Οι θερµοκηπιακές καλλιέργειες αποτελούν ένα δυναµικό τοµέα της πρωτογενούς παραγωγής της Κρήτης. Η δηµιουργία των πρώτων θερµοκηπίων στο νησί ξεκίνησε το δεύτερο µισό του 20ου αιώνα και έκτοτε η ανάπτυξη τους ήταν συνεχής υποβοηθούµενη από το ευνοϊκό κλίµα του νησιού για τη καλλιέρεια κηπευτικών υπό κάλυψη όλο το έτος.
Σκόπός του σύντοµου κειµένου που ακολουθεί είναι να σκιαγραφήσει τις υπάρχουσες προοπτικές για την ανάπτυξη των θερµοκηπιακών καλλιεργειών στο νησί.
Η ανάπτυξη των θερµοκηπιακών καλλιεργειών στη Κρήτη άρχισε τη δεκαετία του ’60 όταν ο Ολλανδός γεωπόνος Paul Kuypers έφθασε στην Ιεράπετρα και συνεργαζόµενος µε τοπικούς καλλιεργητές άρχισε να πειραµατίζεται µε τη καλλιέργεια κηπευτικών σε θερµοκηπιακές εγκαταστάσεις. Τα πειράµατα του ήταν επιτυχή και οδήγησαν σε µεγάλη αύξηση της παραγωγικότητας στη παραγωγή κηπευτικών δηµιουργώντας µια µεγάλη αλλαγή παραδείγµατος (επανάσταση) στις παραδοσιακές καλλιεργητικές µεθόδους τότε στη Κρήτη. Έκτοτε η Ιεράπετρα αξιοποιώντας τις καινοτόµες αυτές τεχνικές έγινε ένα µεγάλο κέντρο θερµοκηπιακών καλλιεργειών στη χώρα παράγοντας σηµαντικές ποσότητες λαχανικών (τοµάτες, αγγούρια, πιπεριές, µελιτζάνες κ.α.) καλύπτοντας τις τοπικές ανάγκες και εξάγοντας ορισµένες ποσότητες σε ξένες αγορές. Σταδιακά θερµοκηπιακές καλλιέργειες αναπτύχθηκαν σε διάφορες νότιες περιοχές του νησιού µε αποτέλεσµα η Κρήτη να φιλοξενεί σήµερα περίπου το ένα τρίτο των θερµοκηπίων της χώρας. Η γρήγορη ανάπτυξη των θερµοκηπιακών καλλιεργειών είχε θετικές επιπτώσεις στην οικονοµία της Κρήτης και σήµερα αυτές αποτελούν ένα δυναµικό κοµµάτι του πρωτογενούς τοµέα του νησιού. Ενώ σήµερα η τουριστική βιοµηχανία έχει κυρίαρχη θέση στην οικονοµία της Κρήτης οι θερµοκηπιακές καλλιέργειες αποτελούν ένα εναλλακτικό πόλο οικονοµικής δραστηριότητας ο οποίος ευνοείται από το ήπιο κλίµα του νησιού, παράγει εξαγώγιµα προιόντα και προσφέρει τη δυνατότητα δηµιουργίας αξιόλογων εισοδηµάτων. Τα σηµερινά θερµοκήπια της Κρήτης έχουν σχετικά µικρό µέγεθος, το κόστος κατασκευής τους είναι χαµηλό, χρησιµοποιούν απλές τεχνολογίες και η παραγωγικότητα τους είναι αρκετά χαµηλή. Στη βόρεια Ελλάδα σήµερα παρατηρείται η ανάπτυξη σύγχρονων τεχνολογικά θερµοκηπίων έκτασης µεγαλύτερης των 100 στρεµµάτων τα οποία επιτυγχάνουν παραγωγικότητα αισθητά µεγαλύτερη από αυτή των θερµοκηπίων της Κρήτης. Ίσως η δηµιουργία σύγχρονων θερµοκηπίων, (µεγαλύτερης δυναµικότητας και έντασης κεφαλαίου από τα υπάρχοντα) τα οποία αξιοποιούν τις νέες τεχνολογίες επιτυγχάνοτας υψηλή παραγωγικότητα και καλύτερης ποιότητας προιόντα να αποτελέσει ένα νέο επιχειρηµατικό µοντέλο στο µέλλον για τους καλλιεργητές θερµοκηπίων της Κρήτης.
Οι προοπτικές ανάπτυξης θερµοκηπίων στη Κρήτη
Για τη διερεύνηση της περαιτέρω ανάπτυξης των θερµοκηπιακών καλλιεργιών στη Κρήτη θεωρήθηκε σκόπιµο να εκτιµηθούν τα δυνατά και αδύνατα σηµεία που σχετίζονται µε την ανάπτυξη τους καθώς και οι ευκαιρίες και οι κίνδυνοι που παρουσιάζονται σήµερα. Η µεθοδολογία αύτή χρησιµοποιείται ευρύτατα διεθνώς και είναι γνωστή σαν ανάλυση SWOT. Η πολυεπίπεδη αυτή ανάλυση είναι χρήσιµη καθώς βοηθά στη λήψη ορθολογικών αποφάσεων βασιζόµενη στην ανάλυση των κρίσιµων παραµέτρων. ∆υστυχώς όµως βασίζεται σε υποκειµενικές εκτιµήσεις, δεν δίδει ποσοτικά αποτελέσµατα ενώ απαιτεί τακτική επαναξιολόγηση καθώς διάφοροι παράµετροι που εξετάζονται µεταβάλλονται συχνά.
Τα δυνατά σηµεία της ανάπτυξης θερµοκηπίων στη Κρήτη
Το ήπιο κλίµα της Κρήτης ευνοεί τη καλλιέργεια λαχανικών εκτός εποχής σε απλές θερµοκηπιακές εγκαταστάσεις. Το έφορα εδάφη του νησιού προσφέρουν τη δυνατότητα παραγωγής προιόντων υψηλής ποιότητας τα οποία µπορούν να διατεθούν, εκτός των άλλων αγορών, και στη σηµαντική τοπική τουριστική αγορά. Οι θερµοκηπιακές καλλιέργειες αποφέρουν ικανοποιητικά εισοδήµατα και αποτελούν ένα αξιόλογο πόλο οικονοµικής δραστηριότητας στη Κρήτη εναλλακτική του τουρισµού.
Τα αδύνατα σηµεία της ανάπτυξης θερµοκηπίων στη Κρήτη
Το υψηλό κόστος κατασκευής και συντήρησης θερµοκηπίων σε σχέση µε τις καλλιέργειες στους αγρούς αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την ανάπτυξη των θερµοκηπίων. Η έλλειψη επαρκών υδάτινων πόρων και η αλλαγή των κλιµατολογικών συνθηκών λόγω κλιµατικής κρίσης δεν ευνοούν την ανάπτυξη θερµοκηπιακών καλλιεργειών στο νησί. Ένας επιπλέον σηµαντικός παράγοντας που αποθαρρύνει την ανάπτυξη των θερµοκηπίων είναι η θαλάσσια µεταφορά των παραγόµενων αγροτικών προιόντων στην Ελληνική και σε ξένες αγορές και τα προβλήµατα που παρουσιάζονται.
Οι ευκαιρίες για την ανάπτυξη θερµοκηπίων στη Κρήτη
Η αύξηση της παγκόσµιας ζήτησης σε φρέσκα λαχανικά τα οποία αποτελούν απαραίτητα συστατικά µιας υγειινής διατροφής ευνοεί την ανάπτυξη των θερµοκηπίων στη Κρήτη. Η σηµερινή δυνατότητα χρηµατοδότησης των επενδύσεων σε θερµοκηπιακές καλλιέργειες από εθνικούς και Ευρωπαϊκούς πόρους διευκολύνει τις επενδύσεις στο τοµέα αυτό. Ταυτόχρονα διάφορες σηµαντικές τεχνολογικές καινοτοµίες στο τοµέα των θερµοκηπιακών καλλιεργειών προσφέρουν τη δυνατότητα βελτίωσης της ποιότητας και της απόδοσης των καλλιεργούµενων προϊόντων ενώ η ανθούσα τουριστική βιοµηχανία της Κρήτης αποτελεί µια ελκυστική εγχώρια αγορά των παραγόµενων θερµοκηπιακών προϊόντων.
Οι κίνδυνοι για την ανάπτυξη θερµοκηπίων στη Κρήτη
Η ανάπτυξη των θερµοκηπίων στη Κρήτη απειλείται απο δυσµενείς συγκυρίες. Η κλιµατική κρίση µεταβάλλει τις καιρικές συνθήκες και δηµιουργεί ακραία κλιµατικά φαινόµενα τα οποία έχουν ορισµένες φορές καταστροφικές επιπτώσεις στις θερµοκηπιακές καλλιέργειες. Η έλλειψη επάρκειας υδάτινων πόρων και η επακόλουθη αύξηση της τιµής του νερού δυσκολεύει την ανάπτυξη θερµοκηπιακών καλλιεργειών. Ο αυξηµένος ανταγωνισµός από άλλες µεσογειακές χώρες δυσκολεύει τη δυείσδυση των θερµοκηπιακών προιόντων της Κρήτης σε διάφορες αγορές. Τέλος το αυξηµένο µεταφορικό κόστος των θερµοκηπιακών προϊόντων µέσω θάλασσας και στεριάς µειώνει την ανταγωνιστικότητα των θερµοκηπιακών προιόντων της Κρήτης.
Επίλογος
Οι ήπιες κλιµατολογικές συνθήκες της Κρήτης ευνοούν τις θερµοκηπιακές καλλιέργειες οι οποίες γνώρισαν αλµατώδη ανάπτυξη τα τελευταία 50 χρόνια στο νησί. Αν και και η θαλάσσια µεταφορά των παραγόµενων προϊόντων -κυρίως λαχανικών- αποτελεί ένα πρόβληµα που επιβαρύνει το κόστος τους τα πρώιµα κηπευτικά της Κρήτης κατάφεραν να διεισδύσουν επιτυχώς σε πολλές αγορές. Καθώς η παραγωγή τροφίµων είναι απαραίτητη για τη διατροφή του αυξανόµενου πληθυσµού στο πλανήτη η καλλιέργεια θερµοκηπιακών προιόντων στη Κρήτη µπορεί να αποτελέσει ένα δυναµικό πόλο αγροτικής ανάπτυξης εναλλακτικό του κυρίαρχου σήµερα πόλου του τουρισµού. Η ανάπτυξη των θερµοκηπίων στη Κρήτη παρουσιάζει ορισµένα πλεονεκτήµατα αλλά και αδυναµίες. Ταυτόχρονα υπάρχουν σήµερα ευκαιρίες αλλά και κίνδυνοι όσον αφορά τη δηµιουργία νέων θερµοκηπιακών καλλιεργειών στο νησί. Η συνεκτίµηση των προαναφερθέντων χαρακτηριστικών είναι απαραίτητη για τη λήψη ορθολογικών αποφάσεων όσον αφορά τη δηµιουργία νέων θερµοκηπίων στη Κρήτη.
Περισσότερα στοιχεία για το θέµα αυτό είναι διαθέσιµα στο άρθρο του γράφοντος µε τίτλο “The development of agricultural greenhouses in the island of Crete, Greece. A SWOT analysis” το οποίο δηµοσιεύθηκε πρόσφατα στο Αγγλόφωνο επιστηµονικό περιοδικό “Engineering and Technology Journal”, 10(3), 4189-4198.
Τα δυνατά σηµεία της ανάπτυξης θερµοκηπίων στη Κρήτη
1. Το ευνοϊκό µεσογειακό κλίµα που ευνοεί την ανάπτυξη θερµοκηπιακών καλλιεργειών
2. Η δυνατότητα παραγωγής λαχανικών εκτός εποχής στη Κρήτη λόγω κλιµατολογικών συνθηκών
3. Το έφορο έδαφος της Κρήτης ευνοεί τη καλλιέργεια κηπευτικών υψηλής ποιότητας
4. Οι θερµοκηπιακές καλλιέργειες δηµιουργούν σταθερά εισοδήµατα και µειώνουν την οικονοµική εξάρτηση της Κρήτης από το τουρισµό΄
5. Η δυνατότητα εγκατάστασης φωτοβολταϊκών συστηµάτων στα θερµοκήπια συνδυάζει τη συµπαραγωγή τροφίµων και ηλεκτρικής ενέργειας.
Τα αδύνατα σηµαία της ανάπτυξης θερµοκηπίων στη Κρήτη
1. Το υψηλό κόστος κατασκευής και συντήρησης των θερµοκηπίων
2. Η περιορισµένη διαθεσιµότητα υδάτινων πόρων
3. Η ευαλωτότητα της Κρήτης σε ακραίες κλιµατικές συνθήκες δεδοµένης και της κλιµατικής κρίσης
4. Το υπάρχον ασαφές καθεστώς χρήσεων γής το οποίο δυσχεραίνει την ανάπτυξη θερµοκηπιακών καλλιεργειών
5. Τα προβλήµατα που σχετίζονται µε τη θαλάσσια µεταφορά των θερµοκηπιακών προϊόντων δυσχεραίνουν την ανάπτυξη θερµοκηπιακών καλλιεργειών
6. Η έλλειψη εργαζοµένων µε δεξιότητες να εργασθούν στα θερµοκήπια.
Οι ευκαιρίες για την ανάπτυξη θερµοκηπίων στη Κρήτη
1. Η αύξηση της παγκόσµιας ζήτησης σε φρέσκα λαχανικά απαραίτητα συστατικά της µεσογειακή δίαιτας και άλλων υγειινών διατροφικών προτύπων
2. Οι νέες τεχνολογικές καινοτοµίες όπως οι υδροπονικές καλλιέργειες, η δυνατότητα πλήρους ελέγχου του κλίµατος εντός του θερµοκηπίου κ.α. αυξάνουν τη παραγωγικότητα και βελτιώνουν τη ποιότητα των παραγόµενων προϊόντων
3. Η ύπαρξη της ακµάζουσας τουριστικής βιοµηχανίας στη Κρήτη που αποτελεί µία καλή αγορά για τα παραγόµενα θερµοκηπιακά προϊόντα
4. Οι δυνατότητες εξαγωγής των προιόντων σε άλλες αγορές ευνοούν την ανάπτυξη θερµοκηπίων
5. Η δυνατότητα χρηµατοδότησης των θερµοκηπιακών καλλιεργειών απο εθνικούς και Ευρωπαϊκούς πόρους ευνοεί τις επενδύσεις σε θερµοκήπια.
Οι κίνδυνοι για την ανάπτυξη θερµοκηπίων στη Κρήτη
1. Οι δυσµενείς επιπτώσεις της κλιµατικής κρίσης
2. Η έλλειψη επάρκειας υδάτινων πόρων
3. Το υψηλό κόστος δηµιουργίας θερµοκηπίων και ο ανταγωνισµός από άλλες µεσογειακές χώρες
4. Το ασαφές καθεστώς σχετικά µε τις χρήσεις γης – για αστική, γεωργική ή τουριστική χρήση – δυσχεραίνουν την ανάπτυξη θερµοκηπίων
5. Το υψηλό µεταφορικό κόστος των παραγόµενων θερµοκηπιακών προϊόντων στις Ευρωπαϊκές αγορές µειώνει την ανταγωνιστικότητα των θερµοκηπιακών προϊόντων της Κρήτης.
