Η επιστήμη χωρίς τις γνώσεις γραμμάτων της ανθρώπινης ύπαρξης επί της γης των περασμένων εποχών μάς υποχρεώνει να σκεφτούμε αυτά που διαβίωσε ο άνθρωπος, προκειμένου να διατηρηθεί στη ζωή με τις άπειρες δυσκολίες που είχε συναντήσει μπροστά του.
Διέθετε πολλούς κόπους για να το πετύχει με τα πολλά αυτοσχέδια μέσα που κατασκεύαζε μόνο με τα δυο του χέρια, με σκοπό να του προσφέρουν το καθένα ένα μέρος για τη διατροφή και τη διαβίωσή του που την είχε ανάγκη.
Το κάθε μέσον από αυτά ανάλογα με την προσφορά του αργότερα έπαιρνε και την αντίστοιχη χαρακτηριστική ονομασία που την είχανε και ως παροιμία, η οποία είχε διδακτικό σκοπό για όσους δείχνανε αδιαφορία για την πρόοδό τους, αλλά και ως παράδειγμα για όσους θα ερχότανε σε ηλικία να δημιουργηθούν όπως οι πρόγονοί τους.
Σχεδόν όλα τα μέσα που προσφέρανε έχουν πάρει την ονομασία που τους ανήκει και αποτελούν αναμνήσεις εις τους ηλικιωμένους που τα θυμούνται και τα διηγούνται όπως τα ζήσανε με κάθε λεπτομέρεια και θα συνεχίσουν για να μην χαθούν οι κόποι αυτών που τα προσφέρανε.
Ένα από αυτά τα μέσα που είχανε κατασκευάσει ήτανε και με τις δυο πέτρες να βγάζουν το αλεύρι για να έχουν στη διατροφή τους το ψωμί που το είχανε άμεση ανάγκη.
Έτσι από την πολύχρονη εμπειρία που είχανε τους οδήγησε να πάρουν δυο πέτρες με ανάλογο όγκο και βάρους να τις διαμορφώσουν σε στρογγυλή κατασκευή και να τις τοποθετήσουν τη μια επάνω στην άλλη και στη συνέχεια μέσα σε στρογγυλό διαμορφωμένο χώρο, ώστε με την κίνησή τους να συντρίβουν τα σιτηρά που βάζανε στον χώρο τους για να παράγουν το αλεύρι.
Η κίνηση στην αρχή ήτανε χειροκίνητη, όπως σχεδόν παρόμοια με τον μικρό μύλο «χειρόμυλος» που έσπαγε το στάρι για να κάνουν τον ξινόχοντρο. Είχε όμως πολλές δυσκολίες λόγω του βάρους που είχανε οι δυο πέτρες αφενός και αφετέρου η μικρή παραγωγή που δεν επαρκούσε για το σύνολο των ανθρώπων της περιοχής.
Γι’ αυτό στη συνέχεια η κίνηση προχώρησε με τη δύναμη του νερού και με ιδιαίτερη πάλι κατασκευή, η οποία έφερε καλύτερα αποτελέσματα και τον ονομάσανε νερόμυλο.
Από τότε και μετά όπου υπήρχανε πολλά τρεχούμενα νερά κατασκευάζανε ανάλογους μύλους για να εξυπηρετούν τα χωριά της περιοχής και ανάλογο αριθμό οικογενειών της πόλης τους.
Στους πρόποδες του Βρύσινα το χωριό Μύλοι της κοινότητας Χρωμοναστηρίου είχε τα περισσότερα νερά, οπότε εκεί και κατά μήκος αυτού είχανε κατασκευάσει περίπου 25 νερόμυλους που εξυπηρετούσανε τα χωριά: Χρωμοναστήρι, Πρασές, Καπεδιανά, Ρουσσοσπίτι, Αγ. Ειρήνη, Μ. Ανώγεια και ένα μέρος των οικογενειών από τα Περβόλια, Μυσσίρια, Πλατανέ, Ξηρό Χωριό κ.λπ.
Έτσι με τον γάιδαρο της η κάθε οικογένεια μέσα σε δυο τσουβάλια πήγαινε τα σιτηρά της να αλεστούν και να πάρει το αλεύρι να ζυμώσει το ψωμί της τουλάχιστον για 15 ημέρες.
Η Γεωργία Τ. από τα Καπεδιανά με το παρατσούκλι: Τζαβέλενα «αρχόντισσα του χωριού» την περίοδο 1940-1950 είχε 6 παιδιά. Το 1945 που είχανε φύγει οι Γερμανοί ετοίμασε το άλεσμα μόνο από κριθάρι δυο τσουβάλια των 20 οκάδων το καθένα και το έστειλε με τον γιο της Γιάννη φορτωμένο στο γάιδαρο τους στο χωριό Μύλοι και του είπε:
Γιαννιό, να πας το άλεσμα στου Δρυγιαννού του Ζαχάρη τον Μύλο και να του πεις ότι το θέλουμε μέχρι την Παρασκευή γιατί δεν έχουμε ψωμί και θέλω να ζυμώσω.
Πράγματι, του λέει, να ‘ρθεις κοπέλι μου, την Πέμπτη και του έδωσε ένα κομμάτι ψωμί και τυρί να τρώει στον δρόμο του! Από τις 40 οκάδες κριθάρι που πήγε, πήρα 36 οκάδες αλεύρι και κράτησε τις 4 οκάδες για τα αλεστικά.
Η αυτοσχέδια αυτή κατασκευή με τις δυο πέτρες αργότερα ωφέλησε εις τον άνθρωπο για τη διατροφή του την εποχή που την είχε ανάγκη και συνέβαλε εις την πρόοδό του να αναπτυχθεί για να προχωρήσει ακόμα σε καλύτερες κατασκευές προκειμένου να φύγει τελείως από τις πολύχρονες δυσκολίες που χρόνια αντιμετώπιζε.
Με την εμπειρία των πολλών ετών τα κατάφερε να απομακρυνθεί για πάντα μόλις προχώρησε στην κατασκευή της νέας μηχανοκίνητης τεχνολογίας αλλά του έμεινε η προηγούμενη ως παράδειγμα για τις επόμενες γενιές και παγιώθηκε ως παροιμία.
Οι δυο πέτρες που βγάζανε το αλεύρι πήρανε μεταφορική έννοια εις την οικογένεια στον πατέρα και στη μάνα για να βγάλουν καλά παιδιά με πρόοδο και ανάπτυξη περισσότερο αλλά και σε οποιοδήποτε επάγγελμα εργασίας. Από τότε και μετά το συνηθίζανε να το λένε για όσους αδιαφορούσανε.
Μετά από χρόνια όλα τα παιδιά της οικογένειας φύγανε από το χωριό σε διάφορα επαγγέλματα και μείνανε στο χωριό με τον άνδρα της Παναγιώτη να ζήσουν τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής τους. Την περίοδο αυτή οι νερόμυλοι είχανε σταματήσει να λειτουργούν μόλις εμφανιστήκανε οι μηχανοκίνητες μηχανές. Μια μέρα καθισμένοι στο τραπέζι να φάνε είπε στον άνδρα της: Παναγιώτη, ξεκουραστήκαμε από τα αλέσματα και τα ζυμώματα που το κορμί μας ήτανε γεμάτο πληγές να σπέρνουμε να θερίζουμε, να αλωνίζουμε και τώρα παίρνουμε δυο φραντζόλες χάσικο ψωμί από του Ζαχάρη τον φούρνο και περνούμε δυο βδομάδες. Τα παιδιά μας είναι τυχερά που φύγανε από το χωριό. Η Τζαβέλενα έξυπνη από τη Μ. Ασία είπε πάλι: Παναγιώτη, και εμείς οι δυο είμαστε δυο πέτρες που βγάλαμε καλά παιδιά στον κόσμο.
Σήμερα λίγο πριν την είσοδο του χωριού υπάρχουν υπόλοιπα τεμάχια της κατασκευής του χειροκίνητου αλευρόμυλου και κατά μήκος αυτού των υπολοίπων 25 νερόμυλων που δείχνουν την πρώην ύπαρξή τους.
Όλα τα παραπάνω μάς τα επιβεβαιώνει ο Βασίλης Δρυγιαννάκης που έχει γεννηθεί στο χωριό Μύλοι και κατοικεί μόνιμα στο Ηράκλειο σε ηλικία 83 ετών, ο οποίος θυμάται τους νερόμυλους που ήτανε σε ενεργό κατάσταση και ότι η οικογένειά του είχε μύλο που εξυπηρετούσε πολλές οικογένειες των γύρω χωριών με το όνομα «Ο μύλος του Ζαχάρη».
Οι ηλικιωμένοι που ζήσανε αυτή την εποχή σήμερα επαναλαμβάνουν συχνά την παροιμία με τις δυο πέτρες και την έχουν ως συμβουλή στα παιδιά τους, στα εγγόνια τους και σε όποιον άλλον συναντούν όταν τον βλέπουν ότι ακολουθεί λανθασμένες ενέργειες. Επίσης ικανοποιούνται όταν βλέπουν τις πέτρες από τους νερόμυλους ή από τα ελαιοτριβεία να είναι τοποθετημένες στις αυλές των σπιτιών ή έξω από τα καφενεία των χωριών των συλλόγων και στα μουσεία και υποχρεώνουν τους νέους να ενημερώνονται για το έργο που προσφέρανε και το όφελος που είχανε οι προγονοί τους πριν πολλά χρόνια.
Το χωριό Μύλοι με τους 25 νερόμυλους που είχε, είναι ανάγκη να το επισκέπτονται όσοι δεν έτυχε να ζήσουν αυτή την εποχή που ο άνθρωπος είχε περάσει την πιο δύσκολη δοκιμασία της ζωής του και οφείλουν όμως να την αξιολογήσουν με κάθε λεπτομέρεια αλλά και να προβλέπουν που μας οδηγούν σήμερα οι ραγδαίες νέες εξελίξεις και εάν ωφελούν ή βλάπτουν την ανθρώπινη μακροχρόνια υγεία του.
* Ο Γιάννης Τσακπίνης είναι απόστρατος αξιωματικός
