Σε κάποια σημειώματά της η στήλη αυτή έδωσε βήμα σε στοχαστές που η σκέψη τους αποκλείει την ύπαρξη και την ανάμειξη κάθε υπερβατικού στη δημιουργία και το γίγνεσθαι του σύμπαντος ή για να το πούμε πιο απλά: τίποτα το υπερβατικό δεν υπάρχει που να επηρεάζει τη ζωή μας.
Αυτό, ίσως, να αποτελεί το συμπέρασμα ενός λογικού στοχασμού ή μιας λογικής διεργασίας για πολλούς ή πάρα πολλούς ανθρώπους. Όμως το άγγιγμα του υπερβατικού το έχει δεχτεί, τολμώ να πω, η ψυχή όλων μας. Οι λόγοι είναι πολλοί. Ο πιο ισχυρός, πιστεύω, είναι τα ακούσματα και η αγωγή που έχουμε δεχτεί από το σπίτι και το σχολείο. Αυτά βρίσκουν γόνιμο έδαφος να ανθίσουν, όταν αργότερα συνειδητοποιήσουμε το πεπερασμένο της ύπαρξής μας και των δυνατοτήτων μας, σε συνδυασμό με το μέγεθος της άγνοιάς μας για όσα συμβαίνουν γύρω μας. Όμως, άσχετα για ποιούς λόγους φώλιασε εκεί, η αίσθηση του υπερβατικού υπάρχει στην ψυχή όλων μας.
Όλα τα συναισθήματα που πλημμυρίζουν την ψυχή του ανθρώπου ζητούν επίμονα, εναγώνια θα ‘λεγε κανείς, να εκφραστούν, να βγουν στο φως της μέρας και να εκτεθούν στα όμματα των άλλων ανθρώπων. Ο καλύτερος τρόπος να το πετύχουν είναι μέσω της Τέχνης. Γιατί ακριβώς αυτά τα ίδια τα έντονα συναισθήματα της ψυχής μας αποτελούν τις πηγές της Τέχνης. Είναι η δίψα, όπως λέει ο Ευάγγελος Παπανούτσος, που αισθάνεται ο άνθρωπος να ζήσει όσο γίνεται πλατύτερα και εντονότερα. Η Τέχνη, συνεχίζει, αγκαλιάζει όλες ανεξαίρετα τις εκδηλώσεις της ζωής και πηγάζει από τη βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίσει όχι μόνο τον εαυτό του και τον κόσμο του, αλλά και τον “άλλο” κόσμο και τους άλλους ανθρώπους. Η Τέχνη μας κάνει να ζήσουμε μύριες ζωές, ν’ απλώσουμε την εσωτερική ύπαρξη μας σε τόπους και καιρούς μακρινούς ή και απίθανους ακόμη. Επόμενο λοιπόν είναι ότι και το συναίσθημα του υπερβατικού μέσα από την Τέχνη θα ζητήσει να ταξιδέψει το νου και την ψυχή μας σε «άλλους» απίθανους κόσμους!
Αφορμή για το σημερινό σημείωμα της στήλης αποτέλεσε ένα πολύ ενδιαφέρον και καλαίσθητο βιβλίο που διάβασα πρόσφατα. Το βιβλίο έχει τίτλο “Αναπαραστάσεις του υπερβατικού” και υπότιτλο “Λεξιλόγιο της μεταφυσικής στον σύγχρονο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό”. Συγγραφείς είναι ο κ. Γ. Περράκης και ο κ. Ν. Σκουτέλης. Ο κ. Περράκης είναι απόφοιτος της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πολυτεχνείου Κρήτης και το εν λόγω βιβλίο προέκυψε με αφορμή την Ερευνητική του εργασία σε συνεργασία με τον Καθηγητή κ. Σκουτέλη. Για τον αναγνώστη (μελετητή) του βιβλίου γίνεται εξ αρχής αντιληπτό ότι πρόκειται για κάτι αξιόλογο και πράγματι με χαρά πληροφορήθηκα ότι ήδη διανέμεται και διδάσκεται στους φοιτητές της Αρχιτεκτονικής μας στα Χανιά.
Εκτός από μια ευρηματική «θεωρητική ανάλυση και μεταφορά των στρατηγικών του Λογγίνου στην τέχνη του κτίζειν», βρίσκει κανείς -χωρίς να χρειάζεται να είναι ειδικός- στο βιβλίο ενδιαφέρουσες σκέψεις για το υψηλό, το ιερό το υπερβατικό και πώς αυτό μπορεί να προσεγγισθεί μέσω της Αρχιτεκτονικής.
Εχει λεχθεί ότι η Τέχνη που συγγενεύει στενότερα από κάθε άλλη με τη Μουσική είναι η Αρχιτεκτονική. Ο Γκαίτε είχε πει ότι η Αρχιτεκτονική είναι μια “παγωμένη Μουσική”. Και βέβαια η Μουσική είναι η Τέχνη που ο άνθρωπος αφήνεται στον εαυτό του, ελεύθερος να ζήσει τα «νοήματα» της δικής του ψυχικής εμπειρίας μέσα στα σύμβολα που του προσφέρονται.
Οι έννοιες του υψηλού, του ιερού, του υπερβατικού και εν τέλει του μεταφυσικού δημιουργούν στην ψυχή μας το αίσθημα του φοβερού αλλά συνάμα και γοητευτικού. Δημιουργούν στην ανθρώπινη ψυχή μια διάθεση δέους, αγωνίας και κατάνυξης μπροστά στο κοσμικό μυστήριο, στις άπειρες μεταμορφώσεις της ζωής και στο θάνατο. Μια διάθεση ανθρώπινη, πλούσια σε παραλλαγές που ζητά και εκφράζεται μέσα από την Τέχνη.
Πώς όμως νοήματα που υπερβαίνουν τη ζωή, την καθημερινή πραγματικότητα και την εμπειρία μπορούν να αποδοθούν ως κατασκευή στον χώρο, με ιεράρχηση ικανή να εισαγάγει το νου σε άλλες απροσμέτρητες διαστάσεις; Είναι το ερώτημα ακριβώς στο οποίο θέλει να απαντήσει το βιβλίο. Γιατί η Αρχιτεκτονική διερευνά και ευρίσκει τρόπους όχι μόνο να αναπαραστήσει το Υπερβατικό, αλλά και να το στεγάσει, ακόμα και να το προκαλέσει. Προς την κατεύθυνση αυτή οι συγγραφείς με ευρηματικότητα αλλά και τρόπο που δείχνει πλατειά αντίληψη των πραγμάτων προτείνουν μια στρατηγική στη δημιουργία αρχιτεκτονικού έργου που θα περιέχει τις παραπάνω αξίες.
Ο αρχαίος συγγραφέας Λογγίνος (1ος μ.Χ. αιώνας) στην πραγματεία του Περί Υψους προτείνει τρόπους μεγαλεπήβολης γραφής. Ξεκινώντας από τη σκέψη ότι τόσον η λογοτεχνία όσον και η Αρχιτεκτονική αντικατοπτρίζουν την κοινωνική ζωή, μελετούν τις πέντε πηγές Ύψους που προτείνει ο Λογγίνος και τις αναλογίες μεταξύ της σύνταξης του λόγου και της σύνταξης του αρχιτεκτονικού έργου. Μέσα από την εργασία τους οι συγγραφείς αποδεικνύουν ότι οι πέντε λογγίνειες θέσεις για τη σύνταξη του λόγου μεταφερόμενες στην Αρχιτεκτονική είναι ικανές να μεταλαμπαδεύσουν στο σήμερα διαχρονικές αξίες. Με μίμηση, με συμβολισμούς, με αναλογίες, με μεταφορές, ο χώρος μπορεί να υπαινιχθεί το μεγάλο, το απροσμέτρητο, προκαλώντας αντίστοιχο ψυχολογικό αντίκτυπο στον θεατή, ανεβάζοντας έτσι την ταπεινή ύλη και τις καθημερινές μας ανάγκες για στέγαση σε τέχνη.
Ο Άνθρωπος, υποστηρίζουν οι συγγραφείς, με την υποβολή των τεχνών και ειδικά της Αρχιτεκτονικής, είναι σε θέση να φτάνει σε ένα σημείο έκστασης, οπότε η αντίληψή του περνά από την ατομικότητα στο πανανθρώπινο, από την τοπικότητα στο άπειρο και από το στιγμιαίο στο άχρονο. Το Υπερβατικό, πράγματι, υποδηλώνει το ξεπέρασμα των ορίων που προσδιορίζουν και μαζί περιορίζουν τη γύρω μας φύση ως προσλαμβάνουσα πραγματικότητα. Εδώ ακριβώς -στην προσπάθεια υπέρβασης των ορίων- έρχεται η τέχνη να παίξει το ρόλο της και μας φέρνει να θυμηθούμε τον Στανισλάς Φυμέ (1896-1983) που υποστήριξε ότι «Η τέχνη, όποιος κι αν είναι ο σκοπός της, κάνει πάντα έναν ένοχο ανταγωνισμό στον Θεό»!
Αναφορές:
• Γ. Περράκης-Ν. Σκουτέλης, Αναπαραστάσεις του υπερβατικού, εκδ. ΚΑΠΟΝ, Αθήνα, 2016
• Ε. Παπανούτσος, Αισθητική, εκδ. ΙΚΑΡΟΣ, Αθήνα, 1976
Α. Καμύ, Ο επαναστατημένος άνθρωπος, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 2013
(*) Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.
Όλα τα δημοσιευμένα κείμενα της στήλης μπορείτε να τα βρείτε στο http://www.haniotika-nea.gr/aut/koufakis/
