Η χαμένη ανταγωνιστικότητα της Ελλάδας και ο ρόλος των τραπεζών

Μέρος Α
Υπάρχουν ομάδες ιδιωτικών ειδικών συμφερόντων όπως: οι κοινοπραξίες ομοειδών επιχειρήσεων (καρτέλ), τα λόμπι (ακόμα και χωρίς επίσημη αναγνώριση), οι συντεχνίες, οι επαγγελματικές ενώσεις, οι αγροτικές οργανώσεις, τα εργατικά σωμάτια κ.λπ., τα οποία αγωνίζονται για να πετύχουν ευνοϊκές αλλαγές, προστατευτική νομοθεσία ή να αποτρέψουν νομοθεσία που μειώνουν τα προνόμια τους και να επιβάλουν υψηλότερη τιμή ή μισθό για τα μέλη τους σε βάρος του κοινωνικού συνόλου.
Θεωρείται ως δεδομένο ότι εάν όλοι σε μια ομάδα ατόμων ή επιχειρήσεων είχαν κάποιο κοινό συμφέρον, τότε η ομάδα θα είχε την τάση να επιζητεί να προωθήσει αυτό το συμφέρον. Το παράδοξο είναι ότι μεγάλες ομάδες, τουλάχιστον αν αποτελούνται από ορθολογικά άτομα, δεν θα δράσουν για το συμφέρον της ομάδας τους. Αυτό το παράδοξο  είναι η λογική της συλλογικής δράσης και δημιουργεί την οικονομική ανισότητα των πολιτών. Μέλη «μικρών» ομάδων συμφερόντων έχουν δυσανάλογη οργανωτική ισχύ συλλογικής δράσης (διεκδίκησης). Μεγάλες ομάδες όπως οι φτωχοί και οι άνεργοι, παρόλο που αποτελούνται από πολλά άτομα, δεν έχουν επιλεκτικά κίνητρα για να τους δοθεί η δυνατότητα να οργανωθούν ώστε να επιτύχουν διεκδικήσεις ή να αντιμετωπίσουν την εκμετάλλευση τους  από τα λόμπι των μικρών ομάδων συμφερόντων. Ο λόγος είναι ότι οποιοδήποτε όφελος προκύπτει από οργανωμένη διεκδίκηση θα μοιραστεί σε πάρα  πολλά μέλη οπότε το όφελος κάθε μέλους είναι απειροελάχιστο. Αντίθετα οι λίγες μεγάλες επιχειρήσεις ή οι λίγοι εύποροι ιδιώτες, ή οι μικρές σε αριθμό μελών επαγγελματικές ομάδες, αν και αποτελούνται από μικρό αριθμό μελών, μπορούν να οργανωθούν σε λόμπι με σχετική  ευκολία καθόσον το όφελος για κάθε μέλος της ομάδας μπορεί να είναι πολύ σημαντικό.
Οι μικρές ομάδες έχουν όφελος να   συμπράξουν σε καρτέλ ώστε να κρατούν υψηλά τις τιμές και να επιτυγχάνουν υπερκέρδη. Αυτό θα το επιτύχουν με εξαναγκαστική κυβερνητική νομοθεσία που το καρτέλ με παρασκηνιακό τρόπο θα καταφέρει να ψηφιστεί, και η οποία θα αποτρέπει να εισέλθουν νέοι ανταγωνιστές είτε από το εσωτερικό είτε από το εξωτερικό της χώρας.
Δηλαδή το καρτέλ δεν θέλει να εξασφαλίσει υγιή και μακροχρόνια κέρδη από το πιο ελεύθερο εμπόριο που θα προέρχονται από τη θεωρία του συγκριτικού πλεονεκτήματος ή τις διαφορές κόστους από χώρα σε χώρα, αλλά μάλλον από τους περιορισμούς στο ελεύθερο εμπόριο και την κινητικότητα των συντελεστών παραγωγής που επιβάλλουν οι ομάδες ειδικών συμφερόντων.
Κανονικά, με πιο ελεύθερο εμπόριο, μια χώρα θα μπορούσε να έχει περισσότερα από όλα τα αγαθά ή, τουλάχιστον, περισσότερα από μερικά δίχως να μειώνεται η ποσότητα οιωνδήποτε άλλων.
Μια ομάδα συμφερόντων (συνήθως ένα καρτέλ) που έχει καταφέρει να αποσπάσει  κυβερνητική νομοθεσία που προστατεύει τους εγχώριους παραγωγούς από τον ανταγωνισμό άλλων εγχώριων ή ξένων  παραγωγών, εξαναγκάζει τους καταναλωτές να αγοράζουν από ακριβότερους εγχώριους παραγωγούς, και έτσι αναλώνονται περισσότεροι πόροι.  Αυτοί οι πόροι, σε γενικές γραμμές, θα απέδιδαν περισσότερη πολύτιμη παραγωγή για τη χώρα αν αφιερώνονταν σε εξαγωγικές δραστηριότητες στις οποίες η χώρα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα και οι εισπράξεις χρησιμοποιούντο για την αγορά προϊόντων εισαγωγής.
Όταν δεν υπάρχουν δασμοί ή άλλοι περιορισμοί στην είσοδο στην αγορά, κάθε καρτέλ για να είναι αποτελεσματικό, θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει όλες τις επιχειρήσεις σε όλες τις χώρες όπου θα μπορούσε να υπάρξει παραγωγή (εκτός εάν το κόστος μεταφοράς παρέχει φυσικούς δασμούς). Έτσι χρειάζονται περισσότερες επιχειρήσεις για να έχουμε ένα αποτελεσματικό καρτέλ. Διαφορές στη γλώσσα και στην κουλτούρα καθιστούν ακόμη δυσκολότερη την εγκαθίδρυση διεθνών καρτέλ. Με ελεύθερο εμπόριο μεταξύ ανεξαρτήτων χωρών δεν υπάρχει τρόπος να μπορεί να χρησιμοποιηθεί η εξαναγκαστική ισχύς των κυβερνήσεων για να επιβληθούν  οι περιορισμοί που απαιτούν τα καρτέλ.
Επίσης, εφόσον δεν υπάρχει κοινή κυβέρνηση, δεν είναι δυνατόν να αποκτηθεί νομοθεσία ειδικών συμφερόντων στο σύνολο των χωρών. Μεμονωμένες κυβερνήσεις ενδέχεται να θεσπίσουν αναποτελεσματική νομοθεσία σε συγκεκριμένες χώρες, αλλά ακόμη και αυτό θα περιοριστεί εάν υπάρχει ελεύθερη κυκλοφορία πληθυσμού και πόρων καθώς και ελεύθερο εμπόριο· αφού το κεφάλαιο και η εργασία θα μετακινηθούν τελικά σε επικράτειες με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και υψηλότερα εισοδήματα.
Δεδομένων λοιπόν, των δυσκολιών της διεθνούς συνένωσης σε καρτέλ, για κάποιο διάστημα μετά την απελευθέρωση του εμπορίου, οι επιχειρήσεις σε κάθε χώρα θα έχουν τη δυνατότητα να αποκομίσουν κέρδη πουλώντας σε άλλες χώρες στις υψηλές τιμές που επικρατούν εκεί λόγω του καρτέλ. Καθώς οι επιχειρήσεις -ακόμη και αν εξακολουθούν να τηρούν τους κανόνες του καρτέλ στη χώρα τους- υποσκάπτονται από τα ξένα καρτέλ, όλα τα καρτέλ καταρρέουν.
Αν εγχώριες ή ξένες ή πολυεθνικές επιχειρήσεις είναι ευπρόσδεκτες να εισέλθουν σε μια αγορά να παράγουν και να ανταγωνίζονται σε ίση βάση τις τοπικές επιχειρήσεις, όχι μόνον θα φέρουν συχνά νέες ιδέες αλλά και θα κάνουν την τοπική αγορά πιο ανταγωνιστική ίσως μάλιστα να καταστρέψουν και ένα καρτέλ. Αυτός είναι λόγος που συχνά οι ξένες ή πολυεθνικές επιχειρήσεις δεν είναι καθόλου δημοφιλείς.
Οι καταναλωτές που επιλέγουν ελεύθερα να αγοράσουν τα αγαθά τους και οι εργαζόμενοι που επιλέγουν να δεχθούν τις νέες θέσεις εργασίας που προσφέρουν οι πολυεθνικές δεν χάνουν από την είσοδό τους, ενδέχεται όμως να πεισθούν ότι η είσοδος των ξένων είναι ανεπιθύμητη από την προπαγάνδα των καρτέλ που χάνουν τα υπερκέρδη από την έλευση των πολυεθνικών.
Οι περιορισμοί που επιβάλουν τα καρτέλ, εμποδίζουν να φθάσουν στους καταναλωτές αγαθά και υπηρεσίες που διατίθενται με χαμηλότερο κόστος στην παγκόσμια αγορά ή που θα μπορούσαν να παρέχονται πιο οικονομικά από τοπικά υποκαταστήματα αλλοδαπών επιχειρήσεων.
Συχνά, σε μια χώρα οι πιο εύπορες οικογένειες συμμετέχουν σε τράπεζες ή ασφαλιστικές εταιρείες που παρέχουν υπηρεσίες, τις οποίες θα μπορούσαν να παρέχουν και αλλοδαπές επιχειρήσεις. Η σύναψη όμως καρτέλ αποτρέπει άλλες ομοειδείς επιχειρήσεις να εισέλθουν στην συγκεκριμένη αγορά. Αυτές οι επιχειρήσεις και οι οικογένειες θα τείνουν να είναι εγκατεστημένες στις μεγάλες πόλεις με την ευχέρεια πρόσβασης στην κυβέρνηση ώστε να εξασφαλίζουν ευνοϊκή νομοθεσία.
Οι μεγάλες επιχειρήσεις και οι εύπορες οικογένειες, στις καταστάσεις που περιγράφηκαν παραπάνω, έχουν προφανές συμφέρον για προστατευτική νομοθεσία σε βάρος των εισαγωγών και για διακρίσεις σε βάρος των αλλοδαπών ή των πολυεθνικών, επιχειρήσεων τις οποίες ανταγωνίζονται. Αυτό αυξάνει τις τιμές για τους καταναλωτές, οι οποίοι ανήκουν σε λανθάνουσες ομάδες που δεν μπορούν να οργανωθούν για να απαιτήσουν χαμηλές τιμές. Η άρση όμως των εμποδίων της ελεύθερης εισόδου νέων επιχειρήσεων στην αγορά είναι η μοναδική μέθοδος με την οποία μπορεί να «σπάσει» το καρτέλ και να επιτύχει ο καταναλωτής φθηνότερα προϊόντα και υπηρεσίες.