά επιτακτικά σωφροσύνη και υπευθυνότητα στη διαχείριση της μεγάλης και κρίσιμης εκείνης στιγμής.

«Το πλήρωμα του χρόνου ήλθεν. Η Ελλάς εκλήθη υπό του Συνεδρίου της Ειρήνης να καταλάβή την Σμύρνη, ίνα να ασφαλίσή την τάξιν. Οι ομογενείς εννοούσιν ότι η απόφασις αυτή ελήφθη διότι εν τη συνειδήσει των διευθυνόντων το Συνέδριον είναι αποφασισμένη η Ένωσις της Σμύρνης μετά της Ελλάδος. Διετελέσας μέχρι των Βαλκανικών πολέμων υπόδουλος υπό τον αυτόν ζυγόν. Εννοώ καλώς, ποία αισθήματα χαράς θα πλημμυρίσουν σήμερον τας ψυχάς των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Την εκδήλωσιν των αισθημάτων τούτων δεν εννοώ βεβαίως να παρεμποδίσω. Αλλά είμαι βέβαιος, ότι η εκδήλωσις αυτή δεν θα λάβη ουδένα χαρακτήρα ούτε εχθρικότητας, ούτε υπεροψίας απέναντι ουδενός των συνοίκων στοιχείων του πληθυσμού…Η εκδήλωσις της πλημμυροούσης χαράς, ας συνοδευθή τουναντίον με εκδήλωσιν των αδελφικών αισθημάτων προς τους συνοίκους πληθυσμούς. Ας δοθή εις αυτούς να εννοήσουν, ότι δεν εορτάζομεν την κατάλυσιν ενός ζυγού, διά να υποκαταστήσωμεν εις αυτόν την ιδίαν ημών επικράτησιν επί βλάβην των άλλων. Αλλά ότι η Ελληνική ελευθερία θα φέρη προς όλους ανεξαρτήτως φυλής και θρησκεύματος, την ισότητα και την δικαιοσύνην. Εμπνέοντες εις πάντας τους συνοίκους πληθυσμούς την εμπιστοσύνην ταύτην, δεν μένομεν μόνον πιστοί εις αυτήν την εθνικήν μας υπόστασιν, αλλά και εξυπηρετούμεν άριστα αυτά τα υπέρτατα εθνικά συμφέροντα.

Ιδιαίτερα προσοχή πρέπει να επιδειχθή προς το Ιταλικόν στοιχείον. Ας μην παροραθή, ότι η Ιταλία συνήνεσε μετά των λοιπών Συμμάχων εις την Ελληνικήν κατάληψιν της Σμύρνης.

Γνωρίζω, ότι η έκκλησίς μου προς την Ελληνική Μικράν Ασίαν δεν γίνεται επί ματαίω και εύχομαι, όπως, όσον τάχιστα, δυνηθώ να επισκεφθώ αυτήν, κομιστής Ευαγγελίου της εθνικής δι΄αυτήν αποκαταστάσεως».

Ελευθέριος Βενιζέλος

Όπως φαίνεται, οι λεπτομέρειες της ελληνικής στρατιωτικής αποστολής είχαν συζητηθεί σε έκτακτη συνεδρίαση των Μεγάλων Δυνάμεων, που παρευρισκότανε και ο ίδιος ο Βενιζέλος.

Αμέσως μετά ο Έλληνας πρωθυπουργός έδωσε στην ελληνική κυβέρνηση οδηγίες για την μεταφορά του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη και την οργάνωση της κατάληψης, που «επί του παρόντος θα είχε μορφή στρατιωτικής κατοχής για την άσκηση ελέγχου στην τουρκική πολιτική διοίκηση». Συγχρόνως, συνέστησε απόλυτη μυστικότητα στην εφαρμογή των εντολών.

Η ελληνική απόβαση ήταν φυσικό να πανηγύριζεται με ξέφρενο ρυθμό από τον ελληνισμό της Μικράς Ασίας, που έβλεπε στα μάτια του ελληνικού στρατού τον ελευθερωτή που ερχόταν μετά από τόσα χρόνια αναμονής και ελπίδας να σφραγίσει τα όνειρα και τις προσδοκίες του. Ήταν, δυστυχώς ομως, όπως επισήμανε κυνικά και ο Andrews Bonaz Law, ‘μια προσωρινή μεταβατική κατάσταση και μία απόφαση ,που δεν θα δέσμευε την Αγγλία για παραχωρήσεις ουσιαστικής σημασίας”. Για την Ελλάδα βέβαια η απόφαση των Συμμάχων της 22ης Απριλίου/ 2 Μαϊου 1919 αποτελούσε αφετηρία για την πραγμάτωση των μικρασιατικών βλέψεων, όπως τις οραματίστηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος αλλά και κάθε Έλληνας πατριώτης.

Η συμπαράσταση της Αγγλίας στις ελληνικές προτάσεις δικαίωνε μέχρι στιγμής την αγγλόφιλη πολιτική του Έλληνα πολιτικού που είχε επισημάνει παλιότερα στο βασιλιά Κωνσταντίνο. «Η Αγγλία, ούσα αναμφισβητήτως η ισχυροτέρα μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων και συγχρόνως εκείνη, ης τα συμφέροντα δύναναται να εναρμονισθώσιν προς τα ημέτερα εν τη ανατολική λεκάνη της Μεσογείου».

Γεγονός αναμφισβήτητο, πάντως είναι ότι όλες οι επιτεύξεις του και ακόμα η μνημειώδης Συνθήκη των Σεβρών ήταν προϊόντα ακατάπαυστου μόχθου και εργασίας του Έλληνα ηγέτη.

Ο Βενιζέλος κατέβαλε αξαντλητική προσπάθεια. Τριάντα δύο μήνες επέδειξε υπεράνθρωπη εργατικότητα, θεόπνευστο και εργώδη ζήλο και θαυμαστή αντοχή. Δημοσιογράφος της εποχής θα επισημάνει: «Ας είναι μέτρον συγκρίσεως διά τους μεταγενεστέρους που θα τους υπενθυμίζη αιωνίως ότι αν ο ερασιτεχνισμός και η ραστώνη είναι ίσως δικαίωμα του ανθρώπου εις τον ιδιωτικόν βίον, αποτελούν αδίκημα κατά του συνόλου εις τον βίον τον δημόσιον».

Αλλά ας επανέλθωμεν ,όμως ‘’στην εορτήν των εορτων’,’ οπως χαρακτηρίσθηκε για τους Έλληνες εκεΊνη ημερα, της 15η Μαίου, και ημέρα ιδιαίτερα σημαδιακή για τις μετέπειτα εξελίξεις

‘’Από τα περίχωρα της Σμύρνης κατήρχοντο οι ευσταλείς Ίωνες κατάφορτοι ανθέων , δια να τα σκορπίσουν εις τους πόδας των ελληνικών στρατευμάτων.Γυναίκες και άνδρες περιεβλήθεισαν καινουργείς ενδυμασίας, ως εάν μετέβαινον εις την Ανάστασιν…..

Κύματα ανθρώπων ήρχοντο σιδηροδρομικώς από το εσωτερικόν , από την Μαγνησίαν, το Νυμφαίον και την Μαινεμένην, από την Έφεσον, το Αϊδίνιον και το Ναζλή, δια να προσφέρουν τα άγια δάκρυά των, δια να γονυπετήσουν εμπρός εις την πολεμικήν σημαίαν της μητρός Ελλάδος’’ θα γράψει την επόμενη ημέρα ο μικρασιατικός τύπος.

Για το ίδιο γεγονός ,η ιστορία του Γ.Ε.Σ. αναφέρει: ‘Η αποβίβαση των στρατιωτικών αγημάτων άρχισε στις 07.30 το πρωί , από τα ελληνικά μεταγωγικά που έφτασαν παραφορτωμένα στο λιμάνι της Σμύρνης. Εντός βραχυτάτου χρονικού διαστήματος ολόκληρος η προκυμαία από του τηλεγραφείου μέχρι της Πούντας παρουσίαζε το θέαμα στρατοπέδου. Προ της λέσχης των Κυνηγών, ίσταται ο μητροπολίτης Χρυσόστομος μεθ όλου του κλήρου φέροντας τα ιερατικά άμφια, ευλογών τους αποβιβαζόμενους ευζώνους’’Ητανε ο σεβαστός ιεράρχης που μια μέρα ενωρίτερα είχε από τους πρώτους πληροφορηθεί την αποβίβαση των ελληνικών στρατευμάτων στη Σμύρνη και είχε μιλήσει με τα μάτια δακρυσμένα στο εκκλησίασμά του, στην Αγία Φωτεινή

‘’Το χρέος μας ως Έλληνες μας καλεΊ να αρθώμεν υπέρ το πνεύμα του αιώνος το οποίον εί- ναι ακόμη εθνικιστικόν ,να αρθώμεν εις το πνεύμα των αιώνων , το οποίο είναι αιώνιον και όπου καταργούνται αι διαιρέσεις και αι διαφοραί ανθρώπου από άνθρωπον και έθνους από έθνος.’’.

Η εναρμόνιση των όσα αναφερει ο μητροπολίτης σε σχέσει με όσα συμπεριλαμβάνει το δίαγγγελμα του Ελευθερίου Βενιζέλου είναι προδήλως εμφανή

Η προτροπή και επισήμανση να μην πάρει η αποβίβαση πολεμικό χαρακτήρα ήταν ρητή και επιτασσόμενη.

Κι όμως δυστυχώς πήρε!

Ενώ είχε αποβιβασθεί το 3ο σύνταγμα Ευζώνων στην προκυμαία της Πούντας και εκινείτο στον παραλιακό δρόμο προς την Καραντίνα άρχισαν να πέφτουν οι πρώτοι πυροβολισμοί.Η τουρκική αντίσταση εκδηλωνόταν εκείνες τις στιγμές στη Σμύρνη . Και η μάχη απλώθηκε με ταχύτητα σε ολόκληρη την πόλη, μεταβάλλοντας την πανηγυρική ατμόσφαιρα σε πολεμική .

Οι συμπλοκές διήρκησαν όλη τη μέρα και σποραδικά συνεχίσθηκαν κι όλη τη νύχτα μέχρι το πρωί. Υπήρξαν νεκροί και τραυματίες και από τις δύο πλευρές .Σημειώθηκαν αρπαγες και λεηλασίες καταστημάτων . Ο Κάλθορπ,ο αρχηγός των Συμμαχικών Δυνάμεων, για τα έκτροπα, σε έκθεσή του, κατελογισε ευθύνες ηθικής αυτουργίας αλλά και συμμετοχής στον ιταλικό παράγοντα, που είχε βλέψεις στην περιοχή της Σμύρνης.

Οι πληροφορίες για τα γεγονότα μεταδόθηκαν σε όλο τον κόσμο .Θορύβησαν και τον ίδιο το Βενιζέλο στο Παρίσι, ο οποίος φοβήθηκε μήπως η Διάσκεψη κάνει άρση της εντολής για την κατάληψη της Σμύρνης από τον ελληνικό στρατό. Αμέσως ο Έλληνας πρωθυπουργός έστειλε αλλεπάλληλα τηλεγραφήματα στην Αθήνα και στη Σμύρνη για λήψη δραστικών μέτρων που να εκτονώσουν την κατάσταση. Παράλληλα έδωσε εντολή στον αντιπρόεδρο της ελληνικής κυβέρνηση Εμμανουήλ Ρέπουλη να πάει κατεπειγόντως στη Σμύρνη για να ελέγξει πρόσωπα και αρχές και να τονίσει ότι η ελληνική παρουσία στη Σμύρνη έχει στρατιωτικό χαρακτήρα και δεν υποκαθιστά την πολιτική και θρησκευτική διοίκηση της περιοχής.

Τέλος έκρινε αποστολή πολιτικού συμβούλου της στρατιωτικής ηγεσίας παραγγέλοντας να διαβιβασθεί η προσωπική του παράκληση στον Αριστείδη Στεργιάδη να αναλάβει τα καθήκοντα και το ρόλο της θέσης αυτής.

Ο Αριστείδης Στεργιάδης γνώριμος στον Ελευθέριο Βενιζέλο από την Επανάσταση στο Θέρισο αλλά και από τη συνεργασία που είχαν στη προπαρασκευή νόμων στη συνέχεια, είχε αξιολογηθεί θετικα, λαμβανομένου και υπόψη την πετυχημένη θητεία του ως γενικός διοικητής Ηπείρου, πριν αναχωρήσει για τη Σμύρνη ,προκειμένου να πληρώσει το νέο αξιώμα του, του Ύπατου Αρμοστή στην περιοχή.

Με την επιλογή του Στεργιαδη και με τις εντολές που του παρέδωσε, ο Βενιζέλος ήθελε να αποτρέψει οιανδήποτε καταπίεση των Τούρκων από τον ελληνικό στρατό, την ελληνική διοίκηση,αλλά και από το ελληνικο στοιχείο της Ιωνίας και να εξασφασλίσει μια ισοτιμία μεταξύ των συνοίκων πληθυσμών , κάτι που θα διεκόλυνε το έργο του , το διπλωματικό στη συνέχεια.

Και ενώ η Μεγάλη Ιδέα με αρχιτέκτονα τον Έλληνα πρωθυπουργό ,καλά μεθοδευμένα, έπαιρνε σάρκα και οστα με την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών ,την ίδια ώρα για το νεοτουρκικό εθνικισμό είχε σημάνει εκ νέου η αφύπμνισή του, και έχοντας επικεφαλής τον Κεμάλ με συνθήματα ΄Η Τουρκία στους Τούρκους”, “Θάνατος στους Γιουνάν”, άρχιζε η ελληνοκτόνος δράση του.

*Ιταλός Πρωθυπουργός
**Αμερικανός Πρόεδρος

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ ΤΟΜ. 34 ΕΚΔΟΤΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ , ΑΘΗΝΑ 2015
• ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ Α. ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ Ο ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ, Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΗΓΕΤΗΣ. ΑΘΗΝΑ 1997
• ΚΑΡΓΑΚΟΥ Ι, ΣΑΡΑΝΤΟΥ , Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ 1919-1922
• ΡΟΔΑ Λ. ΜΙΧΑΗΛ (ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ) , Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ , ΑΘΗΝΑ 1950
• ΡΟΥΣΣΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ, ΝΕΩΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ 1826-1974, ΑΘΗΝΑ 1975