Η δίκη του Ναυπλίου

Η διετία 1909-1911 υπήρξε σταθμός στην ανάπτυξη της εργατικής τάξης στην Ελλάδα. Εκτός από υποτυπώδη νομοθετικά μέτρα προστασίας της εργασίας (Κυριακή αργία, οκτάωρο, απαγόρευση εργασίας ανηλίκων) εμφανίζεται εν σπέρματι και ο εργατικός συνδικαλισμός.
Στην Αθήνα, ο σοσιαλιστής Πλάτων Δρακούλης ιδρύει τον “Σύνδεσμο των Εργατικών Τάξεων της Ελλάδος” και δημοσιεύει το Καταστατικό του. Εργατικά Σωματεία ιδρύονται στη Θεσ/κη. Το κέντρο βάρους, όμως, του εργατικού συνδικαλισμού και του προοδευτικού κινήματος εν γένει είναι στο Βόλο, πόλη η οποία έχει βιομηχανία. Το πανίσχυρο Εργατικό Κέντρο του Βόλου κατευθύνει τους αγώνες των εργατών όλης της χώρας. Η εφημερίδα «Πανθεσσαλική» του δικηγόρου Σοφοκλή Τριανταφυλλίδη μάχεται υπέρ του λαού και κατά των τσιφλικάδων.
Μετά από εισήγηση του γιατρού Δημήτρη Σαράτση ο Δήμος Παγασών το 1908 ίδρυσε το «Ανώτερο Παρθεναγωγείο», με σκοπό να μορφώνονται σ’ αυτό «Ελληνίδες με θετικό και φωτισμένο μυαλό, που νά ‘ναι σε θέση να στήσουν αργότερα ένα σπίτι νοικοκυρεμένο και να μορφώσουν τα παιδιά τους όπως πρέπει». Διευθυντής ο νέος παιδαγωγός Αλέξανδρος Δελμούζος. Το νέο σχολείο ακολουθούσε δικό του πρόγραμμα σπουδών, πρωτοποριακό και προοδευτικό. Η σύγκρουση ανάμεσα στο παλιό και στο καινούριο ήταν πλέον αναπόφευκτη. Εκδηλώθηκε με εξαιρετική ένταση και σφοδρότητα. Μηχανορραφίες, δολοπλοκίες, ψευδολογίες, λαϊκά συλλαλητήρια κατά των δασκάλων, πάθη. Είναι τα λεγόμενα αθεϊκά.
Η συντήρηση εκφράστηκε κυρίως από τον επίσκοπο Δημητριάδος Γερμανό Μαυρομάτη, ο οποίος θεωρούσε ότι το σχολείο αυτό οδηγεί στην καταστροφή «της θρησκείας και του εθνισμού». Στο μάτι του κυκλώνα και ο Κώστας Βάρναλης, ο οποίος δίδασκε σε σχολείο στην Αργαλαστή και ο οποίος τελικά γλίτωσε τη δίκη. Ο Επίσκοπος δέχεται ότι «εις την συνείδησιν όλου του κόσμου μαλλιαρισμός, αναρχισμός, σοσιαλισμός, αθεϊσμός, μασονία είναι εν και το αυτόν».
Τα κτυπήματα στο καινούριο ήταν συνδυασμός επιθέσεων. Πιέζεται ο Δήμος και κλείνει το Σχολείο και την ίδια χρονιά (1911) με το νέο Σύνταγμα προστατεύεται και θωρακίζεται το παλαιό σύστημα παιδείας (άρθρα 2, 16, 107). Η εξουσία, όμως, αργεί, αλλά δεν λησμονεί! Μία δίκη ανάλογη εκείνης του Κολοκοτρώνη και εκείνης του Καΐρη διεξήχθη για τα «αθεϊκά» στο Ναύπλιο (16-28 Απριλίου 1914). Ας δούμε πρόσωπα και καταστάσεις της φοβερής αυτής δίκης, τα στενογραφημένα πρακτικά της οποίας είναι 503 σελίδες (εκυκλοφόρησαν τον Ιούνιο του 1915). Δίκασε το Εφετείο Ναυπλίου, ως Πλημμελειοδικείο. Δικαστές: Χαράλαμπος Νικητόπουλος, Πρόεδρος, Κυρ. Μωραΐτης, Νικόλαος Γρηγορογιάννης, Ιωάννης Δεσποτόπουλος, Λεωνίδας Λουκάκος, εφέτες, Σ. Σωτηριάδης, εισαγγελεύς, Μουντζουρίδης, γραμματεύς. Συνήγοροι υπερασπίσεως: Λουκάς Νάκος (βουλευτής), Κ. Τριανταφυλλόπουλος (ο μετέπειτα σπουδαίος καθηγητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών), Νικόλαος Γάτσος, δικηγόρος Βόλου, Κων/νος Πετρίδης, δικηγόρος Ναυπλίου. Κατηγορούμενοι: 1) Κων/νος Ζάχος, δικηγόρος, 2) Αλέξανδρος Δελμούζος, διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής, 3) Δημήτριος Σαράτσης, ιατρός, 4) Σάββας Ραφαήλ, πιλοποιός, 5) Χαράλαμπος Χαρίτος, καπνεργάτης, 6) Κων/νος Χειρογεώργος, εργάτης, 7) Ιωάννης Ασπιώτης, δικηγόρος, 8) Αστέριος Φλώρος, ιδιωτικός υπάλληλος, 9) Δημοσθένης Μπιτσάνης, δημόσιος υπάλληλος, 10) Γεώργιος Κόσσυβας, εργάτης, 11) Νικόλαος Κατσιρέλος, εργάτης και 12) Κων/νος Σούλιος, εργάτης. Κατηγορία όλων η προσπάθειά τους με συγκεκριμένες πράξεις να επιβάλουν στον Βόλο την αθεΐα. Πέντε είναι τα χαρακτηριστικά της δίκης αυτής. Πρώτο: Ο κύριος μάρτυρας κατηγορίας, ο Επίσκοπος Γερμανός Μαυρομάτης, προσπάθησε με αθέμιτα μέσα, με άτιμα μέσα, με ψεύδη και με πιέσεις, να στηρίξει την κατηγορία.
Δεύτερο: Ο Εισαγγελέας της Έδρας Σ. Σωτηριάδης, ο οποίος προσπάθησε με όλες του τις δυνάμεις, contra στο δικονομικό και στο ουσιαστικό ποινικό δίκαιο, να αποδείξει την κατηγορία σε βάρος αθώων ανθρώπων. Κανονικά ο Εισαγγελέας αυτός, εάν σεβόταν τον εαυτό του, δεν θα έπρεπε να ανέλθει ξανά στην εισαγγελική έδρα και έπρεπε να σκεπασθεί υπό την σινδόνην της εντροπής. Τρίτο: Η παράσταση του δικηγόρου Λουκά Νάκου ήταν συγκλονιστική. Κονιορτοποίησε στην κυριολεξία τον ψευδομάρτυρα Επίσκοπο και αποδόμησε τα σχέδια του Εισαγγελέα. Καλόν θα είναι οι συνήγοροι και οι δικαστές να διαβάσουν τα πρακτικά της δίκης αυτής. Οι συνήγοροι για να διδαχθούν και οι δικαστές να αποθαυμάσουν τον Λουκά Νάκο. Τέταρτο:
Οι πνευματικοί άνθρωποι δεν έμειναν ασυγκίνητοι. Ο Δημήτρης Γληνός και άλλοι κατέθεσαν ως μάρτυρες υπερασπίσεως. Πέμπτο: Η δικαιοσύνη στο τέλος νίκησε! Το Δικαστήριο ομόφωνα εκήρυξε αθώους όλους τους κατηγορουμένους. Επειδή ο χώρος του άρθρου είναι κατ’ ανάγκην περιορισμένος, παρατίθεται μικρό μόνον απόσπασμα από την αγόρευση του Λουκά Νάκου: «…ΝΑΚΟΣ. Κύριε Πρόεδρε, υπάρχουσιν άνθρωποι, οι οποίοι δύνανται να έχωσι περί εκείνου ή τούτου του δόγματος περί ταύτης ή εκείνης της θρησκευτικής δοξασίας, ιδίας ιδέας και γνώμας και τας γνώμας των ταύτας να εκδηλώνωσι και βωμολοχούντες ακόμη. Αλλ’ αυτοί δεν είνε παιδαγωγοί, δεν είνε διδάσκαλοι! Πρέπει, κύριε Πρόεδρε, να εμβαθύνετε εις την ψυχολογίαν του ανθρώπου αυτού, διά να εκτιμήσετε εάν είνε δυνατόν να είπη έστω και υπό τύπον αστειότητος, το πράγμα αυτό ο Δελμούζος, έστω και ως ιδιωτικήν του γνώμην και εις ιδιωτικήν ομιλίαν.
Ο Δελμούζος δεν είνε εξ εκείνων οι οποίοι δύνανται να λέγωσιν άλλα εν ιδιαιτέραις ομιλίαις και άλλα να φρονώσιν. Ο Δελμούζος σας είπε τι φρονεί περί χριστιανισμού και τι φρονεί περί Χριστού. Ο Δελμούζος σας απέδειξε τι λέγει δημοσία περί Χριστού όταν ομιλή περί αυτού, ηκούσατε τον ύμνον του Χριστού τον οποίον έκαμεν εις το Εργατικόν Κέντρον ο Δελμούζος.
Ο Δελμούζος είνε αληθής διδάσκαλος. Το έργον του το ασκεί ως μυσταγωγίαν και πρέπει να πιστεύσητε εις την πίστιν εκείνου του ανθρώπου ο οποίος πιστεύει ειλικρινώς όσα διδάσκει περί του Θεανθρώπου, ο οποίος μεταχειρίζεται εις τας διαλέξεις του τα ρήματα Εκείνου, διότι τα πιστεύει. Μη αδικήτε τον παιδαγωγόν, τον διδάσκαλον!… Ηκούσατε σεις ποτέ εις τα σχολεία μας τοιαύτην συστηματικήν προσπάθειαν προς καλλιέργειαν της εθνικής συνειδήσεως; Ιδού ποίου εθνικού ανδρός ζητούν την καταδίκην ως αντιπατριώτου και αντιθρήσκου και διαφθορέως της ηθικής! Κύριοι, ετελείωσα! Η απόφασίς σας δεν θα είνε μόνον εν όπλον κατά τοιούτων ανθρώπων εις όλην των την ζωήν, θα είνε όπλον το οποίον θα μεταχειρίζονται κατά της Ελλάδος.
Το λέγω, το επαναλέγω διά να ικανοποιήσω την συνείδησίν μου, ότι έπραξα το καθήκον μου όχι ως δικηγόρος αλλ’ ως Έλλην πολίτης. Δεν ζητώ την απαλλαγήν πελάτου μου. Ο Δελμούζος είνε ο εθνικός παιδαγωγός, και πάσα ανακοπή του έργου του στρέφεται κατά της Ελλάδος. Κύριοι Δικασταί, η απόφασίς σας δεν θα μείνη εντός των τεσσάρων τοίχων του Δικαστηρίου τούτου. Θα έχη απήχησιν εφ’ όλης της πνευματικής Ελλάδος η οποία μας παρακολουθεί. Αληθώς, ως σας είπεν ο κ. Εισαγγελεύς, σύμπασα η Ελλάς παρακολουθεί την δίκην ταύτην και αναμένει την απόφασίν σας. Και βλέπω, κύριοι, εν οράματι μέσω ημών αυτήν ταύτην την Ελλάδα με ακτινοβολούν το πνευματικόν της στέμμα, με το οποίον εκυριάρχησε του κόσμου και καταυγάζει ακόμη την ανθρωπότητα, η οποία αναμένει την απόφασίν σας, ίνα εξέλθη με την κεφαλήν υψηλά από της αιθούσης ταύτης. (Χειροκροτήματα)…».