Μεταγνώση είναι η ανώτερη γνωστική λειτουργία που αφενός αποτρέπει την άμεση αντίδραση μας σε ένα πρόβλημα κι αφετέρου δεν μας επιτρέπει να καταφύγουμε σε μια απλοϊκή συλλογιστική.
Ο ορισμός της μεταγνώσης είναι σύνθετος.
Κατ’ αρχήν οι μεταγνωστικοί γνωρίζουν με βεβαιότητα πόσο καλά γνωρίζουν ένα θέμα.
Επίσης, ρυθμίζουν την παρακολούθηση κάθε μαθησιακής διαδικασίας, ασκούν έλεγχο στις νοητικές τους δραστηριότητες και προβληματίζονται για τα αποτελέσματα τους.
Προχθές παρακολουθούσα ένα 15χρονο μαθητή ο οποίος μουτζούρωνε χαρτιά τη μισή ώρα μιας εξέτασης. Η επίδοση του ήταν στο μέσο όρο του τμήματος του. Προφανώς γνώριζε την ικανοποιητική επίδοση του κι αποφάσισε ότι τον ικανοποιεί.
Στο σημείωμα παρουσιάζω περιστατικά και ερωτήματα που αναδεικνύουν την ανάγκη για εκπαίδευση στη μεταγνώση.
Στο υπέρ-παντοπωλείο
Την περασμένη εβδομάδα μια λιλιπούτεια πιτσιρίκα συνόδευε την μητέρα της που έψαχνε στα ράφια να εντοπίσει μια συγκεκριμένη συσκευασία.
«Μαμά τι ψάχνεις;», ρωτά τη μητέρα της.
Λίγα δευτερόλεπτα μετά την απάντηση της μητέρας της η μικρή αναφωνεί…
«Το βρήκα. Αλλά δεν φθάνω ούτε να το πάρω, ούτε να σου το δείξω». Λίγο αργότερα η μητέρα εντοπίζει το προϊόν, βλέπει την τιμή κι αναχωρούν…
Πρόλαβα να σχολιάσω «Συγχαρητήρια, η μικρή είναι παρατηρητική κι έχει μεταγνώση».
Στο ιατρείο
Μια μητέρα με τα 10χρόνα δίδυμα αγόρια της περιμένουν υπομονετικά σε ένα ιατρείο. Ταυτόχρονα παρακολουθούν ένα πρόγραμμα στην τηλεόραση της υποδοχής.
Κάποια στιγμή η μητέρα ρωτά το ένα αγόρι «Κατάλαβες τι είπε ο παρουσιαστής;».
«Φυσικά», της απαντάει ο νεαρός.
«Εξήγησε μας, σε παρακαλώ, με δικά σου λόγια τι εννοούσε;».
Κόκκαλο ο μικρός.
Στη στιγμή επέμβηκε ο αδελφός του για να δώσει την ερμηνεία του. Χάρηκα επειδή η μητέρα τους είχε αναπτυγμένη αίσθηση μεταγνώσης για να καταλάβει ότι ο ένας της γιος δεν είχε καταλάβει.
Στο σπίτι
Πρωταγωνιστές ένας μικρός μαθητής κι η μητέρα του.
«Γιώργο, έμαθες καλά το μάθημα σου;
Ναι, μαμά, το έμαθα πολύ καλά.
Πάνο, πες μου το μάθημα σου τώρα…
Μετά από λίγο η μητέρα διαπιστώνει ότι ο Γιώργος δεν γνωρίζει το μάθημα του όσο καλά ισχυρίζεται. Έτσι, ο Γιώργος επιστρέφει στο δωμάτιο για να συνεχίσει τη μελέτη του. Είναι πιθανόν ο παραπάνω διάλογος να επαναληφθεί μερικές φορές μέχρις ότου η αξιολόγηση της μητέρας να συμπέσει με τον ισχυρισμό του Γιώργου.
Είναι φανερό ότι ο Γιώργος έχει χαμηλό επίπεδο μεταγνώσης, δηλαδή δεν μπορεί να αυτό-αξιολογηθεί σωστά.
Μια δεξιότητα που δεν καλλιεργείται, δεν αναπτύσσεται
Η ανάπτυξη της μεταγνώσης προϋποθέτει ανάπτυξη της αυτονομίας του παιδιού στο οικογενειακό περιβάλλον. Αυτή αναπτύσσεται στα πρώτα στάδια με την βοήθεια και την παρότρυνση των γονιών…
Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αναδεικνύουν την μεταγνώση σε παιδιά προσχολικής ηλικίας…
Το παιδί σας…
-Αντιμετωπίζει τα νέα παιχνίδια με αυτοπεποίθηση;
-Μοιράζεται το παιχνίδι και περιμένει τη σειρά του;
-Γνωρίζει τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του;
-Καταλαβαίνει και εξηγεί τις διαδικασίες π.χ. ενός παζλ;
-Αναζητά και συλλέγει τα απαραίτητα για να συναρμολογήσει κάτι;
-Αντιστέκεται στην απόσπαση της προσοχής του;
-Επιστρέφει στην εργασία μετά από στιγμιαία απόσπαση της προσοχής του;
-Απαντά ειλικρινά όταν ερωτηθεί…
«Πιστεύεις ότι έκανες καλή, ικανοποιητική ή όχι τόσο καλή δουλειά στο παζλ; Γιατί; γιατί όχι;».
Θα ήταν πιο εύκολο το παζλ αν είχε περισσότερα κομμάτια;
Για μεγαλύτερα παιδιά αντιγράφω από σχετικό κεφάλαιο του βιβλίου μου “Μαθαίνω εύκολα”.
Οι γονείς…
-Χρησιμοποιούν ανοικτές ερωτήσεις στις συζητήσεις τους;
Π.χ. «Τι πιστεύεις…; Ποια είναι η γνώμη σου για…;».
-Βοηθούν το παιδί να ανακαλύπτει εποικοδομητικά στοιχεία σε ένα διάλογο και τα μη ενδιαφέροντα ή ουδέτερα σημεία μιας συζήτησης;
-Αναθέτουν στο παιδί να κάνει μικρές χειρωνακτικές εργασίες, όπως ψώνια, συγύρισμα, διακόσμηση;
-Βοηθούν την ανάπτυξη του προσανατολισμού και την εύρεση της βέλτιστης διαδρομής;
-Επισκέπτονται χώρους πολιτισμού, εργασίας, δημιουργίας κ.α.;
-Παρακολουθούν μαζί εκδηλώσεις;
-Ενθαρρύνουν την ανάγνωση άρθρων και εξωσχολικών βιβλίων;
-Κάνουν μαζί κριτική μιας ταινίας, ενός βιβλίου, ή μιας διαφήμισης;
Οι ελάχιστοι
Ο τίτλος του σημειώματος δικαιολογείται επειδή η ανάπτυξη της μεταγνώσης είναι χρονοβόρα κι απαιτεί συνεχή προσπάθεια.
Αρχίζει από την προσχολική ηλικία και συνεχίζεται σε όλη μας τη ζωή. Τα μεταγνωστικά άτομα είναι μειοψηφία για πολλούς λόγους. Η κατάσταση θα ήταν διαφορετική, αν απαντούσαμε θετικά στις ερωτήσεις.
– Είναι οι γονείς ενήμεροι για τις στρατηγικές που μπορούν να εφαρμόζουν καθημερινά;
– Παρακολουθούμε την ανάπτυξη της μεταγνώσης από το Νηπιαγωγείο;
– Ενημερώνονται οι εκπαιδευτικοί που παίρνουν τη σκυτάλη σε όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης;
– Γνωρίζουμε ποιοι διδάσκουν μεταγνωστικές στρατηγικές στην κατανόηση κειμένων;
Το ερώτημα είναι «Μπορούμε να ενισχύσουμε την ανάπτυξη της μεταγνώσης σε όλα τα παιδιά;».
Συμπερασματικά
Ανάμεσα στα οφέλη που απολαμβάνει μια μειοψηφία παιδιών και εφήβων με υψηλή μεταγνώση είναι τα παρακάτω..
-Ρυθμίζουν το χρόνο και τον τρόπο της μελέτης τους έτσι ώστε να μην αγχώνονται.
-Αυτό-αξιολογούν και έτερο-αξιολογούν επιδόσεις με σχετική ακρίβεια.
-Αξιολογούν τη σχολική τους μονάδα και τα φροντιστήρια τους δίκαια.
-Έχουν επίγνωση των απαιτήσεων μιας εργασίας. Έτσι δεν θα βρεθούν στη θέση να απολογηθούν «Δεν γνώριζα τις δυσκολίες».
-Παίρνουν υπολογισμένα ρίσκα με υψηλά ποσοστά επιτυχίας.
-Είναι ευτυχισμένοι για την πρόοδο τους κι έχουν θετική αντίληψη.
