Daniel Cohen
Ed. Albin Michel, 2009
La prosperite du vice: Une introduction (inquiete) a l’ economie
Γενικά
Το βιβλίο αυτό είναι ένα ταξίδι δια μέσου του χρόνου και του χώρου, το οποίο είναι ανήσυχο και στοιχειωμένο από την ερώτηση: πώς η Δύση, που «άρπαξε» την ανθρωπότητα από την πείνα και τη μιζέρια, τελικά κατέληξε σε μια συλλογική αυτοκτονία των δύο παγκόσμιων πολέμων;
Ποιο είναι λοιπόν το «κρυμμένο» κακό που διέλυσε την Ευρώπη; Το ερώτημα είναι πάντα επίκαιρο. Ο κόσμος σήμερα «δυτικοποιείται» με γρήγορο ρυθμό και το ερώτημα τίθεται πάντοτε: οι ευρωπαϊκές τραγωδίες θα μπορούσαν να επαναληφθούν στην Ασία και αλλού; Ο πλανήτης θα μπορούσε να αποφύγει μια νέα καταστροφή, οικολογική, αυτή τη φορά; Η χρηματοοικονομική κρίση μας υπενθύμισε πολύ απότομα μια συστημική αβεβαιότητα η οποία πλανάται πάνω στον καπιταλισμό: γνωρίζει που πηγαίνει, που οδηγεί τον κόσμο; Η ευρωπαϊκή ιστορία αξίζει να αναλυθεί λεπτομερώς, ώστε να εμφανιστούν οι αιτίες και οι συνέπειες των κινδύνων που συνδέονται με τη βιομηχανοποίηση μιας δεδομένης κοινωνίας. Ο κόσμος του 21ου αιώνα θα βρεθεί βέβαια αντιμέτωπος με πολλές και διαφορετικές προκλήσεις από αυτές που έζησε μέχρι σήμερα. Ο οικολογικός κίνδυνος είναι πιο πιεστικός και δίνει στον πλανήτη μια άλλη διάσταση και ταυτότητα, ενός κόσμου κλειστού που απομακρύνεται πολύ γρήγορα από τις παραστάσεις που είχε τον 18ο αιώνα. Η νέα συνείδηση του πλανήτη η οποία υποστηρίζεται από τις νέες τεχνολογίες της πληροφόρησης και της επικοινωνίας, θα επιτρέψει να θεωρηθούν συνεργατικές λύσεις για τα προβλήματα του κόσμου. Το κεντρικό ερώτημα που τίθεται είναι αν ο άνθρωπος θα κατορθώσει να κυριαρχήσει την άπειρη επιθυμία του σε ένα κόσμο που έχει όρια.
Πλάνο
Το βιβλίο του Daniel Cohen αποτελείται από 3 κύρια μέρη, το πρώτο αναφέρεται με τη μορφή ερωτήματος: Γιατί η Δύση; Το δεύτερο κάνει αναφορά στις έννοιες ευημερία και ύφεση και το τρίτο μέρος, το πιο ενδιαφέρον, εξετάζει τα συν και τα πλην της παγκοσμιοποίησης προτείνοντας νέες ιδέες που φθάνουν μέχρι τον άυλο καπιταλισμό, τη νέα οικονομία και τον κυβερνοχώρο.
Στην ανάλυση του βιβλίου αυτού θα στηριχθούμε μόνο στο τρίτο μέρος που αποτελεί το σημαντικό κομμάτι της κριτικής παρουσίασης του Daniel Cohen, χωρίς βέβαια να αποφύγουμε να αναφερθούμε και σε σημαντικές αναφορές του στα δύο πρώτα μέρη.
Γέννηση της οικονομίας και του μοντέρνου κόσμου
Αυτό που έγινε στο παρελθόν για την Ευρώπη επαναλαμβάνεται σήμερα σε παγκόσμιο επίπεδο. Εκατομμύρια αγρότες από Κίνα και Ινδία εγκαταλείπουν τις αγροτικές περιοχές και πηγαίνουν στις πόλεις. Η βιομηχανική κοινωνία αντικαθιστά την αγροτική. Νέες δυνάμεις εμφανίζονται, όπως στο παρελθόν η Γερμανία και η Ιαπωνία, σήμερα η Ινδία και η Κίνα. Οι αντιπαλότητες εντείνονται για τον έλεγχο κυρίως των πρώτων υλών. Οι χρηματοοικονομικές κρίσεις επαναλαμβάνονται, αλλά ο βασικός κίνδυνος δεν στηρίζεται τόσο στη διαμάχη μεταξύ θρησκειών ή πολιτισμών, αλλά κυρίως σε παγκόσμιο επίπεδο, στην επανάληψη της ιστορίας της Δύσης (με τους δύο παγκόσμιους πολέμους). Ούτε ο πλούτος ούτε η ίδια η μόρφωση δεν κάνουν καλύτερο ένα κακό άνθρωπο. Ίσως του προσφέρουν καλύτερους τρόπους συμπεριφοράς για να παραμείνει κακός. Η οικονομική ανάπτυξη φέρνει τη δημογραφική ανάπτυξη. Ο πλούτος αυξάνει τις γεννήσεις και μειώνει τη θνησιμότητα παιδιών και εφήβων. Αλλά η αύξηση του πληθυσμού μειώνει προοδευτικά το κατά κεφαλή εισόδημα. Από τις αρχές του 19ου αιώνα, στα βιομηχανικά κράτη, το κατά κεφαλή εισόδημα γίνεται η μάρκα μιας ευήμερης κοινωνίας. Η ανάπτυξη βελτιώνει τις συνθήκες της ζωής και μακραίνει τη διάρκειά της. Βέβαια, όπως αναφέρει ο οικονομολόγος Richard Easterlin, στηριζόμενος σε πολυάριθμες έρευνες, οι πλούσιες χώρες δεν είναι πιο ευτυχισμένες από τις φτωχές. Η γρήγορη ανάπτυξη ανακουφίζει τις κοινωνικές εντάσεις, διότι ο καθένας ελπίζει να αναβαθμιστεί σε σχέση με τους άλλους, αλλά η μεγάλη αδυναμία αυτού του ιδεώδους στόχου δείχνει ότι είναι ευάλωτο σε κάθε επιβράδυνση της οικονομίας οποιοδήποτε και αν είναι το επίπεδο του πλούτου που επιτεύχθηκε.
Το ευρωπαϊκό θαύμα
Η Ευρώπη του 10ου αιώνα φαίνεται να έχει χάσει τη δόξα που είχε την εποχή της Ρώμης και της Αθήνας. Έχασε το κύριο μέρος των επιστημονικών γνώσεών της και οπισθοχώρησε σε μια κατάσταση απομόνωσης. Το εμπόριο των σκλάβων είναι συχνά το μόνο προϊόν της για εξαγωγή. Πεντακόσια χρόνια μετά έγινε ολική αλλαγή. Οι ασιατικές εξερευνήσεις του Vasco de Gamma, η ανακάλυψη της Αμερικής άνοιξαν το δρόμο για μια πλανητική κυριαρχία της Δύσης που θα διαρκούσε για πέντε αιώνες και η οποία αρχίζει τώρα να αμφισβητείται. Τι συνέβη ακριβώς;
Ο συγγραφέας μετά από μια αναλυτική παρουσίαση (140 σελίδες), προσπαθεί να εξιστορήσει τα γεγονότα, δηλαδή το τι συνέβη. Κατά τη γνώμη μας, οι ακόλουθες ενότητες είναι σημαντικές χωρίς να παραβλεφθούν οι υπόλοιπες:
– η γέννηση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας,
– η βιομηχανική επανάσταση,
– η μεγάλη κρίση του ’29 και τα μαθήματά της,
– το κράτος κοινωνικής πρόνοιας,
Οικονομία και πολιτική.
Από το 14ο αιώνα και για τα περισσότερα κράτη δημιουργούνται διάφορες συνελεύσεις με ονόματα όπως: γενικά κράτη, κοινοβούλιο,… Έχουν κοινά χαρακτηριστικά και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες προϋπολογισμού των κρατών. Η Αγγλία πρώτη, οφείλει την οικονομική της επιτυχία στα καλύτερα ιδρύματα, στο σεβασμό της ιδιωτικής ιδιοκτησίας, στην καλύτερη προστασία από τον κίνδυνο απαλλοτρίωσης, τα οποία εγγυάται το κοινοβούλιο με ιδιαίτερη θέρμη.
Στα μέσα του 18ου αιώνα, η Ευρώπη κάνει μια σημαντική στροφή της οποίας η σημασία θεωρείται ίσης αξίας με τη νεολιθική επανάσταση. Αυτή η αλλαγή οφείλεται κατά κύριο λόγο στην εμφάνιση νέων τεχνικών στο βιομηχανικό τομέα. Η πιο γνωστή από αυτές είναι η ατμομηχανή του James Watt, η οποία «τελειώνει» με εξαιρετικό τρόπο ένα σύνολο καινοτομιών, οι οποίες τείνουν να βελτιώσουν την άντληση των ορυχείων. Ταυτόχρονα, αναπτύσσονται η κλωστοϋφαντουργία, οι σιδηρόδρομοι, τα ατμόπλοια,… Έτσι, η μηχανοποίηση του κόσμου αρχίζει πραγματικά. Το 1850 γεννιέται μια νέα επιστήμη, η θερμοδυναμική από τον άγγλο William Thomson. Τέλος, είναι ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι η επιστήμη αναπτύχθηκε περισσότερο στη Γαλλία και τη Γερμανία παρά στην Αγγλία. Η Αγγλία πρωτοστάτησε στην πρώτη βιομηχανική επανάσταση και έχασε προοδευτικά την πρωτοκαθεδρία της στη συνέχεια. Στη Γαλλία και τη Γερμανία, οι σχολές των μηχανικών (Grande Ecole d’Ingenieurs) δημιουργήθηκαν για να καλύψουν την καθυστέρηση από την Αγγλία, και «έδωσαν» στελέχη στη δεύτερη βιομηχανική επανάσταση του ηλεκτρικού ρεύματος και του κινητήρα καύσης.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
