Η Εκκλησία στον αχανή χώρο του Facebook

Ποια είναι η σχέση των μητροπόλεων και των μητροπολιτών στην Ελλάδα με το Facebook; Πόσες μητροπόλεις διαθέτουν σελίδα στο δημοφιλέστερο παγκοσμίως κοινωνικό δίκτυο και τι αναρτούν; Γνωρίζουν τα εργαλεία χρήσης του; Πόσοι είναι οι πιστοί τους ακόλουθοι;

Στοιχεία κι απαντήσεις στους παραπάνω προβληματισμούς επιχείρησε να δώσει η έρευνα με τίτλο «Facebook και Εκκλησία. Εργαλείο ποιμαντικής ή διαδικτυακός άμβωνας… προσωπικών επιδιώξεων;» που πραγματοποίησαν η δημοσιογράφος και υποψήφια διδάκτωρ του Τμ. Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ ΑΠΘ Σοφία Καρεκλά και ο μηχανικός και υποψήφιος διδάκτωρ του Τμ. Θεολογίας ΑΠΘ Ιωάννης Παπαδόπουλος υπό την επίβλεψη του επίκουρου καθηγητή του Τμ. Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ ΑΠΘ Αντώνη Σκαμνάκη.
Η έρευνα παρουσιάστηκε στο 2ο διεθνές συνέδριο ψηφιακών μέσων και ορθόδοξης ποιμαντικής που πραγματοποιήθηκε στην Ορθόδοξη Ακαδημία Κρήτης, 18- 21 Ιουνίου, από την Πεμπτουσία, υπό την υψηλή αιγίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Οι μητροπόλεις στην Ελλάδα καθυστέρησαν αρκετά να τοποθετηθούν και να αντιδράσουν στο πρωτόγνωρο ψηφιακό τοπίο που δημιουργήθηκε από την ολοένα αυξανόμενη δημοφιλία του Facebook αλλά και να το αξιοποιήσουν ποιμαντικά για να διαδώσουν τον χριστιανικό λόγο. Η Αρχιεπισκοπή Αθηνών δημιούργησε επίσημη σελίδα στο Facebook τον Μάρτιο του 2014, δέκα χρόνια μετά την ίδρυσή του. Από την άλλη πλευρά, η Αρχιεπισκοπή Κρήτης απαγόρευσε παντελώς τη χρήση του νέου μέσου από το πλήρωμα των ιερέων και διακόνων του νησιού.
Στη συγκεκριμένη έρευνα επιχειρήθηκε αρχικά μια πρώτη καταγραφή των μητροπόλεων της ελληνικής επικράτειας που διαθέτουν επίσημη σελίδα ή προφίλ στο Facebook. Συμπεριελήφθησαν τόσο οι μητροπόλεις της Εκκλησίας της Ελλάδος, όσο και της Κρήτης αλλά και εκείνες που υπάγονται διοικητικά ή πνευματικά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, προκειμένου να ερευνηθεί πώς αντιμετωπίζουν το Facebook συνολικά οι μητροπόλεις της χώρας. Σε σύνολο 97 μητροπόλεων, συμπεριλαμβανομένων της Αρχιεπισκοπής Αθηνών, της Αρχιεπισκοπής Κρήτης και της Πατριαρχικής Εξαρχίας Πάτμου, μόνο οι 31 μητροπόλεις διαθέτουν σελίδα ή προφίλ στο Facebook. Ωστόσο, οι 85 από τις 97 διαθέτουν ιστοσελίδα.

Σχετικά με τη συχνότητα των αναρτήσεων των εν Facebook μητροπόλεων, μελετήθηκαν οι μήνες Μάρτιος- Απρίλιος- Μάιος. Τρεις μήνες με πολλές ακολουθίες και τις σημαντικότερες γιορτές λόγω Μεγάλης Τεσσαρακοστής, Πάσχα και Πεντηκοστής, οι οποίες προσφέρουν πολύ υλικό για δημοσιεύσεις.

Όσον αφορά στους μητροπολίτες, δεν έχουν βρεθεί επίσημες προσωπικές σελίδες ή προφίλ μητροπολιτών από την ελληνική επικράτεια στο Facebook. Υπάρχουν, όμως, σελίδες για μερικούς μητροπολίτες, όπως για παράδειγμα για τον Μεσογαίας Νικόλαο, τον Θεσσαλονίκης Άνθιμο, τον Νέας Κρήνης Ιουστίνο, τον Σισανίου και Σιατίστης Παύλο, τις οποίες έχουν φτιάξει και διαχειρίζονται θαυμαστές τους.

Ως προς το περιεχόμενο των αναρτήσεων στις σελίδες και τα προφίλ των 31 μητροπόλεων, το βασικό κοινό χαρακτηριστικό που παρατηρείται είναι οι κοινοποιήσεις άρθρων από την ιστοσελίδα τους. Πιο συγκεκριμένα, 20 από τις 31 μητροπόλεις κοινοποιούν στο Facebook ό,τι δημοσιεύουν στην ιστοσελίδα τους. Οι δημοσιεύσεις αυτές αφορούν κυρίως στην ποιμαντική δραστηριότητα του μητροπολίτη και ακολουθίες όπου χοροστατεί ή συμμετέχει.

Ένα άλλο κοινό χαρακτηριστικό των δημοσιεύσεων αποτελεί το φωτογραφικό υλικό που δημοσιεύεται στις σελίδες των μητροπόλεων, το οποίο αφορά στις δράσεις του μητροπολίτη και τις ακολουθίες στις οποίες συμμετέχει καθώς και στο έργο των ενοριών.

Εκτός από τις φωτογραφίες, σχεδόν οι μισές μητροπόλεις, 12 στις 31, αναρτούν βίντεο στη σελίδα τους τα οποία αφορούν σε ακολουθίες, ομιλίες του μητροπολίτη ή ιερέων, εκδηλώσεις της μητρόπολης ή προέρχονται από το κανάλι της στο you tube (πχ μητρόπολη Θεσσαλονίκης) ή από τη διαδικτυακή τηλεόραση της μητρόπολης (πχ μητρόπολη Κισάμου). Η πιο δημοφιλής από τις 31 μητροπόλεις που βρίσκονται στο Facebook είναι η μητρόπολη Νέας Ιωνίας και Φιλαδελφείας με σχεδόν 33.000 ακολούθους. Η συγκεκριμένη σελίδα χρησιμοποιεί όλα τα εργαλεία που παρέχει το διαδίκτυο και το Facebook προκειμένου οι δημοσιεύσεις της να έχουν μεγαλύτερη απήχηση στο κοινό ενώ προωθεί με διαφήμιση συγκεκριμένες αναρτήσεις της.
Συμπερασματικά, από την παρούσα έρευνα στις σελίδες των μητροπόλεων που βρίσκονται στο Facebook γίνεται φανερό ότι οι μητροπόλεις στην Ελλάδα έχουν δρόμο ακόμη να διανύσουν μέχρι την πλήρη και ορθή εκμετάλλευση του δημοφιλούς αυτού κοινωνικού δικτύου για τη διάδοση του εκκλησιαστικού λόγου αλλά και του έργου τους. Αυτό γίνεται ακόμη πιο εμφανές από τον περιορισμένο αριθμό των μητροπόλεων που διατηρούν σελίδα στο Facebook και αναρτούν συχνά δημοσιεύσεις. Εκτός αυτού, είναι ακόμη λιγότερες οι μητροπόλεις που αξιοποιούν όλα τα εργαλεία του συγκεκριμένου κοινωνικού δικτύου για την μεγαλύτερη απήχηση των μηνυμάτων τους.
Ως προς το περιεχόμενο των αναρτήσεων των εν Facebook μητροπόλεων, όλες σχεδόν προβάλλουν το έργο του κάθε μητροπολίτη, άλλες περισσότερο άλλες λιγότερο, χωρίς να παρατηρούνται, σε γενικές γραμμές, περιπτώσεις όπου το Facebook να μετατρέπεται σε μέσο προσωπικής προβολής των μητροπολιτών εις βάρος της ποιμαντικής τους δραστηριότητας.
Οι προοπτικές που θα μπορούσε να προσλάβει η χρήση του Facebook εξαρτώνται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη διαδικτυακή καλλιέργεια των μητροπολιτών και των συνεργατών τους. Η γνώση και η αξιοποίηση των εργαλείων του Facebook και γενικά του διαδικτύου μπορεί να επιφέρει πολύ θετικά αποτελέσματα στη διάδοση του ευαγγελικού μηνύματος στους πιστούς καθώς και να συμβάλλει στην πνευματική τους καλλιέργεια.
Από την άλλη πλευρά, πάντα κρύβεται ο κίνδυνος των άκρων. Αφενός των σελίδων με άκρως συντηρητικό και φονταμενταλιστικό περιεχόμενο, που θα χρησιμοποιούν τον εκκλησιαστικό λόγο κατά το δοκούν για να ενισχύουν τις δικές τους πεποιθήσεις. Αφετέρου ο κίνδυνος της εκκοσμίκευσης και της ματαιοδοξίας. Σε κάθε περίπτωση η λογική, συνετή με εκκλησιαστική συνείδηση και εκκλησιαστικό φρόνημα χρήση του Facebook είναι αυτή που διασφαλίζει την ‘’Ορθό’’-δοξη λειτουργία του κοινωνικού δικτύου.