Η Αξιολόγηση των Εκπαιδευτικών

Ο Έλεγχος, στους Οργανισμούς Δημοσίου και Ιδιωτικύ τομέα, κρίνεται ως η σημαντικότερη από τις λειτουργίες τους, προγραμματισμός, οργάνωση, διοίκηση:

✓Ερευνά την αποτελεσματικότητα του συντονισμού τους για την επιτυχία των στρατηγικών τους στόχων.
✓Εποπτεύει το έργο του ανθρώπινου δυναμικού όλων των διοικητικών βαθμίδων αν υλοποιείται όπως έχει προγραμματιστεί.
✓Εποπτεύει τη διόρθωση των σοβαρών αποκλίσεων, αποδόσεων και συμπεριφορών μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων.

Η άσκηση πίεσης, βίας, ή παράφορης εξουσίας, δεν έχουν θέση στην άσκηση του ελέγχου στην διοίκηση των Οργανισμών.

Η Αξιολόγηση των Εκπαιδευτικών

Οι εκπαιδευτικοί αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της υλοποίησης των μαθησιακών πολιτιστικών και πνευματικών προγραμμάτων του Εθνικού μας Συστήματος Παιδείας. Στην πράξη ο ρόλος αυτός συνεχώς απαξιώνεται. Ο υπουργός κάθε κυβέρνησης εκπονεί νέα αναλυτικά προγράμματα, οι εκπαιδευτικοί καλούνται να τα υλοποιήσουν. Ελλείπουν οι αναγκαίοι μηχανισμοί ελέγχου της αποτελεσματικότητας των αναλυτικών προγραμμάτων, της επίδοσης των σχολικών μονάδων, των καθηγητών και των μαθητών. Απλά δεν αξιολογούνται.

Κυρίαρχη επιδίωξη των συστημάτων αξιολόγησης είναι η διακριτική εποπτεία του έργου των καθηγητών, η διόρθωση αποκλίσεων στην υλοποίηση του διδακτικού τους έργου, μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων επαγγελματικής και ψυχολογικής ωρίμανσης και εξέλιξης.
Η διαδικασία της αξιολόγησης στα σχολεία είναι πολύπλοκη αλλά και αναγκαία. Το έργο των εκπαιδευτικών εμπίπτει στην κατηγορία της εξειδικευμένης επιστημονικής εργασίας με δύσκολα μετρήσιμη την ποιοτική και ποσοτική τους επίδοση.

Άμεση προτεραιότητα αποτελεί, η αναβάθμιση της σχολικής μονάδας με την επιλογή διευθυντών με διοικητικές, επικοινωνιακές και γνωστικές δεξιότητες. Το πρώτιστο καθήκον τους ο συντονισμός και η εποπτεία του επί μέρους διδακτικού έργου των εκπαιδευτικών στη συλλογική μαθησιακή προσπάθεια του σχολείου.

Οι εκπαιδευτικοί, στην πλειονότητά τους είναι αφοσιωμένοι και αυτοϋποκινούμενοι στην άσκηση του εκπαιδευτικού τους λειτουργήματος, με καλοδεχούμενη την καλόπιστη, διακριτική υπεύθυνη και εποικοδομητική εποπτεία του έργου τους.

Μερικές, κατά τη άποψή μου, από τις τεχνικές και ψυχολογικές αιτίες, της αποστροφής, μικρής ομάδας διευθυντών και εκπαιδευτικών, από την αξιολόγηση, με την υποστήριξη, δυστυχώς, των εκάστοτε κομμάτων της αντιπολίτευσης, συνοψίζονται πιο κάτω:

◆ Η αλλαγή της κουλτούρας του Υπουργείου για την αξιολόγηση.

Η μακροχρόνια, χωρίς αξιολόγηση, άσκηση των καθηκόντων των εκπαιδευτικών (κρινόμενων) και των διευθυντών των σχολείων (κριτών), με την ανοχή και του Υπουργείου, έχει παγιώσει κάποιες θέσεις, όπως:
«Το σχολείο μπορεί να λειτουργεί και χωρίς αξιολόγηση, ως εκπαιδευτικοί, παρέχουμε εξειδικευμένες γνώσεις, επιδιώκουμε την ικανοποίηση των ανώτερων ψυχολογικών μας αναγκών και επιθυμούμε την διατήρηση, τουλάχιστον, της κυρίαρχης επικράτησης στο διδακτικό μας έργο μέσα στην τάξη. Τι περισσότερο θα προσφέρει η αξιολόγηση;».
«Οι απώτερες και μη εξωτερικεύσιμες παγιωμένες, σκέψεις:
ομάδας διευθυντών:
– οι φόβοι για την περιορισμένη εμπειρία στα διδακτικά τους καθήκοντα,
– οι περιορισμένες διοικητικές και επικοινωνιακές τους δεξιότητες,
– οι προκαταλήψεις τους και
ομάδας εκπαιδευτικών:
– οι φόβοι για την πλημμελή προετοιμασία τους στις διδακτικές τους υποχρεώσεις
– οι περιορισμένες παιδαγωγικές και επικοινωνιακές τους δεξιότητες
– η μη συνειδητοποίησή τους, για τον συλλογικό ρόλο των διευθυντών, στην προσπάθεια βελτίωσης των παιδαγωγικών στόχων του σχολείου».

◆ Η επιλογή του προσωπικού.

Το κριτήριο των παιδαγωγικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων του υποψήφιου, δεν ελέγχεται με την επιλογή μέσω ΑΣΕΠ. Πιθανόν κάποιες ομάδες εκπαιδευτικών να διαθέτουν περιορισμένες παιδαγωγικές ικανότητες.
Οι «αναπληρωτές καθηγητές» επιλέγονται, με «κοινωνικά κριτήρια», χωρίς ΑΣΕΠ. Καλύπτουν εκπαιδευτικά κενά των σχολικών μονάδων. Το κριτήριο της εντοπιότητας, συχνά δεν λειτουργεί, το διαφορετικό μισθολογικό καθεστώς, το δυσβάστακτο, κόστος διαβίωσης, η μεγάλη ψυχολογική πίεση και αβεβαιότητα, επηρεάζουν αρνητικά την άσκηση των καθηκόντων τους.

◆ Ο Διευθυντής της σχολικής μονάδας

Τα καθήκοντα και οι αρμοδιότητες του διευθυντή καθορίζονται στο ΦΕΚ1340/2002. Μεταξύ των άλλων ορίζεται: «είναι ο επικεφαλής διοικητικός, επιστημονικός και παιδαγωγικός υπεύθυνός της σχολικής κοινότητας. Προϊσταται των εκπαιδευτικών, συντονίζει και εποπτεύει το έργο τους. Παρακολουθεί την επαγγελματική τους πορεία και τους συμβουλεύει ώστε να ανταποκρίνονται έγκαιρα στις υποχρεώσεις που έχουν αναλάβει».
Ο ρόλος του διευθυντή στην άσκηση των διοικητικών του καθηκόντων είναι πολυσχιδής και ουσιαστικός. Αποτελεί τον ενδιάμεσο κρίκο (liaison officer) μεταξύ της Περιφερειακής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης και των εκπαιδευτικών, των γονιών και των μαθητών.
Είναι επικοινωνιακός, αποφασιστικός, δίκαιος, εμπνέει σεβασμό στους συνεργάτες του και στους μαθητές και είναι ο αδιαμφισβήτητος αξιολογητής της απόδοσης του έργου των καθηγητών.
Όμως, η επί δεκαετίες συνεχιζόμενη επιλογή των διευθυντών των σχολείων χωρίς τα απαραίτητα για τη θέση προσόντα, δημιουργεί γραφειοκράτες διευθυντές με περιορισμένο ορίζοντα άσκησης των ουσιαστικών συντονιστικών και διοικητικών τους καθηκόντων, με την ανοχή των προϊστάμενών τους.

Υπάρχουν ελπιδοφόρες αναλαμπές στα σχολεία μας σήμερα;

Στον θολό ορίζοντα των σοβαρών προβλημάτων της Παιδείας μας, ξεπροβάλλουν:
– μεγάλη μερίδα καθηγητών, αφοσιωμένων στο καθήκον, διερευνούν, καρτερικά, τις ανάγκες και τα προβλήματα των μαθητών, αναγνωρίζουν τις ιδιαιτερότητές τους και εμπλέκονται ενεργά στην επίλυσή τους.
– πολλοί ενθαρρύνουν τους μαθητές τους σε καινοτόμες ιδέες πετυχαίνοντας εθνικές και ευρωπαϊκές διακρίσεις για τα σχολεία τους.
– παρατηρείται ακόμη το παράδοξο, τα σχολειά μας να παράγουν ένα μικρό αλλά δυνατό ποσοστό αποφοίτων, που διακρίνονται στις διεθνείς και εθνικές εκπαιδευτικές κοινότητες ή στις επαγγελματικές τους δραστηριότητες, αλλά και μια αρκετά μεγάλη μερίδα αποφοίτων που πνίγεται στη μετριότητα ή και κάτω από αυτήν.
Αυτό μαρτυρεί ότι το υλικό (εκπαιδευτικοί και μαθητές) υπάρχει και η πρόκληση για την Πολιτεία είναι, να επιφέρει όλες τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις για την αναβάθμιση του εκπαιδευτικού μας συστήματος και την αύξηση του ποσοστού των ταλαντούχων αποφοίτων!

Βεβαιότατα και είναι δυνατή η εφαρμογή της αξιολόγησης της Παιδείας στην χώρα μας.
Διευκρινίζεται, ότι η αξιολόγηση δεν είναι η πανάκεια για την θεραπεία όλων των προβλημάτων της Παιδείας. Αποτελεί όμως τη βάση αυτογνωσίας και περίσκεψης ολόκληρης της διοικητικής ιεραρχίας του Υπουργείου Παιδείας
Τα συστήματα αξιολόγησης στην πραγματικότητα αξιολογούν όλους τους συντελεστές που εμπλέκονται στην εφαρμογή τους.
Το Υπουργείο, για τον καθορισμό του οράματος της Εθνικής μας Παιδείας, για τα αναλυτικά προγράμματα της διδακτέας ύλης, για την επιλογή των διευθυντών των σχολείων και των εκπαιδευτικών.
Τους Διευθυντές, για την εποπτεία του εκπαιδευτικών και τη συμβολή τους στην εύρυθμη λειτουργία του σχολείου.
Τους Εκπαιδευτικούς, τον κύριο ιστό, μετάδοσης της γνώσης, για την ικανοποιητική υλοποίηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων και τις σχέσεις τους με τους μαθητές και τις επιδόσεις τους.

Όλοι οι πιο πάνω συντελεστές, όπως συμβαίνει με όλους εμάς τους ανθρώπους της καθημερινότητας, νομίζουμε ότι, «ό,τι κάνουμε είναι το καλύτερο», μέχρι που κάποιος παρατηρεί τι κάνουμε και μας λέει, «προσπάθησέ το έτσι και θα δεις»!
Αυτή είναι ολόκληρη η φιλοσοφία της αξιολόγησης. Η αλλαγή του τρόπου που κάνουμε κάτι έχει σχέση με την ανάπτυξη της ψυχολογικής μας ωριμότητας, την αλλαγή της μαθησιακής μας κουλτούρας, αλλά και «ποιος μας παροτρύνει σε αυτήν και με ποιο τρόπο».
Από τις πρώτες περιόδους εφαρμογής της διαδικασίας της αξιολόγησης, ο έμπειρος κριτής με τη διακριτική εποπτεία του στο έργο των εκπαιδευτικών όλο το σχολικό έτος θα διαπιστώσει τι είδους εποπτεία χρειάζεται ο κάθε εκπαιδευτικός του σχολείου του.
Οι εμπειρίες από την εφαρμογή αξιολογικών συστημάτων δείχνουν ότι, οι αφοσιωμένοι στο καθήκον και στον «άνθρωπο» κριτές πετυχαίνουν ένα σχολικό περιβάλλον με ικανοποιημένους μαθητές, γονείς και καθηγητές, ίσως και με περιορισμένη εποπτεία.

Αναγκαίες πρωτοβουλίες παράλληλα με την εφαρμογή της διαδικασίας της αξιολόγησης.

✓ Η, με κάθε θυσία, συναινετική συνεργασία σύσσωμου του Κοινοβουλίου στην πάγια θεσμοθέτηση της διαδικασίας της αξιολόγησης. Για τη σημερινή κατάσταση της Παιδείας ευθύνονται όλες οι Κυβερνήσεις των τελευταίων δεκαετιών και όλα τα κόμματα της Βουλής, με το βαθμό της ευθύνης που τους αναλογεί.

✓ Αλλαγή της διοικητικής κουλτούρας του Υπουργείου. Από φορέας του δόγματος «αποφασίζουμε και εντελλόμαστε», μετατρέπεται σε φορέα δημιουργικής, συμμετοχικής και δημοκρατικής διοίκησης. Η αλλαγή του εργασιακού κλίματος και η αναβάθμιση των διαπροσωπικών σχέσεων της διοίκησης με τους συνεργάτες της, είναι αναγκαία, αφού χωρίς αυτούς τα σχολεία δεν λειτουργούν.

✓ Άμεση διοικητική αναβάθμιση της σχολικής μονάδας. Αποτελεί το χαμηλότερο αλλά το σημαντικότερο διοικητικό κύτταρο άμεσης επικοινωνίας με τη νεολαία μας.

✓ Επιλογή με σύγχρονες μεθόδους αφοσιωμένων διευθυντών με διοικητικές, επικοινωνιακές, υποκινητικές και ηθικές ικανότητες για την εποπτεία των ισαξίων ή τυχόν ανώτερων σε προσόντα συνεργατών τους. Επιτακτική είναι η άμεση εκπαιδευτική «καμπάνια» ενίσχυσης των προσόντων αυτών, στους σημερινούς διευθυντές των σχολείων.

✓ Αλλαγή στάσης προς τους εκπαιδευτικούς. Είναι οι υπεύθυνοι συνεργάτες για τον κοινό σκοπό της επιτυχίας του εθνικού εκπαιδευτικού μας οράματος. Ένας έπαινος μια αναγνώριση ενδυναμώνει και κινητοποιεί τις ανώτερες ψυχολογικές τους ανάγκες, μιας που η Πολιτεία αδυνατεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες αξιοπρεπούς διαβίωσής τους.

✓ Ειδικό σεμινάριο στους διευθυντές, «ο κρίνων κρίνεται», για την ενημέρωσή τους στα πρωτόγνωρα καθήκοντά του Κριτή- Αξιολογητή.

✓ Άμεση εκπαίδευση των εκπαιδευτικών με τυχόν περιορισμένες παιδαγωγικές και επικοινωνιακές δεξιότητες. Ενημερωτικό σεμινάριο για την φιλοσοφία και τις αρχές που διέπουν την αξιολόγηση.

Παραδείγματα δασκάλων που δεν χρειάζονται αξιολόγηση:

– Ο καθηγητής ανακοινώνει τα αποτελέσματα διαγωνίσματος στην τάξη… και την «δική μου επίδοση 12», όσος ο μέσος όρος επίδοσης της τάξης στο μάθημα μου!

– Ο φαλακρός δάσκαλος-ήρωας του Ιράν. Σε τάξη δημοτικού 12 παιδιών έρχεται μια μέρα ένα παιδάκι φαλακρό εξαιτίας φαρμακευτικής αγωγής του. Τα άλλα παιδιά το κοροϊδεύουν. Το άλλο πρωί ο δάσκαλος παρουσιάζεται στην τάξη φαλακρός. Το επόμενο πρωί όλα τα παιδιά της τάξης ήρθαν φαλακρά.

Ένα σύστημα αξιολόγησης της Παιδείας μας, με έμπειρους κριτές που πιστεύουν στον άνθρωπο, γρήγορα θα διαπιστώσει ότι η πλειονότητα των εκπαιδευτικών μας διαθέτουν την «πάστα» των πιο πάνω λειτουργών , ενώ είναι ζήτημα χρόνου να τους ακολουθήσουν και οι υπόλοιποι.

Σημείωση: Το κείμενο απηχεί προσωπικές μου απόψεις στηριγμένες στην θεωρητική μου κατάρτιση, μεταπτυχιακές σπουδές στη διοίκηση των οργανισμών (ΜΒΑ) και στην εμπειρία μου, ως πιστοποιημένος καθηγητής δια βίου εκπαίδευσης ενηλίκων, ( διοίκηση οργανισμών, αξιολόγηση, χρηματοπιστωτική ανάλυση και χρηματοδότηση).