Του Αρχιµανδρίτου του Οικουµενικού Θρόνου
π Μελχισεδέκ Αµπελικάκης
Για να µπορέσει κανείς να ζήσει πραγµατικά τα µεγάλα σωτηριολογικά γεγονότα της Μεγάλης Εβδοµάδος και του Πάσχα, το Πάθος και τον σταυρικό θάνατο, την ταφή και την εις Άδου κάθοδο, κυρίως όµως την τριήµερη λαµπροφόρο Ανάσταση του Κυρίου, πρέπει να κάνει την ανάλογη πνευµατική προετοιµασία.
Έτσι λοιπόν η Εκκλησία µας για δέκα ολόκληρες εβδοµάδες µας προετοιµάζει σταδιακά για το Πάσχα. Οι τρεις πρώτες εβδοµάδες (από την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου µέχρι την Κυριακή της Τυρινής) είναι προπαρασκευαστικές για τη Μεγάλη Σαρακοστή, οι επόµενες έξι εβδοµάδες (από την Καθαρά ∆ευτέρα µέχρι την Παρασκευή προ των Βαΐων) αποτελούν τη Μεγάλη Σαρακοστή και η τελευταία εβδοµάδα είναι φυσικά η Μεγάλη Εβδοµάδα, η Εβδοµάδα των Παθών, που αποτελεί το αποκορύφωµα της νηστείας και της εν γένει προετοιµασίας µας για το Πάσχα.
Η Μεγάλη Σαρακοστή ως εκ τούτου είναι µια µακρά και κοπιαστική πορεία προς το Πάσχα. Ο Ορθόδοξος Χριστιανός διέρχεται διά της στενής και τεθλιµµένης οδού της Μεγάλης Σαρακοστής, για να µπορέσει να εισέλθει στην παγκόσµια χαρά της Αναστάσεως του Κυρίου. Η Μεγάλη Σαρακοστή είναι η κατ’ εξοχήν περίοδος νηστείας, εγκρατείας, µετανοίας, κατανύξεως, εντατικής προσευχής και εντατικού πνευµατικού αγώνα. Είναι η µεγαλύτερη σε διάρκεια, αλλά και η αυστηρότερη περίοδος νηστείας του εκκλησιαστικού µας έτους. Ταυτοχρόνως, η Ορθόδοξη Εκκλησία µας µας υποβοηθεί στην εντονώτερη προσευχή και στον εντατικώτερο πνευµατικό αγώνα µέσα από τις ιδιαίτερες λατρευτικές Ακολουθίες της περιόδου αυτής, που αποτελούν έναν πραγµατικό λειτουργικό θησαυρό.
Η λειτουργική ατµόσφαιρα της Μεγάλης Σαρακοστής είναι εντελώς διαφορετική από τη λειτουργική ατµόσφαιρα του υπολοίπου εκκλησιαστικού µας έτους. Οι Ακολουθίες είναι µακρές και κατανυκτικές, κυριαρχούν δε σε αυτές τα πολλά “διαβαστά” (ψαλµοί, αναγνώσµατα, ευχές), η λιτότητα και η αρχαιοπρέπεια. Η σηµαντικότερη διαφορά της Μεγάλης Σαρακοστής από το υπόλοιπο εκκλησιαστικό έτος είναι η απαγόρευση της τελέσεως της Θείας Λειτουργίας εκτός Σαββάτου και Κυριακής. Αντί της κανονικής Θείας Λειτουργίας τελείται κατά τις καθηµερινές της Μεγάλης Σαρακοστής (κυρίως τις Τετάρτες και τις Παρασκευές) η Θεία Λειτουργία των Προηγιασµένων Τιµίων ∆ώρων, η οποία αποτελεί χωρίς αµφιβολία την καρδιά της Μεγάλης Σαρακοστής.
Τη λειτουργική ατµόσφαιρα της Μεγάλης Σαρακοστής συµπληρώνουν οι Κατανυκτικοί Εσπερινοί των Κυριακών, το Μεγάλο Απόδειπνο που αναγινώσκεται από τη ∆ευτέρα µέχρι την Πέµπτη µε ψαλµωδία µέρους του Μεγάλου Κανόνος του Αγίου Ανδρέου Κρήτης κατά την πρώτη εβδοµάδα και Κανόνων από το Θεοτοκάριο κατά τις υπόλοιπες εβδοµάδες, ο Όρθρος, οι Ώρες και ο Εσπερινός, που έχουν αυτή την περίοδο έντονο κατανυκτικό χρώµα, και φυσικά η ιδιαίτερα λαοφιλής Ακολουθία των Χαιρετισµών στην Υπεραγία Θεοτόκο που τελείται κάθε Παρασκευή. Με την Ακολουθία των Χαιρετισµών διακόπτεται για δύο ηµέρες η πένθιµη και κατανυκτική ατµόσφαιρα των καθηµερινών της Μεγάλης Σαρακοστής, για να επανέλθει και πάλι το απόγευµα της Κυριακής µε τον Κατανυκτικό Εσπερινό, αφού πρώτα ζήσουµε τη χαρµόσυνη και αναστάσιµη ατµόσφαιρα των Κυριακών της Μεγάλης Σαρακοστής µε την τέλεση της Θείας Λειτουργίας του Μεγάλου Βασιλείου και τη διπλή τους θεµατολογία.
Η νηστεία, η εντονότερη προσευχή και η κατά το δυνατόν συµµετοχή στις κατανυκτικές Ακολουθίες της περιόδου της Μεγάλης Σαρακοστής µας υποβοηθούν να εντείνουµε όσο µπορούµε περισσότερο τον πνευµατικό µας αγώνα, που δεν είναι αγώνας µόνο της Μεγάλης Σαρακοστής, αλλά αγώνας ολόκληρής µας της ζωής, και αποσκοπεί στην καταπολέµηση των παθών, των αδυναµιών και των ελαττωµάτων µας και την καλλιέργεια των χριστιανικών αρετών, στην κάθαρση της ψυχής από ό,τι αµαυρώνει τη στολή της, για να µπορέσει να βρει χώρο µέσα µας η χάρις του Θεού να ενεργήσει. Ο πνευµατικός αγώνας όµως, για να φέρει πραγµατικά αποτελέσµατα, πρέπει να θεµελιωθεί πάνω στη βάση της ταπεινώσεως και να στολιστεί µε τους καρπούς της µετανοίας.
Αυτές τις δύο αλήθειες µας προβάλλει η Εκκλησία µας προτού ακόµη ξεκινήσουµε το ταξίδι και τον εντατικό πνευµατικό αγώνα της Μεγάλης Σαρακοστής µέσα από τα ευαγγελικά αναγνώσµατα και τα θαυµάσια τροπάρια των πρώτων εβδοµάδων του Τριωδίου, των εβδοµάδων προπαρασκευής για τη Μεγάλη Σαρακοστή.
Έτσι µε την Παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου, µε την οποία αρχίζει η περίοδος του Τριωδίου, η Εκκλησία µας µας υπενθυµίζει ενόψει της ενάρξεως της Μεγάλης Σαρακοστής µια µεγάλη αλήθεια: Καµιά αρετή και κανένα καλό έργο, άρα ούτε και η νηστεία µας ούτε και ο λοιπός πνευµατικός µας αγώνας, δεν έχει αξία, αν δεν συνοδεύεται από την ταπείνωση, αν δεν θεµελιώνεται πάνω στην ταπείνωση, γιατί σε τελευταία ανάλυση δεν µας σώζουν ούτε οι αρετές µας ούτε τα καλά µας έργα, αλλά ο βαθµός της ταπεινώσεως και της µετανοίας µας. Η ταπείνωση και η µετάνοια ελκύουν όντως τη χάρη του Θεού. Με την Παραβολή του ασώτου εξάλλου, που αναγινώσκεται τη δεύτερη Κυριακή του Τριωδίου, η Εκκλησία µας µας υπενθυµίζει µια άλλη µεγάλη αλήθεια: Η αγάπη του Θεού είναι τόσο µεγάλη, που καµιά αµαρτία, όσο µεγάλη κι αν είναι, δεν µπορεί να την εµποδίσει, φτάνει όµως να υπάρξει αληθινή µετάνοια. Ο Θεός περιµένει από εµάς να κάνουµε το πρώτο βήµα της µετανοίας, για να κάνει Εκείνος όλα τα υπόλοιπα βήµατα.
Μια τελευταία γενική παρατήρηση: η Μεγάλη Σαρακοστή είναι ευκαιρία για έλεγχο στα λόγια µας. Ο κόσµος µας είναι υπερβολικά βερµπαλιστικός και µεις συνέχεια πληµµυρίζουµε από λόγια που έχουν χάσει το νόηµα τους και συνεπώς τη δύναµη τους. Ο Χριστιανισµός αποκαλύπτει την ιερότητα του λόγου – ένα αληθινά θείο δώρο στον άνθρωπο. Γι’ αυτό ακριβώς η οµιλία µας είναι προικισµένη µε τεράστια δύναµη είτε θετική είτε αρνητική. Γι’ αυτό επίσης και θα κριθούµε για τα λόγια µας: «λέγω δε υµίν ότι παν ρήµα αργόν ο εάν λαλήσωσιν οι άνθρωποι αποδώσουσι περί αυτού λόγον εν ηµέρα κρίσεως. Εκ γαρ των λόγων σου δικαιωθήση και εκ των λόγων σου καταδικασθήση» (Ματθ. 12,36-37).
Η Μεγάλη Σαρακοστή είναι, όπως είπαµε, µια µακρά και κοπιαστική πορεία προς το Πάσχα. Εκτός όµως από µια ιδιαίτερη περίοδος του εκκλησιαστικού µας έτους, είναι ταυτοχρόνως και ένας τρόπος ζωής
Έτσι, αν η Μεγάλη Σαρακοστή όπως είπαµε στην αρχή, είναι η ανακάλυψη της πίστης από τον άνθρωπο, είναι επίσης και ανόρθωση της ζωής του, του θεϊκού νοήµατος της, του κρυµµένου βάθους της. Με το να απέχουµε από την τροφή ξαναβρίσκουµε τη γλύκα της και ξαναµαθαίνουµε πως να την παίρνουµε από το Θεό µε χαρά και ευγνωµοσύνη. Αν η ζωή µας γίνει µια διαρκής Μεγάλη Σαρακοστή, τότε θα είναι και µια διαρκής Ανάσταση, ένα αδιάκοπο Πάσχα, που θα µας οδηγήσει στην ανάσταση στην αιώνια ζωή.
Έτσι τη νύχτα της Ανάστασης ψέλνουµε:
Νυν πάντα πεπλήρωται φωτός, ουρανός τε και γη και τα καταχθόνια. Εορταζέτω γουν πάσα κτίσις, την έγερσιν Χριστού, εν η εστερέωται.
Μη µας αποστερήσεις αυτής της προσδοκίας, φιλάνθρωπε Κύριε!
