Oσο οι εκλογές πλησιάζουν τόσο κορυφώνεται ο προβληματισμός και η διάθεση περισυλλογής για το πώς θα μπορέσει ο καθένας από μας, ως ευσυνείδητος πολίτης, να επιτελέσει τα ιερά δικαίωματα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι. Οι εκλογές, θεσμός κορωνίδα του δημοκρατικού πολιτεύματος, θέτει σε υψηλό βαθμό δοκιμασίας τους δύο πόλους της εκλογικής διαδικασίας τους “κρατούντες” και τους “κρατούμενους”.
Πρόκειται για μια δοκιμασία ηθικής κατηγορίας, δοκιμασία πνευματικού και ηθικού ύψους. Οι κρατούντες δοκιμάζονται αφενός ως προς την ικανότητά τους να εγγυηθούν και να πραγματοποιήσουν μια αδιάβλητη εκλογική αναμέτρηση στη βάση της διαφάνειας και της δικαιοσύνης χωρίς νοθείες ή άλλες στρεβλώσεις στη διαμόρφωση των αποτελεσμάτων, καθώς και ως προς την ικανότητά τους να διεξάγουν μια προεκλογική εκστρατεία με ελαχιστοποιημένα έως εκμηδενισμένα τα φαινόμενα του λαϊκισμού, των πελατειακών σχέσεων, της εξαγοράς των συνειδήσεων όλων δηλαδή εκείνων των πρακτικών και τεχνασμάτων που κατά κόρον εφαρμόζονται εδώ και πολλές δεκαετίες εκφυλίζοντας και ευτελίζοντας την ουσία της δημοκρατίας. Αφετέρου οι κρατούντες δοκιμάζονται ως προς την ικανότητά τους να επιδείξουν συνέπεια ανάμεσα στα λόγια και στα έργα, στοιχείο που αποτελεί τη βασικότερη αρετή ενός σοβαρού πολιτικού προσώπου, ως προς την ικανότητά τους να ενεργήσουν με τη δέουσα υπευθυνότητα απέναντι στα κρίσιμα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα. Προβάλλει ζωτικής σημασίας η ανάγκη να αναχαιτίσουν την έξωθεν και κατά τα έξωθεν συμφέροντα υπαγορευμένη πολιτική και να ανοίξουν διεξόδους ανορθωτικής προοπτικής στη χώρα και στον κάθε έντιμο ψηφοφόρο ο οποίος ψάχνει απελπισμένα το κόμμα που δεν θα τον προδώσει πάλι.
Από την άλλη πλευρά δοκιμάζεται το εκλογικό σώμα, όλοι εμείς οι πολίτες ψηφοφόροι. Η δική μας δοκιμασία αφορά την ικανότητά μας να σταθούμε στο ύψος και στις απαιτήσεις του δημοκρατικού πολιτεύματος του οποίου η ουσιαστική λειτουργία απαιτεί ανθρώπους πεπαιδευμένους με τα δημοκρατικά ιδεώδη των οποίων η κύρια σύσταση είναι απολύτως ηθική.
Η πραγμάτωση μιας σχέσης ομαλής συνεργασίας – συγκυβέρνησης ανάμεσα στον λαό εντολέα και τους πολιτικούς εντολοδόχους υπηρέτες του, στα πλαίσια του μεταξύ τους κοινωνικού συμβολαίου, προϋποθέτει την υπέρβαση του νοσηρού υπερφίαλου εγωισμού εκατέρωθεν.
Γι’ αυτό η δημοκρατία δεν είναι “αφετηρία” αλλά “τέλος” ολοκλήρωση, είναι το απείκασμα σε θεσμική μορφή της ηθικοπνευματικής τελείωσης του ανθρώπου. Δημοκρατία σε κοινωνία φαύλων και κάφρων δεν μπορεί να στεριώσει.
Ο πολίτης είναι ανάγκη να καταλάβει ότι έχει τη δύναμη, ότι η διαφορά μπορεί να στηριχτεί ακόμα και στον έναν. Η παραφωνία του ενός μπορεί να είναι η αρχή μιας νέας μελωδίας. Ας μη σταθούμε απέναντι στο μέλλον μας μοιρολατρικά αλλά δυναμικά. Ας μην περιμένουμε τους άλλους, ας δράσουμε οι ίδιοι “διαφορετικά”. Την ώρα που η πατρίδα αιμορραγεί που όλοι αιμορραγούμε δεν υπάρχουν περιθώρια.
Κρατούντες και κρατούμενοι κρινόμαστε. Σύντομα θα φανεί αν είμαστε άνθρωποι συνετοί που μαθαίνουν από τα λάθη και τα πάθη τους ή μωροί κοντόφθαλμοι, μαριονέτες, χαμερπή ανθρωποειδή ανδρείκελα, χαμαιλέοντες της ανάγκης και του βολέματος, ανάξιοι όχι μόνο για τη δημοκρατία για την οποία συνήθως καμωνόμαστε ότι κοπτόμαστε την ίδια ώρα που την προσβάλλουμε, αλλά και επικίνδυνοι για το παρόν και το μέλλον των παιδιών μας.
Είναι απόλυτη ανάγκη να βρούμε τη δύναμη, όσο κι αν όλα γύρω μας μεθοδεύονται έτσι ώστε ο πολίτης να αποπνευματοποιείται, να χάνει την εθνική του συνείδηση, τον αυτοσεβασμό του, την αίσθηση ευθύνης προς το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, όσο κι αν όλα μεθοδεύονται ώστε να απαξιωθεί η ελληνική εθνική ταυτότητα και αυτοσυνειδησία, να κονιορτοποιηθεί η ανθρώπινη προσωπικότητα, να μαζοποιηθεί για να γίνει αδύναμη να αντισταθεί στο πανίσχυρο παγκόσμιο α- πολιτισμικό υπερκράτος. Μπορούμε να βρούμε τη δύναμη αντλώντας δημιουργικά από τα πλούσια παραδείγματα της Ιστορίας μας και τη ζωντανή μας παράδοση. Διαφορετικά θα βρεθεί στο μέλλον κάποιος που βλέποντας με θλίψη τη θλιβερή κατάντια μας θα πει: Ας φρόντιζαν…..
Προλαβαίνει όμως η θεία φωνή του Καβάφη μας, ερχόμενη από το παρελθόν, να μας αγκαλιάσει παραινετικά και να μας πει, με το δικό της ποιητικό τρόπο, πως πρέπει να φροντίσουμε.
Ας δούμε το ομώνυμο ποίημα :
ΑΣ ΦΡΟΝΤΙΖΑΝ
Κατάντησα σχεδόν ανέστιος και πένης.
Αυτή η μοιραία πόλις, η Αντιόχεια
Όλα τα χρήματα μου τάφαγε:
αυτή η μοιραία με το δαπανηρό της βίο.
Αλλά είμαι νέος και με υγείαν αρίστην.
Κάτοχος της ελληνικής θαυμάσιος
(ξέρω και παραξέρω Αριστοτέλη, Πλάτωνα
τι ρήτορας, τι ποιητάς, τι ό,τι κι αν πεις)
Από στρατιωτικά έχω μιαν ιδέα,
κ΄ έχω φιλίες με αρχηγούς των μισθοφόρων.
Είμαι μπασμένος κάμποσο και στα διοικητικά.
Στην Αλεξάνδρεια έμεινα έξι μήνες, πέρσι
κάπως γνωρίζω (κ’ είναι τούτο χρήσιμον) τα εκεί:
του Κακεργέτη βλέψεις, και παληανθρωπιές, και τα λοιπά.
Όθεν φρονώ πως είμαι στα γεμάτα
ενδεδειγμένος για να υπηρετήσω αυτή την χώρα,
την προσφιλή πατρίδα μου Συρία.
Σ’ ό,τι δουλειά με βάλουν θα πασχίσω
Να είμαι στην χώρα ωφέλιμος. Αυτή είν’ η πρόθεσίς μου.
Αν πάλι μ’ εμποδίσουνε με τα συστήματά τους –
Τους ξέρουμε τους προκομένους:να τα λέμε τώρα;
αν μ’ εμποδίσουνε, τι φταίω εγώ.
Θ’απευθυνθώ προς τον Ζαβίνα πρώτα,
κι αν ο μωρός αυτός δεν μ’ εκτιμήσει,
θα πάγω στον αντίπαλό του, τον Γρυπό.
Κι αν ο ηλίθιος κι αυτός δεν με προσλάβει,
πηγαίνω παρευθύς στον Υρκανό.
Θα με θελήσει πάντως ένας απ’ τους τρεις.
Κ’ είν’ η συνείδησις μου ήσυχη
Για το αψήφιστο της εκλογής.
Βλάπτουν κ’ οι τρεις τους την Συρία το ίδιο.
Αλλά, κατεστραμένος άνθρωπος, τι φταίω εγώ.
Ζητώ ο ταλαίπωρος να μπαλωθώ.
Ας φρόντιζαν οι κραταιοί θεοί
να δημιουργήσουν έναν τέταρτο καλό.
Μετά χαράς θα πήγαινα μ’ αυτόν.
(1930)
Πρόκειται για ένα από τα ωραιότερα πολιτικά ποιήματα του Κ. Καβάφη. Καταδεικνύεται σ’ αυτό ο πολιτικός αμοραλισμός που χαρακτηρίζει το πολιτικό σύστημα μιας εποχής και ο οποίος διηθείται και στους πολίτες αλλοτριώνοντας την κοινωνική τους και πολιτική τους συνείδηση. Ο ποιητής χρησιμοποιεί στο ποίημα την προσφιλή σ’ αυτόν τεχνική της ‘’αντικειμενικής συστοιχίας” δηλαδή αναφέρεται σε μια συγκεκριμένη εποχή της ύστερης συνήθως αρχαιότητας η οποία παρουσιάζει πολλές αναλογίες, ομοιότητες στις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες με εκείνες της εποχής του Καβάφη όπως και κάθε εποχής. Προβάλλεται έτσι μια αντιστοιχία εποχών, προβλημάτων, ανθρώπινων παθών, ψυχολογίας ατόμων και λαών. Μέσα από πολύ λεπτές τεχνικές του λόγου, ο ποιητής καταφέρνει να καταργήσει την απόσταση του χρόνου ανάμεσα στην ‘’άλλη’’ εποχή και τη σημερινή και να δημιουργήσει στον αναγνώστη μια σύγχυση χρονικών επιπέδων.
Η τυπική ανθρώπινη κατάσταση φαντάζει οικεία, αναγνωρίσιμη, τωρινή. Αναπτύσσεται έτσι μια διαλεκτική σχέση ανάμεσα στα χρονικά επίπεδα όλης της ιστορικής ύλης, χρήσιμη για να ερμηνεύσουμε τα σημερινά γεγονότα με βάση τα αντίστοιχα εκείνης της εποχής. Άλλωστε αποτελεί κοινό τόπο στην ελληνική παράδοση η αντίληψη σύμφωνα με την οποία η πορεία της ιστορίας είναι κυκλική κι όχι ευθύγραμμη.
Την ιδέα αυτή απειχεί και η παρατήρηση του Θπυκυδίδη ότι τα ίδια γεγονότα θα επαναλαμβάνονται όσο η ανθρώπινη φύση θα παραμένει η ίδια. Την συναντούμε και στον Ερωτόκριτο (“ Του κύκλου τα γυρίσματα, που ανεβοκατεβαίνουν / και του τροχού που ώρες ψηλά κι ώρες στα βάθη πηαίνουν…” ), στο δημτικό τραγούδι.
Το συγκεκριμένο ποίημα αποτελεί ένα εσωτερικό μονόλογο ενός προσώπου το οποίο προγαμματίζει τις ενέργειές του έτσι ώστε να εξασφαλίσει με κάθε τρόπο μια θέση στον κρατικό μηχανισμό, μια δουλειά ώστε να μπορεί να διάγει μια πολυτελή ζωή μέσα στις απολαύσεις και τις ανέσεις. Είναι ένας χαρακτήρας χωρίς πολιτικές αρχές, πατριωτικό πνεύμα, χωρίς ούτε τα προσόντα που ισχυρλιζεται ότι διαθέτει. Υποκινείται αποκλειστικά από ιδιτελή κίνητρα και είναι έτοιμος να πουλήσει υπηρεσία σε οποιονδήποτε πολιτικό αρχηγό τον προσλάβει, ακόμα κι αν είναι κάποιος που βλάπτει την πατρίδα. Το ποιητικό υποκείμενο με τη δύναμη της ειρωνείας, τις συνυποδηλώσεις, τους δείκτες προφορικότητας ξεγυμνώνει την ευτέλεια του ομιλούντος ήρωα. Δημιουργείται μια τεράστια αντίθεση ανάμεσα σ’ αυτά που λέει και αυτά που εύγλωττα εννοούνται. Για παράδειγμα οι φράσεις “ ξέρω και παραξέρω Αριστοτέλη, Πλάτωνα/ τι ρήτορας τι ποιητάς, τι ό,τι κι αν πεις” εκφράζουν μόνο μια κενή καυχησιολογία. Όσο για τις γνώσεις του στα διοικητικά είναι ανύπαρκτες. Περιορίζονται σε παρασκηνιακές φήμες και κουτσομπολιά για το βασιλιά. Η ίδια αντίθεση υπάρχει στα πατριωτικά του αισθήματα στη δήθεν αγωνία του να ωφελήσει την πατρίδα και στην περιφρόνηση προς την ποιότητα των πολιτικών προσώπων και πρακτικών “ο μωρός”, “ο ηλίθιος”, “βλάπτουν κι οι τρεις τους τη Συρία το ίδιο”.
Στη συνέχεια δείχνει ότι δεν έχει κανένα ενδοιασμό να υπηρετήσει τον ένα ή τον άλλο πολιτικό αντίπαλο. Χαρακτηριστικά μάλιστα στο τέλος αποποιείται κάθε προσωπική ευθύνη για την ‘’αψήφιστη εκλογή” του και προσπαθεί να πείσει ότι φταίει η “ μοιραία Αντιόχεια” ή ο “Θεός “. Αποδεικνύεται έτσι ότι δεν είναι παρά ένας φαύλος, ένας αριβίστας, ένας τυχοδιώκτης, μια τραγική φιγούρα αλλοτριωμένη που αντανακλά τη διαφθορά του πολιτικοκοινωνικού συστήματος. Το ποίημα φαίνεται ότι καθρεφτίζει και την εποχή μας καθώς τέτοιους ανθρώπους βρίσκουμε σε όλες τις θέσεις της δημόσιας ειδικά διοίκησης.
Ας αναλάβει ο καθένας τις ευθύνες του κατά την άσκηση του εκλογικού του δικαιώματος. Η ευθύνη είναι βαριά. Από ποια κριτήρια θα καθοδηγηθεί η ψήφος μας; Θα δώσουμε την εξουσία πάλι σε τέτοιους αμοραλιστές; Δεν έχουμε δικαίωμα να το κάνουμε γιατί θα προδικάσουμε και θα αφανίσουμε το μέλλον των παιδιών μας.
