Παραμονές της ίδρυσης της Κρητικής Πολιτείας υπήρχε αθλητισμός στα Χανιά; Ο γνωστός Γυμνασιάρχης Αντώνης Τρακάκης δίνει την απάντηση δημοσιεύοντας πρωτοσέλιδο άρθρο στην «Αθλητική Κρήτη» στις 15/1/1930 με τίτλο «Η αθλητική κίνησις κατά το 1897-99». Η νεολαία της Κρήτης εκείνα τα χρόνια, «[…]έτεινε την προς τα αθλητικά αγωνίσματα επίδοσίν της. Ιδίως περί την σκοποβολίν, τον δρόμον και τα άλματα και το βόλι ηρέσκετο εξόχως η σφιγώσα νεότης». Με αυτά τα αθλήματα οι νέοι καλλιεργούσαν τη σωματική τους ρώμη για να αντέξουν τις δοκιμασίες του πολέμου με τις πολεμικές συμπλοκές στην ύπαιθρο και τις μακρινές πορείες. Ταυτόχρονα, «[…]εκαλλιεργήθησαν εξόχως και οι Ελληνικοί χοροί, ιδίως οι Κρητικοί συρτοί και πεντοζάλης και πηδηκτός οι οποίοι τόσον ασκούν την ευκινησίαν και την χάριν του σώματος. Οι χοροί δε ούτοι, χορευόμενοι και υπό τους ήχους των τοπικών μουσικών οργάνων, εξήπιον και το φρόνημα των νέων, ώστε να θέλουν να κινδυνεύουν εις τους υπέρ ελευθερίας αγώνες. Δια τους λόγους αυτούς η πρώτη Κρητική Κυβέρνησις καθόρισεν, ότι οι κρητικοί χοροί, πρέπει να διδάσκονται εις τα Σχολεία ως τακτικόν μάθημα».
Ο Τρακάκης συνεχίζει αναφέροντας ότι μετά την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων οι Κρητικοί γιόρταζαν τα «Ελευθέρια», χορεύοντας τους παραδοσιακούς χορούς τους αντί να διοργανώνουν αθλητικούς αγώνες, όπως γινόταν στην πολιτισμένη Ευρώπη. Η εξήγηση ήταν ότι οι χοροί ήταν αθλητικοί και συνεισέφεραν στην εξαιρετική σωματική διάπλαση και δεξιοτεχνία των Κρητικών. Έτσι, όταν μια ομάδα κρητικών εκδρομέων πήγε στην Καλαμάτα το 1899 για να ανταποδώσει την επίσκεψη των Μεσσηνιών στην Κρήτη, «[…]δεν εύρων άλλο εξοχώτερον να επιδείξουν προϊόν της περιφήμου τότε πατρίδος των, από τους ιστορικούς χορούς της, τους οποίους εχόρευον με τόσην χάριν, οι καλλίσωμοι και ευκνήμιδες νέοι της Κρήτης. Αυτοί (οι χοροί) ήσαν το εξοχώτερον αθλητικόν αγώνισμά των το οποίον συνεδυάζετο και με την απαιτούμενην κατά τα τοιαύτα στιγμάς ψυχαγωγίαν».
Εν κατακλείδι, θα λέγαμε ότι σύμφωνα με τον Τρακάκη τα σημαντικότερα αγωνίσματα εκείνη την εποχή ήταν οι κρητικοί χοροί, οι οποίοι καλλιεργούσαν τη σωματική ρώμη, το σωματικό κάλλος και την ανδρεία, προετοιμάζοντας του νέους στον πόλεμο, ενώ ταυτόχρονα ψυχαγωγούσαν και την ψυχή. Αναμφίβολα ο αρθρογράφος ήταν επηρεασμένος από το αρχαιοελληνικό πολιτισμικό ιδεώδες της αγωγής και της άσκησης των νέων, το οποίο είχε ως βασικό στοιχείο την όρχηση.
