Καταπολεµώντας το άγχος, τις φοβίες, αλλά και το µετατραυµατικό στρες
Μια οµάδα δέκα ατόµων, µεταξύ των οποίων παιδιά και ηλικιωµένοι, απήχθη από τροµοκράτες και κρατήθηκε για µέρες σε ένα σκοτεινό δωµάτιο, προτού απελευθερωθεί.
Έξι εργαζόµενοι εγκλωβίστηκαν επί τριήµερο κάτω από τα ερείπια µιας οικοδοµής που κατέρρευσε έπειτα από σεισµό. Είκοσι άνθρωποι έµειναν για δύο ηµέρες πάνω στις σκεπές των σπιτιών τους, χωρίς τροφή, περιµένοντας τα νερά των πληµµυρών να υποχωρήσουν. Πολλοί εξ αυτών αντιµετώπισαν ψυχολογικά προβλήµατα συνεπεία των εµπειριών που βίωσαν και η διάγνωση ήταν «διαταραχή µετατραυµατικού στρες». Θα µπορούσε η τεχνολογία της Εικονικής Πραγµατικότητας (VR) να συνεισφέρει στην αντιµετώπιση τέτοιων διαταραχών σε µεγάλες οµάδες πληθυσµών; Θα µπορούσε άραγε να βοηθήσει τη Γιάννα, που πάσχει από υψοφοβία ή τον Οδυσσέα που πολεµάει µε τον αλκοολισµό;
Απαντήσεις σε αυτά και πολλά ακόµα ερωτήµατα δίνει, σε συνέντευξή του στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Γουόλτερ Γκρίνλιφ (Walter Greenleaf), νευροεπιστήµονας στο Πανεπιστήµιο του Στάνφορντ, που µε τρεις δεκαετίες εµπειρίας στην έρευνα και ανάπτυξη στον τοµέα της ιατρικής τεχνολογίας εικονικής πραγµατικότητας, θεωρείται κορυφαία αυθεντία στον συγκεκριµένο τοµέα.
Το ΑΠΕ-ΜΠΕ συνοµίλησε µαζί του µε την ευκαιρία του 6ου διεθνούς φόρουµ µε τίτλο «5G Techritory», που πρόσφατα συγκέντρωσε στη Ρίγα της Λετονίας προσωπικότητες παγκόσµιας εµβέλειας στον χώρο της τεχνολογίας. Κατά τη συζήτηση, ο Γκρίνλιφ έδωσε έµφαση στο γεγονός ότι τρεις από τους κορυφαίους ειδικούς στην κλινική χρήση της VR σήµερα, κατάγονται από την Ελλάδα: ο Γιώργος Παπαγιαννάκης, συνιδρυτής και CEO της ΟRamaVR και καθηγητής στο Πανεπιστήµιο της Κρήτης, η Γεωργία Μήτση, απόφοιτος του Πανεπιστηµίου της Πάτρας, η οποία έχει διατελέσει υψηλόβαθµο στέλεχος των Biogen και Penumbra και ο δρ Ιωάννης Ταρνανάς, απόφοιτος του ΑΠΘ και ιδρυτής της Altoida.
Πώς µπορεί η VR να βοηθήσει σε περιπτώσεις όπως αυτές της εισαγωγής; Όπως εξηγεί ο Γκρίνλιφ, «για πολύ καιρό, όταν (οι επιστήµονες) προσπαθούσαµε να βρούµε το σωστό µονοπάτι για να βοηθήσουµε κάποιον/α µε πρόβληµα ψυχικής υγείας, έπρεπε να βασιστούµε στην αυτοαξιολόγηση για το πώς αισθάνεται». Μερικές φορές όµως, οι άνθρωποι είναι πολύ ντροπαλοί για να είναι ακριβείς σχετικά µε το πώς αισθάνονται, γιατί νιώθουν πως υπάρχει στίγµα γύρω από τα θέµατα ψυχικής υγείας. Άλλες φορές, είναι δύσκολο να βρει κάποιος τις σωστές λέξεις για να περιγράψει τα συναισθήµατά του. Κι άλλοτε, όταν ζητείται απ’ το άτοµο να περιγράψει κάποια ανάµνηση που σχετίζεται µε το πρόβληµα, η περιγραφή µπορεί να µην είναι ακριβής, γιατί οι αναµνήσεις αλλοιώνονται. Κατά τον Γκρίνλιφ, µε τα περιβάλλοντα Εικονικής και Επαυξηµένης Πραγµατικότητας (VR και AR), οι επιστήµονες µπορούν πλέον να προκαλέσουν στο άτοµο µια διάθεση και να καταγράψουν/µετρήσουν τον αντίκτυπό της µε επιστηµονικό τρόπο, χωρίς να βασίζονται στην αυτοαξιολόγηση ή σε πιθανώς αλλοιωµένες αναµνήσεις.
Πώς λειτουργεί; «Αν κάτι τραυµατικό µάς συµβεί, µαθαίνουµε συνήθως να αποφεύγουµε αντίστοιχες καταστάσεις. Είναι µέρος των µηχανισµών επιβίωσης του εγκεφάλου µας. ∆εν βοηθάει όµως να µη χρησιµοποιήσετε ξανά αεροπλάνο, επειδή βιώσατε µια πολύ απότοµη προσγείωση και έχετε µάθει να φοβόσαστε τις πτήσεις. Μπορούµε λοιπόν να χρησιµοποιήσουµε την Εικονική Πραγµατικότητα για να προκαλέσουµε τη µαθηµένη αντίδρασή σας στον φόβο (πχ., να σας ξανατοποθετήσουµε εικονικά σε ένα αεροπλάνο) και να σας διδάξουµε τις δεξιότητες που χρειάζεστε, για να διαχειριστείτε αυτή την απόκρισή σας στον φόβο. Στο πλαίσιο της εµπειρίας VR µπορούµε επίσης να «µετρήσουµε» και να αξιολογήσουµε ενδείξεις όπως: εκφράσεις προσώπου, βλέµµα, διαστολή ή συστολή κόρης µατιού και γλώσσα του σώµατος. Προκαλώντας ένα άτοµο µε µια εµπειρία, βλέπουµε πώς αντιδρά» σηµειώνει o Γκρινλιφ, που είναι επισκέπτης µελετητής στο Εργαστήριο Εικονικής Ανθρώπινης Αλληλεπίδρασης του Στάνφορντ (Stanford Virtual Human Interaction Lab).
Ένα εικονικό µπαρ, ένα πραγµατικό «όχι» και µια συζήτηση µε τον µελλοντικό εαυτό µας
Ζητήσαµε από τον Γκρίνλιφ να µας περιγράψει ένα περιβάλλον εικονικής πραγµατικότητας, που θα µπορούσε να χρησιµοποιηθεί για την καταπολέµηση του εθισµού συγκεκριµένα. «Αν είµαι κλινικός ιατρός και βοηθάω κάποιον να διαχειριστεί ένα πρόβληµα µε την κατανάλωση αλκοόλ, µπορώ να δηµιουργήσω µια ρεαλιστική σκηνή σε µπαρ, ακριβώς στο είδος του µπαρ που θα επέλεγε να πάει το συγκεκριµένο άτοµο. Μπορώ επίσης να δηµιουργήσω µια παρέα ανθρώπων µε συγκεκριµένα δηµογραφικά χαρακτηριστικά γύρω του. Και στη συνέχεια, να δηµιουργήσω µια εµπειρία που δηµιουργεί στον άτοµο την επιθυµία να ικανοποιήσει τον εθισµό του. Αν µπορείτε να προκαλέσετε την επιθυµία για ένα ποτό, µπορείτε να βοηθήσετε τους ανθρώπους να διαχειριστούν αυτή την επιθυµία και να εξασκηθούν στο να απαντούν «όχι» όταν κάποιος τους λέει επιτόπου, «έλα, πάρε µια µπύρα!». Είναι πολύ δύσκολο να πεις όχι σε τέτοιες περιπτώσεις. Αλλά αν µπορείς να εξασκηθείς ξανά και ξανά σε ένα εικονικό περιβάλλον, αυτό µπορεί να είναι ένα σηµαντικό κοµµάτι της θεραπείας» απαντά.
Προσθέτει ότι η Τεχνητή Νοηµοσύνη (ΤΝ) βοηθά στην ευκολότερη δηµιουργία ρεαλιστικών περιβάλλοντων για τις εµπειρίες VR. Για παράδειγµα, µε τη δηµιουργική Τεχνητή Νοηµοσύνη (generative AI), «παιδί» της οποίας είναι και το περίφηµο ChatGPT, µπορούµε να πληκτρολογήσουµε µερικές λέξεις-κλειδιά, όπως «µπαρ, ξύλινα σκαµπό, δεκαετίας 1970» ή «µωβ κουζίνα, µικρή, δεκαετίας του 1950» και η ΤΝ να δηµιουργήσει ένα υποβλητικό εικονικό περιβάλλον µε ακριβώς αυτά τα στοιχεία, που είναι εναρµονισµένα µε την κουλτούρα ή τις αναµνήσεις ενός συγκεκριµένου ατόµου.
Όταν η Εικονική Πραγµατικότητα και η ΤΝ «παντρεύονται», µπορούµε ακόµα να συναντήσουµε τον …εαυτό µας σε 20-30 χρόνια από σήµερα. «Μπορούµε να δηµιουργήσουµε το άβαταρ σας (ψηφιακό εαυτό) και να σας βάλουµε απέναντί του. Όταν κινείστε, κινείται. Όταν µιλάτε, µιλάει. Όταν χαµογελάτε, χαµογελάει, σαν να είσαστε σε καθρέφτη. Και µετά µπορούµε να γεράσουµε το άβαταρ, ώστε να γίνει ο µελλοντικός σας εαυτός, ν’ αλλάξουµε ίσως και λίγο τον τόνο της φωνής. Με την επεξεργασία φυσικής γλώσσας και την ΤΝ, µπορείτε να κάνετε διάλογο µε τον µελλοντικό σας εαυτό κι αυτός θα µπορούσε να σας πει: «Εδώ είναι µια εικόνα του σπιτιού στο οποίο θα ήθελα να ζήσω στο µέλλον. Αλλά αν δεν µειώσεις το ποτό, ώστε να είσαι συνεπής στη δουλειά σου, δεν θα ζήσουµε ποτέ σε αυτό το σπίτι». Ή θα µπορούσαµε να δηµιουργήσουµε ένα άβαταρ της µελλοντικής σας κόρης, που θα σας µιλήσει για το πόσο σηµαντικό είναι να είσαστε υγιής» περιγράφει.
Στην άκρη µιας σανίδας, σε ύψος 30 µέτρων, αλλά και βαθύτερα στα µύχια του ανθρώπου
Οι εµπειρίες αυτές είναι πολύ ισχυρές. Τόσο ισχυρές, που οι άνθρωποι διστάζουν ενίοτε να τις ζήσουν. Για παράδειγµα στο εργαστήριο VR του Στάνφορντ, ζητείται από ανθρώπους να περπατήσουν σε µια εικονική σανίδα, 30 ορόφους ψηλά, για να σώσουν ένα γατάκι. Πολλοί, παρότι γνωρίζουν ότι δεν βρίσκονται πάνω σε πραγµατική σανίδα, φοβούνται να περπατήσουν πάνω της. Η θετική όψη αυτού του νοµίσµατος είναι ότι δηµιουργούνται εµπειρίες τόσο ρεαλιστικές και υποβλητικές, ώστε µπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους να ξεπεράσουν σηµαντικά προβλήµατα, όπως αγχώδεις διαταραχές ή εθισµούς. «Πέρα από διάφορες µελέτες, υπάρχουν οι απεικονιστικές εξετάσεις του εγκεφάλου, οπότε µπορούµε να συµπεράνουµε ότι η θετική επίδραση της VR δεν είναι απλώς ένα φαινόµενο placebo. Μπορούµε πραγµατικά να δούµε αλλαγές στα τµήµατα του εγκεφάλου µας, που ρυθµίζουν τα συναισθήµατα. Έτσι, γνωρίζουµε όχι µόνο ότι η VR λειτουργεί, αλλά και γιατί λειτουργεί» εξηγεί.
Υπάρχει αρνητική όψη; «Καθώς γινόµαστε καλύτεροι στη µελέτη των εκφράσεων του προσώπου, της γλώσσας του σώµατος, του βλέµµατος, των µη λεκτικών σηµάτων, της συναισθηµατικής και γνωστικής µας κατάστασης, συγκεντρώνουµε πολύτιµα δεδοµένα. Με τα ίδια αυτά δεδοµένα που βοηθούν στη θεραπεία όµως, άλλοι άνθρωποι µπορούν να µάθουν πώς να µας πουλάνε πράγµατα πιο στοχευµένα, πώς να µας χειραγωγούν ή να διαχειρίζονται τους αντιφρονούντες σε µια δικτατορία και να εντοπίζουν ποιος είναι αρκετά δυσαρεστηµένος, ώστε να αποτελεί πρόβληµα. Γι’ αυτό, ενώ είµαι τόσο ενθουσιασµένος µε τα νέα πράγµατα που µπορούµε να κάνουµε στην ψυχική υγεία, ανησυχώ επίσης για το πώς οι ίδιες τεχνολογίες µπορούν να χρησιµοποιηθούν µε λανθασµένο τρόπο» προειδοποιεί και προσθέτει: «Πολλοί άνθρωποι βρίσκονται σε περιβάλλοντα online παιχνιδιών και, µέσω της συµπεριφοράς τους σε αυτά τα περιβάλλοντα, κάποιες εταιρείες µπορούν να πάρουν µια «υπογραφή» των επιπέδων άγχους τους, της διεκδικητικότητάς τους. Έχουν κατάθλιψη; Είναι ριψοκίνδυνοι; Και στη συνέχεια, τα δεδοµένα αυτά θα µπορούσαν να συγκεντρωθούν σε «πακέτα» και να πωληθούν σε πιθανούς εργοδότες, για να βοηθήσουν στη λήψη αποφάσεων απασχόλησης. Με βάση τι; Τη συµπεριφορά κάποιου στο παιχνίδι. Πρέπει να προχωρήσουµε µπροστά, γιατί οι δυνατότητες είναι τεράστιες, αλλά χρειάζεται επίσης να έχουµε πλήρη επίγνωση των ζητηµάτων της ιδιωτικής ζωής».
Θα µπορούσαν οι VR και AR να βοηθήσουν στο µετατραυµατικό στρες σε πληθυσµούς ανθρώπων;
Ζούµε σε µια εποχή συρράξεων σε διάφορες περιοχές του πλανήτη, όπως η Ουκρανία ή η Γάζα, αλλά και ακραίων καιρικών φαινοµένων -όπως οι πρόσφατες πληµµύρες και πυρκαγιές- λόγω της κλιµατικής κρίσης. Μπορούν οι VR/AR να βοηθήσουν στην αντιµετώπιση του µετατραυµατικού στρες, όχι µόνο σε µεµονωµένα άτοµα, αλλά και ταυτόχρονα σε µεγάλους πληθυσµούς ανθρώπων; «Υπάρχουν δύο τρόποι που µπορούµε να βοηθήσουµε. Ο ένας είναι προληπτικά: να κάνουµε αυτό που αποκαλείται «ενοφθαλµισµός για το στρες» (stress inοculation). Θα σας δώσω ένα παράδειγµα. Υπάρχουν κάποιες ιατρικές διαδικασίες που είναι πραγµατικά σηµαντικό να γίνουν στα παιδιά, αλλά δεν µπορούµε να τα εξαναγκάσουµε να τις κάνουν. Αυτό που κάναµε λοιπόν στο Νοσοκοµείο Παίδων του Στάνφορντ είναι ότι τραβήξαµε βίντεο 360 µοιρών, ξεκινώντας από το πάρκινγκ, πηγαίνοντας στην αίθουσα αναµονής, στα εξεταστήρια, στο γκισέ των εξιτηρίων. ∆ηµιουργήσαµε άβαταρ για διάφορες ηλικίες και πολιτισµικά υπόβαθρα, ώστε να χρησιµεύσουν ως οδηγοί, για να πούµε στα παιδιά «να τι θα συµβεί στη συνέχεια βήµα-βήµα». Και µόνο το γεγονός ότι τα παιδιά εξοικειώνονται µε µια άβολη διαδικασία, µειώνει το άγχος πάρα πολύ» εξηγεί ο Γκρίνλιφ. Το ίδιο µπορεί να γίνει για ανθρώπους που ζουν σε δυνητικά επικίνδυνες περιοχές, λέει, αλλά και για την προετοιµασία απέναντι σε γεγονότα όπως πυρκαγιές ή σεισµοί, όπου η χρήση εικονικής και επαυξηµένης πραγµατικότητας µπορεί να µειώσει το άγχος -όχι αρκετά για να αποτρέψει ένα τραύµα φυσικά, αν και όταν το γεγονός όντως συµβεί, αλλά επαρκώς για να µειώσει τον βαθµό του τραύµατος.
«Τώρα, αν κάποιος/α βιώσει όντως την τραυµατική εµπειρία, µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε την τεχνική της έκθεσης στο γεγονός (exposure therapy), για να τον/την βοηθήσουµε να διαχειριστεί τη µαθηµένη αντίδρασή του στον φόβο, βάζοντάς τον π.χ., σε ένα πεδίο µάχης ή εν µέσω πληµµύρας. Έτσι, µε έναν κλινικό ιατρό, µπορούµε σταδιακά να βοηθήσουµε τα άτοµα να εξετάσουν τι συνέβη, να επεξεργαστούν το άγχος κι όσα τους προκαλούν κρίσεις πανικού. Το ερώτηµά σας είναι αν µπορούµε να το κλιµακώσουµε αυτό σε µεγάλο πληθυσµό. Λοιπόν, µε τη δηµιουργική Τεχνητή Νοηµοσύνη, είναι ευκολότερο να δηµιουργηθεί µια προσαρµόσιµη για το κάθε άτοµο εµπειρία, µια διαδικασία που προσαρµόζεται αυτόµατα, όταν η καρδιά σας χτυπάει πιο γρήγορα ή η κόρη του µατιού σας διαστέλλεται. Μπορούµε να µάθουµε αυτόµατα τον «σωστό» βαθµό έκθεσης και να δηµιουργήσουµε ένα προσαρµοσµένο περιβάλλον για την εµπειρία του συγκεκριµένου ατόµου. Μπορούµε λοιπόν να δηµιουργήσουµε πιο γρήγορα εξατοµικευµένα περιβάλλοντα, χάρη στη δηµιουργική τεχνητή νοηµοσύνη, αλλά και να τα προσαρµόζουµε, µε βάση τις ενδείξεις και τις αντιδράσεις, που µπορούµε να µετρήσουµε στο άτοµο» επισηµαίνει.
Θα µπορούσαµε άραγε να αυτοµατοποιήσουµε την όλη διαδικασία, ώστε να εκτελείται σε µεγάλους πληθυσµούς, π.χ., µε αδυναµία πρόσβασης σε γιατρούς; «Στην ιδανική περίπτωση, υπάρχει κάποιος γιατρός ή άλλος επιστήµονας που διαχειρίζεται τη διαδικασία, βοηθώντας στη θεραπεία. Αλλά νοµίζω ότι, αν χρειαστεί, µπορούµε να κάνουµε τη διαδικασία πιο αυτόµατη. Ήδη βλέπουµε ότι για ορισµένες αγχώδεις διαταραχές, όπως ο φόβος της δηµόσιας οµιλίας, υπάρχουν συστήµατα τα οποία µπορείτε να «κατεβάσετε» µέσω ∆ιαδικτύου στο VR headset και στη συνέχεια να εξασκηθείτε µιλώντας σε εικονικό κοινό. Μπορούν τέτοια συστήµατα να χρησιµοποιηθούν για µετατραυµατικό στρες έπειτα από µάχη; Σε τέτοιες περιπτώσεις θα θέλαµε πραγµατικά να έχουµε έναν κλινικό ιατρό δίπλα µας. Αλλά φανταστείτε αν µπορούµε να κλιµακώσουµε πιο αυτοµατοποιηµένα συστήµατα, σε µια εποχή που σε πολλές περιοχές δεν υπάρχουν αρκετοί εκπαιδευµένοι κλινικοί γιατροί. Πρέπει να καταλάβουµε πώς θα µπορέσουµε ν’ αξιοποιήσουµε την τεχνολογία, για να βοηθήσουµε σε αυτά τα προβλήµατα» εκτιµά.
«Είσαστε αισιόδοξος ότι θα τα καταφέρουµε;» είναι το επόµενο ερώτηµα. «Είναι µέρος της δουλειάς µου να είµαι αισιόδοξος και να βοηθώ άλλους ανθρώπους να προχωρήσουν. Αλλά, αν ήµουν ρεαλιστής σχετικά µε την κατάσταση, θα έλεγα πως τόσο για το ζήτηµα της ιδιωτικής ζωής, όσο και για τη χρηµατοδότηση για την ανάπτυξη των συστηµάτων που χρειαζόµαστε, πρέπει να δούµε σοβαρά τα θέµατα που ανακύπτουν µε τις κυβερνήσεις µας. Και σε αυτό το σηµείο πιστεύω ότι όλοι πρέπει να είµαστε προσεκτικοί µε την αισιοδοξία µας. Επιτρέψτε µου να πω αισιόδοξα ότι η τεχνολογία θα είναι εκεί και ότι οι απαιτούµενες κλινικές οδοί και τρόποι θα υπάρχουν. Είµαι αισιόδοξος για την πολιτική βούληση ή την οικονοµική προτεραιότητα αυτού; Όχι όσο θα ήθελα» ξεκαθαρίζει.
«Πέρα από τα χάπια» και µέσα στα νοσοκοµεία της Κίνας
Πόσο πιθανό είναι το VR και το AR να µας βοηθήσουν κάποτε να προχωρήσουµε «πέρα από τα φάρµακα και τα χάπια»; «Σε έναν βαθµό το έχουµε ήδη πετύχει! Μαθαίνουµε να διαχειριζόµαστε και µε µη φαρµακολογικές προσεγγίσεις καταστάσεις όπως αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, χρόνιο πόνο, εθισµούς. Και φαντάζοµαι σε κάποιες περιπτώσεις µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε και συνδυασµούς φαρµάκων και VR/AR. Μπορούµε, για παράδειγµα, να χρησιµοποιήσουµε ένα φάρµακο για να σπάσουµε τον κύκλο του πανικού, και στη συνέχεια να χρησιµοποιήσουµε τεχνολογίες VR/ΑR, για να διδάξουµε δεξιότητες ανθεκτικότητας. Οπότε ήδη βοηθάµε και ένας πρόσθετος λόγος που το καταφέρνουµε είναι ότι τώρα µπορούµε να µετρήσουµε καλύτερα ενδείξεις κι αντιδράσεις» λέει ο Γκρίνλιφ.
Το γεγονός ότι «µπορούµε να µετρήσουµε τα πράγµατα» βοηθά ακόµα στο να αναπτύσσουµε καλύτερα φάρµακα, µε λιγότερες παρενέργειες. Οι ερευνητικές µελέτες για τα προβλήµατα ψυχικής υγείας συχνά περιλαµβάνουν πολύ «θόρυβο» (ανακριβή ή περιττή πληροφορία) και αυτό επειδή βασίζονται σε αυτοαναφορές/αυτοαξιολογήσεις και υποκειµενικές µετρήσεις. Με τις τεχνολογίες VR/AR και Τεχνητής Νοηµοσύνης, αυτό αρχίζει να αλλάζει. «Νοµίζω ότι, σύντοµα, όταν πηγαίνουµε έναν κλινικό ιατρό, δεν θα µας κάνουν απλώς κάποιες εξετάσεις αίµατος και απεικονιστικές εξετάσεις, αλλά θα µας τοποθετούν και σε ένα περιβάλλον VR, που θα βοηθά να πουν «εντάξει, αυτό είναι το καλύτερο µονοπάτι για εσάς για φέτος. Μετά από αυτό, τον επόµενο χρόνο, µπορεί να δοκιµάσουµε αυτό το άλλο µονοπάτι, αλλά κάθε φορά θα είναι το ακριβές» υπογραµµίζει.
O Γουόλτερ Γκρίνλιφ έχει επισκεφτεί νοσοκοµεία στην Κίνα, η οποία σε κάποιες περιπτώσεις θυµίζει …άλλον πλανήτη. Τι είδε εκεί, όσον αφορά τη χρήση της τεχνολογίας στον τοµέα της υγείας; «Υπάρχει µεγάλη χρήση της VR και άλλων τεχνολογιών. Ένα από τα νοσοκοµεία στα οποία πήγα στη Σαγκάη ήταν το µεγαλύτερο ειδικό νοσοκοµείο ψυχικής υγείας στην Κίνα και παγκοσµίως. Και εκτός από τη µόχλευση της τεχνολογίας, συνέλεγαν επίσης γενετικές πληροφορίες για κάθε ασθενή. Έτσι, έχουν στη διάθεσή τους τεράστιο αριθµό περιπτώσεων θεραπειών, ίσως γενετικό υπόβαθρο, αρχείο ανταπόκρισης στη θεραπεία κτλ. Νοµίζω ότι στο πεδίο της εξατοµικευµένης ιατρικής, όπου προσπαθούµε να κατανοήσουµε το άτοµο και τον καλύτερο τρόπο θεραπείας του, η Κίνα από πολλές απόψεις κάνει καλή δουλειά στη συλλογή των δεδοµένων που χρειάζονται για πιο ακριβείς αναλύσεις. Τούτου λεχθέντος, οι ανησυχίες σχετικά µε τα δεδοµένα και το απόρρητο είναι τεράστιο ζήτηµα στην Κίνα. Ας ελπίσουµε ότι η ∆ύση και η Ανατολή µπορούν να βρουν τρόπους να συνεργαστούν, να µοιραστούν τα σύνολα δεδοµένων και την τεχνολογία για το καλό όλων. Νοµίζω ότι υπάρχει µια µικρή ώθηση αυτή τη στιγµή, στα παρασκήνια: πολλές από τις εταιρείες που προηγουµένως επένδυαν στην οικονοµία του πετρελαίου επενδύουν τώρα στην οικονοµία δεδοµένων και αυτή η µετάβαση µπορεί να είναι µια µεγάλη βελτίωση, εάν καταλήξουµε σε επακρείς κανονισµούς σχετικά µε τον τρόπο χρήσης αυτών των δεδοµένων» καταλήγει.
