Η αρχιτεκτονική συναντά την… Κάλλας

Η αρχιτεκτονική συναντά τη μουσική μέσα από πρωτοποριακές δράσεις του Εργαστηρίου
Ψηφιακών Μέσων – Dmlab της Σχολής Αρχιτεκτονικής του Πολυτεχνείου Κρήτης

Ηδη, στο πλαίσιο προπτυχιακού μαθήματος της Σχολής Αρχιτεκτόνων: “Ψηφιακές Τεχνολογίες στον Αρχιτεκτονικό Σχεδιασμό ΙΙ” έχουν υλοποιηθεί φοιτητικές εργασίες, όπως αυτή της Σοφίας Σιάγα, που απεικονίζει μακέτα για την μετάφραση του μουσικού κομματιού Struggle for Pleasure του Wim Mertens σε αρχιτεκτονικό χώρο. 

Τώρα, το Εργαστήριο έχει προχωρήσει σε συνεργασία με την Εθνική Λυρική Σκηνή (ΕΛΣ)! 

Αφορμή αποτελεί το αφιέρωμα της ΕΛΣ για τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας. 

Ήδη, έχουν γίνει πειραματισμοί για τον μετασχηματισμό του τρισδιάστατου χώρου της αίθουσας “Σταύρος Νιάρχος” της ΕΛΣ με βάση τον ήχο στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού εργαστηρίου “Visualising the Voice of Maria Callas”.

Τώρα, το Εργαστήριο Ψηφιακών Μέσων θα επικεντρωθεί στην περαιτέρω διερεύνηση των σχέσεων μεταξύ αρχιτεκτονικής και μουσικής, χώρου και ήχου και -μέσω της χρήσης νέων ψηφιακών μέσων- θα επιδιώξει να οπτικοποιήσει πειραματικά τον ίδιο τον ήχο της σημαντικότερης υψιφώνου όλων των εποχών. 

Αυτός είναι και ο σκοπός του workshop: “Visualising the Voice of Maria Callas”, που οργανώνει το Εργαστήριο Ψηφιακών Μέσων (DmLab) του Πολυτεχνείου Κρήτης από 1 έως 7 Δεκεμβρίου στις εγκαταστάσεις της ΕΛΣ (Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος), στην Αθήνα με δωρεάν συμμετοχή 10 επιλεγμένων συμμετεχόντων.

Μάλιστα, οι εικονικές και υβριδικές εγκαταστάσεις που θα προκύψουν από τους πειραματισμούς με τα 3D point clouds των σαρωμένων εσωτερικών χώρων του κτηρίου του Renzo Piano και τα αποσπάσματα από άριες της Μαρίας Κάλλας θα εκτεθούν στο φουαγιέ της ΕΛΣ (7-21 Δεκεμβρίου 2023) και στα Χανιά την άνοιξη του 2024.

Μιλώντας στις “διαδρομές” ο υπεύθυνος του έργου, καθηγητής Ψηφιακών Τεχνολογιών στον Αρχιτεκτονικό Σχεδιασμό, διευθυντής Εργαστηρίου Ψηφιακών Μέσων – DmLab της Σχολής Αρχιτεκτονικής του Πολυτεχνείου Κρήτης, Πάνος Παρθένιος, εξηγεί: «Το Εργαστήριο Ψηφιακών Μέσων (DmLab) του Πολυτεχνείου Κρήτης στο πλαίσιο της εξωστρέφειας και της καινοτομίας που επιδιώκει έχει συνάψει μνημόνιο συνεργασίας με την ΕΛΣ. Η συνεργασία αυτή ξεκίνησε με ένα ερευνητικό πρόγραμμα δημιουργίας ενός τρισδιάστατου ψηφιακού διαδραστικού μοντέλου της Κεντρικής Σκηνής και των Παρασκηνίων της Εθνικής Λυρικής Σκηνής το 2022 και εξελίχθηκε στην διοργάνωση από κοινού ενός πρωτοποριακού εκπαιδευτικού εργαστηρίου με τίτλο Visualising the Voice of Maria Callas.

Η εκδήλωση εντάσσεται στο πλαίσιο του αφιερώματος της ΕΛΣ για τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας. Αποτελεί μέρος των εκδηλώσεων σχετικά με την επέτειο της UNESCO για τη Μαρία Κάλλας το έτος 2023 που υλοποιούνται με την υποστήριξη του Ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού και θα πραγματοποιηθεί 1 με 7 Δεκεμβρίου 2023 στην Εθνική Λυρική Σκηνή».

Ο κ. Παρθένιος εξηγεί ότι «με αφορμή το αφιέρωμα για τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας, το εργαστήριο αυτό θα επικεντρωθεί στην περαιτέρω διερεύνηση των σχέσεων μεταξύ αρχιτεκτονικής και μουσικής, χώρου και ήχου και -μέσω της χρήσης νέων ψηφιακών μέσων- θα επιδιώξει να οπτικοποιήσει πειραματικά τον ίδιο τον ήχο της σημαντικότερης υψιφώνου όλων των εποχών. Στόχος αυτού του εργαστηρίου είναι να προσφέρει στους συμμετέχοντες την ευκαιρία να κατανοήσουν τη χρήση δημιουργικών εργαλείων νέων μέσων.

Οι συμμετέχοντες θα πειραματιστούν με τα τρισδιάστατα μοντέλα (3D point clouds) των σαρωμένων εσωτερικών χώρων του κτιρίου της ΕΛΣ, όπως προέκυψαν από το προηγούμενο ερευνητικό πρόγραμμα του DmLab, ενώ θα αναζητήσουν τρόπους αποτύπωσης των αλληλεπιδράσεων ανάμεσα στη φωνή της Μαρίας Κάλλας και των χώρων της ΕΛΣ.

Πιο συγκεκριμένα, η παραμετρική ανάλυση μέσω ειδικών λογισμικών των ήχων από συγκεκριμένες άριες της Μαρίας Κάλλας θα επηρεάσει με διάφορους πειραματικούς τρόπους τις χωρικές παραμέτρους των τρισδιάστατων μοντέλων των χώρων της ΕΛΣ.

Οι συμμετέχοντες θα χρησιμοποιήσουν εργαλεία όπως το TouchDesigner και το Blender για να διερευνήσουν πώς θα μπορούσε να μεταβάλλεται για παράδειγμα η γεωμετρία, τα χρώματα, ο φωτισμός και οι υφές της Αίθουσας “Σταύρος Νιάρχος” ανάλογα με τα αποσπάσματα από τη Νόρμα του Μπελίνι, την Τόσκα του Πουτσίνι ή την Κάρμεν του Μπιζέ».

ΣΥΝΔΕΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ-ΜΟΥΣΙΚΗΣ

Για το πώς συνδέεται η αρχιτεκτονική με τη μουσική, ο Πάνος Παρθένιος μας λέει: «Έχουν γραφτεί πολλά και γίνεται εκτεταμένη έρευνα σχετικά με την σχέση μουσικής και αρχιτεκτονικής. Το Εργαστήριο Ψηφιακών Μέσων του Πολυτεχνείου Κρήτης υποστηρίζει αρκετά χρόνια την έρευνα στο πεδίο αυτό, σε επίπεδο διδακτορικών διατριβών, μεταπτυχιακών διπλωματικών και προπτυχιακών μαθημάτων. Πέρα από τους εύκολους ορισμούς όπως “η αρχιτεκτονική είναι παγωμένη μουσική”, η επιστήμη των μαθηματικών και των υπολογιστών έχουν δημιουργήσει πολύ ενδιαφέροντες διαύλους αμφίδρομης επικοινωνίας μεταξύ της μουσικής και της αρχιτεκτονικής, με πρωτοπόρο ερευνητή τον Ιάννη Ξενάκη, συνθέτη, θεωρητικό της μουσικής, αρχιτέκτονα, μηχανικό, μαθηματικό και έναν από τους πιο προοδευτικούς και δημιουργικούς στοχαστές του 20ού αιώνα. Ένα από τα πειραματικά πεδία που απασχολεί τους αρχιτέκτονες στο Εργαστήριο Ψηφιακών Μέσων είναι πώς μέσω της μετάφρασης αστικών τοπίων και γειτονιών σε ήχους μπορούμε να επέμβουμε με όρους μουσικής σύνθεσης για να βελτιώσουμε την αισθητική αρμονία των πόλεών μας -ή αν θέλετε να “κουρδίσουμε τις πόλεις μας”. Στο ηχητικό αποτύπωμα των όψεων μιας γειτονιάς μπορούμε ίσως να ακούσουμε και να εντοπίσουμε μια παραφωνία την οποία έπειτα να διορθώσουμε αρχιτεκτονικά».

Ρωτάμε τον κ. Παρθένιο τι αναμένεται να προκύψει από το εκπαιδευτικό εργαστήριο.

«Οι δημιουργίες που θα προκύψουν από το εκπαιδευτικό εργαστήριο θα είναι υβριδικές καλλιτεχνικές εγκαταστάσεις (art installations) οι οποίες θα οδηγούν τον επισκέπτη σε έναν εικονικό κόσμο μουσικής και αρχιτεκτονικής εμπειρίας. Πιο συγκεκριμένα, ο επισκέπτης της έκθεσης θα μπορεί φορώντας μία συσκευή εικονικής πραγματικότητας να εμβυθιστεί και να περιηγηθεί μέσα στο τρισδιάστατο μοντέλο που θα έχει προκύψει έπειτα από τους πειραματισμούς και την αλληλεπίδραση με τα αποσπάσματα από τις άριες της Μαρίας Κάλλας -τα οποία θα μπορεί παράλληλα να απολαμβάνει- ανάλογα με τη προσωπική ματιά του καλλιτέχνη που θα συμμετέχει στο workshop. Στόχος του εργαστηρίου είναι να υποστηρίξει την δημιουργία των συμμετεχόντων από την αρχιτεκτονική, τις εικαστικές τέχνες, τη μουσική σύνθεση, τη σκηνογραφία ή την επιστήμη των υπολογιστών και να αναδείξει τις ψηφιακές καλλιτεχνικές τους δεξιότητες και την πειραματική τους δουλειά. Θα επιλεγούν μέχρι δέκα (10) συμμετέχοντες/ουσες από την επιστημονική επιτροπή του εργαστηρίου, οι οποίοι θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν με φυσική παρουσία δωρεάν το εργαστήριο.

Οι συμμετέχοντες/ουσες θα παρακολουθήσουν μια σειρά διαλέξεων και πρακτικών σεμιναρίων, αλλά και ξεναγήσεων στους χώρους της ΕΛΣ. 

Η πρώτη έκθεση θα εγκαινιαστεί στο φουαγιέ της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα “Σταύρος Νιάρχος” στις 7 Δεκεμβρίου στις 17:00, και η δεύτερη στα Χανιά την Άνοιξη του 2024». 

«Στάδια μελέτης και πειραματισμού»

«Η έννοια της σχέσης της αρχιτεκτονικής και της μουσικής έχει περάσει και συνεχίζει να περνάει πολλά στάδια μελέτης και πειραματισμού», λέει το μέλος του Εργαστηρίου Ψηφιακών Μέσων – Dmlab της Σχολής Αρχιτεκτονικής του Πολυτεχνείου Κρήτης, Λουκάς Φατούρος.

«Η αρχιτεκτονική και η μουσική, δημιουργούν διαφορετικές αισθήσεις στον άνθρωπο, χρησιμοποιούν διαφορετικά μέσα και πλάθουν κόσμους πραγματικούς και ονειρικούς αντίστοιχα. Παρόλα αυτά, και τα δύο χρησιμοποιούν την επιστήμη των μαθηματικών, εκτελώντας έργα παραγμένα από ένα σύνολο εννοιών όπως η επανάληψη, η ένταση, η έκπληξη, η συμμετρία κ.λπ. Πλέον, με τα τεχνολογικά μέσα που διαθέτουμε, μπορούμε να “βυθιστούμε” αρκετά, σε τρισδιάστατους ψηφιακούς κόσμους που οι δύο αυτές έννοιες γεφυρώνονται, με τη δυνατότητα παραγωγής τόσο οπτικού όσο και ακουστικού περιβάλλοντος που θέλουμε να αποδώσουμε. Μέσω του εργαστηρίου-workshop, οι συμμετέχοντες θα έχουν την ευκαιρία να πειραματιστούν και να κατανοήσουν τα νέα τεχνολογικά μέσα με στόχο τη “μετάφραση” του έργου που άφησε πίσω της η Μαρία Κάλλας, σε χώρο και στο σύνολό του να συμφιλιώσει ακόμα παραπάνω τη σχέση της αρχιτεκτονικής και της μουσικής.

Ως μέλος του Εργαστηρίου Ψηφιακών Μέσων (DmLab) του Πολυτεχνείου Κρήτης, μπορώ να πω ότι προσπαθούμε να διατηρούμε σε μεγάλο βαθμό την εξωστρέφεια επιδιώκοντας την ανακάλυψη και το πειραματισμό με όλο και πιο νέα ψηφιακά εργαλεία και φυσικά την ανάπτυξη συνεργειών με κοινό στόχο την επαφή με το χώρο, και πιστεύω τα καταφέρνουμε». 

• Περισσότερες πληροφορίες

(αναλυτικό πρόγραμμα, keynote speakers, κλπ) στη σελίδα https://dmlab.tuc.gr/project/visualising-the-voice-of-maria-callas/