Η ιστορία της Αρχαίας Απτέρας από τον 8ο αι. π.Χ. μέχρι σήμερα, “ξετυλίγεται” μέσα από τις σημαντικές εργασίες της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χανίων που αυτήν την περίοδο βρίσκονται σε εξέλιξη στην αρχαία πόλη. Την σπουδαιότητά της στην αρχαιότητα μαρτυρούν τα μεγάλα δημόσια κτήρια και μνημεία που έχει φέρει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη.
Mία ακόμη σημαντική ψηφίδα, έρχονται να προσθέσουν -18 χρόνια μετά την πρώτη ανασκαφή- οι νέες ανασκαφικές εργασίες της Αρχαιολογίας στη ρωμαϊκή αστική οικία με τους εντυπωσιακούς κίονες, της οικίας δηλαδή μιας εύπορης οικογένειας, όπως συναντάται σε αντίστοιχα γνωστά παραδείγματα π.χ. στην Κνωσό και στην Ελεύθερνα. Το ανασκαφικό έργο, που βρίσκεται σε εξέλιξη, πρόκειται να δώσει πολλά σημαντικά δεδομένα όχι μόνο για τον τύπο των οικιών στην Απτέρα, αλλά και για την καθημερινή ζωή των κατοίκων της. Σημαντικό ακόμα θα είναι το έργο της αναστήλωσης της περίστυλης αυλής με τους κίονες οι οποίοι βρίσκονται ανέπαφοι πάνω στο έδαφος μετά τον ισχυρό σεισμό του 365 μ.Χ. Μάλιστα για το έργο υπάρχει εγκεκριμένη μελέτη.
Με αφορμή τη νέα ανασκαφή της ρωμαϊκής αστικής οικίας αλλά και την τελετή υιοθεσίας του Αρχαίου Θεάτρου της Απτέρας αύριο Κυριακή στις 11:30 το πρωί από μαθητές του 2ου Γυμνασίου Χανίων και του Γυμνασίου Βάμου, οι “διαδρομές” μίλησαν με τη διευθύντρια της ανασκαφής της ρωμαϊκής αστικής οικίας Βάννα Νινιού – Κινδελή και τη δρ αρχαιολόγο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χανίων Κατερίνα Τζανακάκη.
To αρχαίο θέατρο
Μια πραγματική αποκάλυψη αποτελεί πλέον το αποκαταστημένο αρχαίο θεάτρο της Απτέρας. Οι εργασίες αποκατάστασης ολοκληρώθηκαν ακριβώς έναν χρόνο πριν, τον Νοέμβριο του 2015 από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Χανίων. Η εκτέλεση του έργου είχε ξεκινήσει από την πρώην ΚΕ΄ ΕΠΚΑ το 2012 με συγχρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ ύψους 2.440.000 ευρώ.
Λίγο πριν την υιοθεσία του, από μαθητές του 2ου Γυμνασίου Χανίων και του Γυμνασίου Βάμου, το πρωί της Κυριακής, στο αρχαίο θέατρο της Απτέρας μας “ξεναγεί” η δρ αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χανίων Κατερίνα Τζανακάκη.
Το θεατρικό οικοδόμημα είναι κατασκευασμένο εξ ολοκλήρου από τοπικό πωρόλιθο και χωροθετήθηκε κοντά στη νοτιοανατολική είσοδο της πόλης σε φυσική κοιλότητα του εδάφους με νότιο προσανατολισμό και θέα τα Λευκά όρη. Τα κύρια μέρη του θεάτρου της Απτέρας είναι το κοίλο, η ορχήστρα και η σκηνή. Συνολικά η χωρητικότητα του θεάτρου κατά την αρχαιότητα υπολογίζεται σε 3.700 θεατές.
Η ορχήστρα του θεάτρου της Απτέρας με ακτίνα μόλις 5,45μ., αποτελεί μια από τις μικρότερες ορχήστρες αρχαίου θεάτρου, στοιχείο που υποδηλώνει ότι προοριζόταν κυρίως για μουσικά και θεατρικά δρώμενα. Το δάπεδό της είναι κατασκευασμένο από καλά πατημένο χώμα και στο κέντρο της διατηρείται η κυκλική λίθινη βάση της θυμέλης, του βωμού του θεού Διονύσου, όπου πριν από κάθε παράσταση προσφέρονταν θυσίες.
Η σκηνή, ορθογώνιο, μακρόστενο οικοδόμημα στην περιφέρεια της ορχήστρας απέναντι από το κοίλο, ήταν ο χώρος που εκτυλισσόταν η θεατρική δράση. Η σκηνή που σώζεται σήμερα στην Απτέρα προέκυψε κατά τις μετασκευές της ρωμαϊκής περιόδου. Ανατολικά και δυτικά του θεάτρου βρίσκονται οι αντίστοιχες πάροδοι.
Εντυπωσιακή και μεγάλης σημασίας για το θέατρο είναι η λιθόστρωτη οδός που εντοπίζεται στα ανατολικά του θεάτρου και χρονολογείται στην ελληνιστική εποχή. Το συνολικό της μήκος είναι 55μ. ενώ το μέγιστο πλάτος της 1,60μ. Εξυπηρετούσε την πρόσβαση προς την ορχήστρα μέσω της ανατολικής παρόδου. Για την άνοδο στο επιθέατρο υπήρχε κλίμακα στα ανατολικά του. Από τα ανασκαφικά δεδομένα συμπεραίνεται ότι εξυπηρετούσε και άλλα δημόσια κτήρια της πόλης που βρίσκονταν κοντά στο θέατρο, μεταξύ των οποίων και ιερά. Οι κύριες οικοδομικές φάσεις του θεάτρου της Απτέρας είναι τρεις: η ελληνιστική, η ρωμαϊκή Α’ και η ρωμαϊκή Β’.
Η αποκατάσταση του θεάτρου
Το κοίλο του θεάτρου υπέστη μεγάλη καταστροφή κατά τα τέλη του 19ου – αρχές 20ου αιώνα, όταν κατασκευάστηκε ασβεστοκάμινος στο κέντρο του, υλικό καύσης της οποίας αποτέλεσαν τα εδώλια και τα υπόλοιπα αρχιτεκτονικά μέλη του θεάτρου. Εξαιτίας αυτής της καταστροφής διατηρείται σήμερα μικρό τμήμα των εδωλίων και των κερκίδων του θεάτρου.
Η υπόβαση των εδωλίων έδωσε στους αρχαιολόγους τη γεωμετρία του κοίλου βάσει της οποίας μπόρεσε να πραγματοποιηθεί η αποκατάστασή του. Τα περισυλλεγμένα εδώλια επανατοποθετήθηκαν σε ομόλογες θέσεις και τα νέα μέλη κατασκευάστηκαν από παρόμοιο φυσικό λίθο. Οσα εδώλια σώζονταν σπασμένα, συγκολλήθηκαν επί τόπου και όσα διατηρούνταν αποσπασματικά συμπληρώθηκαν σύμφωνα με την ενδεδειγμένη μεθοδολογία. Η τελική επιφάνεια όλων των νέων μελών λαξεύθηκε με εργαλεία παρόμοια με τα αρχαία, ώστε να προσομοιάζει με την επιφάνεια των αρχαίων μελών.
Πολλά από τα καταπεσμένα αρχιτεκτονικά μέλη των παρόδων που προέκυψαν από την ανασκαφική έρευνα, ανατάχθηκαν στην αρχική τους θέση, με αποτέλεσμα σήμερα η αναστηλωμένη δυτική πάροδος να φτάνει σε ύψος τα 3μ., ενώ η ανατολική να πλησιάζει τα 2μ.
Η τρισδιάστατη αναπαράσταση του θεατρικού οικοδομήματος στηρίχθηκε στα συμπεράσματα που προέκυπταν καθόλη τη διάρκεια του έργου για την έκταση του μνημείου και το συνολικό του. Οι κύριες οικοδομικές φάσεις του θεάτρου της Απτέρας όπως αποτυπώνονται παραπάνω είναι τρεις: η ελληνιστική, η ρωμαϊκή Α και η ρωμαϊκή Β΄.
Να σημειωθεί πως υπεύθυνες του έργου ήταν διαδοχικά η Αναστασία Τζιγκουνάκη, προϊσταμένη της πρώην ΚΕ΄ ΕΠΚΑ και από τη σύσταση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χανίων τον Νοέμβριο του 2014, η Κατερίνα Τζανακάκη δρ αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χανίων.
1 από 2
ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ 18 ΧΡΟΝΙΑ:
“Φως” στη ρωμαϊκή αστική οικία της Απτέρας
Στα δυτικά του θεάτρου της αρχαίας πόλης της Απτέρας απλώνεται ο πυκνός πολεοδομικός ιστός των οικιών. Η πρώτη άρχισε να έρχεται στο φώς, ήδη τη δεκαετία του 1990. Η Προγραμματική Σύμβαση της Περιφέρειας Κρήτης με την Εφορεία Χανίων έδωσε τη δυνατότητα να ξαναρχίσει η συστηματική ανασκαφή της ρωμαϊκής αστικής οικίας μετά από δεκαοκτώ χρόνια, επισημαίνει στις “διαδρομές” η διευθύντρια της ανασκαφής, αρχαιολόγος Βάννα Νινιού – Κινδελή
Σύμφωνα με την κα Νινιού – Κινδελή, η κατασκευή της χρονολογείται στον 1ο αιώνα μ.Χ., εποχή κατά την οποία η πόλη γνώρισε νέα άνθηση και οικοδομήθηκαν πολλά δημόσια κτήρια. Τα δεδομένα των ανασκαφών των τελευταίων ετών στο θέατρο και στην οικία, έχουν δείξει ότι κάποια καταστροφή που έγινε μετά τα μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ., ανάγκασε τους κατοίκους να κάνουν επισκευές ή και μετασκευές, αλλαγές δηλαδή στη χρήση των χώρων (κατάργηση χώρων, φραγή εισόδων).
Η τελική της καταστροφή ήρθε με τον ισχυρό σεισμό του 365 μ.Χ., καταλυτικό για τη ζωή ολόκληρου του νησιού. Κατά τους επόμενους αιώνες (5ο-7ο μ.Χ.) ο χώρος χρησιμοποιήθηκε πολύ πιο περιορισμένα, αλλά προκάλεσε και σημαντικές καταστροφές σε ορισμένα τμήματα.
Πρόκειται για τυπικό δείγμα ρωμαϊκής αστικής οικίας, της οικίας δηλαδή μιας εύπορης οικογένειας, όπως συναντάται στα περισσότερα αντίστοιχα γνωστά παραδείγματα στην Κρήτη (Κίσαμος, Ελεύθερνα, Κνωσός), τα οποία ακολουθούν τα βασικά αρχιτεκτονικά πρότυπα των οικιών της ελληνιστικής περιόδου.
1 από 1
Οι κίονες της περίστυλης αυλής
Τον κεντρικό χώρο του σπιτιού καταλαμβάνει περίστυλη αυλή με 5×7 κίονες, η οποία περιβάλλεται από στοά στεγασμένη με κεραμοσκεπή. Οπως αναφέρει η διευθύντρια της ανασκαφής, σπαράγματα τοιχογραφιών που βρέθηκαν σε όλο τον χώρο της στοάς, πεσμένα κατά την καταστροφή, δείχνουν ότι ήταν διακοσμημένη με πλούσιο χρωματικό διάκοσμο (ερυθρό, μαύρο, ωχρό, πρασινωπό κ.λπ.) Στην αυλή υπήρχε κήπος και διακοσμητικά γλυπτά μικρού μεγέθους. Γύρω της αναπτύσσονταν τα δωμάτια του σπιτιού. Πολύ μεγάλος χώρος που έχει ερευνηθεί εν μέρει προς τα βόρεια, ίσως ταυτίζεται με τον χώρο των συμποσίων.
Προς τα νότια επικοινωνεί με δεύτερη αυλή, το αίθριο, στο οποίο υπάρχει στέρνα για τη συλλογή των ομβρίων υδάτων και λίθινη βάση για τη στήριξη της λεκάνης δίπλα της. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται λίθινος τραπητής (εργαλείο σύνθλιψης της ελιάς) για την εξυπηρέτηση των οικιακών αναγκών.
Τα γλυπτά της Αρτέμιδος και του Απόλλωνος
Πέντε κατώφλια προς τα δυτικά και τα ανατολικά του αιθρίου οδηγούν σε άλλα δωμάτια του σπιτιού ενώ προς τα νότια επικοινωνεί με τον χώρο της κύριας εισόδου. Ο χώρος αυτός, κεραμοσκεπής επίσης, που ερευνήθηκε πριν από ένα χρόνο περίπου, έδωσε σημαντικά στοιχεία για την αρχιτεκτονική και τη λειτουργία της οικίας, αλλά ήταν και η αφορμή να εντοπιστεί η λιθόστρωτη οδός. Με άξονα Α-Δ, φαίνεται να συνδέει την οικία με το δρόμο του θεάτρου και δίνει περισσότερα στοιχεία για τον πολεοδομικό ιστό της πόλης.
Εδώ, ήρθε στο φως το σημαντικότερο μέχρι τώρα εύρημα της ανασκαφής. Τα δύο μικρού μεγέθους γλυπτά, της Αρτέμιδος και του Απόλλωνος. Η Αρτεμις, θεά προστάτιδα της Απτέρας, είναι φτιαγμένη από χαλκό και ο Απόλλων από μάρμαρο, και τα δύο σε πολύ καλή κατάσταση διατήρησης. Πιθανότατα αποτελούσαν το οικιακό ιερό, συνηθισμένο σ’ αυτές τις οικίες, κάτι ανάλογο με τα εικονοστάσια πολλών χριστιανικών σπιτιών.
Το ανασκαφικό έργο, που βρίσκεται σε εξέλιξη, πρόκειται να δώσει πολλά σημαντικά δεδομένα όχι μόνο για τον τύπο των οικιών στην Απτέρα, αλλά και για την καθημερινή ζωή των κατοίκων της, σύμφωνα με την κα Νινιού – Κινδελή. Σημαντικό ακόμα θα είναι το έργο της αναστήλωσης της περίστυλης αυλής για το οποίο υπάρχει εγκεκριμένη μελέτη.
Μπορείτε να δείτε εντυπωσιακό βίντεο της Εφορίας Αρχαιοτήτων Χανίων με ψηφιακή απεικόνιση του αρχαίου θεάτρου και της ρωμαϊκής αστικής οικίας με την περίστυλη αυλή εδώ:
