“Εάν δεν μειώσουμε γρήγορα τις εκπομπές των αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου και κυρίως το διοξείδιο του άνθρακα οι κλιματικές αλλαγές θα έχουν αναπότρεπτες και όλο πιο καταστροφικές συνέπειες για τη ζωή στη γη”, Πέτερι Τάλας, Γενικός γραμματέας της παγκόσμιας μετεωρολογικής υπηρεσίας των Ηνωμένων Εθνών
Tο φαινόμενο του θερμοκηπίου (Greenhouse effect) αναφέρεται στη διαδικασία της απορρόφησης και εκπομπής της υπέρυθρης ακτινοβολίας από διάφορα αέρια της ατμόσφαιρας με αποτέλεσμα την άνοδο της θερμοκρασίας στα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας και στη επιφάνεια του πλανήτη. Η παγκόσμια υπερθέρμανση (global warming) αναφέρεται στην αύξηση της επιφανειακής θερμοκρασίας του πλανήτη η οποία παρατηρείται από την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης στα τέλη του 18ου αιώνα όταν άρχισε η χρήση των ορυκτών καυσίμων και αναμένεται να συνεχιστεί και στο μέλλον. Αν και στο παρελθόν είχαν παρατηρηθεί περίοδοι αυξημένων θερμοκρασιών στο πλανήτη η παρατηρούμενη σήμερα παγκόσμια υπερθέρμανση οφείλεται κατά κύριο λόγο σε ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Η κλιματική αλλαγή (Climate change) αναφέρεται σε περιφερειακές ή παγκόσμιες αλλαγές στο κλίμα οι οποίες είναι στατιστικά σημαντικές και διαρκούν για μεγάλο χρονικό διάστημα συμπεριλαμβανομένων της θέρμανσης και της ψύξης της ατμόσφαιρας. Η έκθεση της διεθνούς διακυβερνητικής επιτροπής για τη κλιματική αλλαγή ανέφερε το 2013
“Είναι εξαιρετικά πιθανόν ότι οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες είναι η κύρια αιτία για την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη μετά τα μέσα του 20ου αιώνα“
Η επίδραση των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων στην υπερθέρμανση του πλανήτη σχετίζεται με τις αυξημένες εκπομπές θερμοκηπιακών αερίων και κυρίως των διοξειδίου του άνθρακα (CO2), του Μεθανίου (CH4) και του Υποξειδίου του Αζώτου (N2O). Η έκθεση της επιτροπής συμπέρανε ότι ανάλογα με το ρυθμό έκλυσης θερμοκηπιακών αερίων στο μέλλον, κατά τη διάρκεια του 21ου αιώνα η επιφανειακή θερμοκρασία του πλανήτη είναι πιθανόν να αυξηθεί κατά 0.3-1.7oC έως 2.6-4.8οC. Αν και ορισμένοι επιστήμονες και μεμονωμένα Έθνη αμφισβητούν τα ευρήματα αυτά και τις δυσοίωνες προβλέψεις, όλες οι Εθνικές Ακαδημίες Επιστημών των ανεπτυγμένων χωρών τα έχουν αποδεχθεί.
Τα θερμοκηπιακά αέρια
Τα κύρια θερμοκηπιακά αέρια που εκλύονται στην ατμόσφαιρα από ανθρωπογενείς δραστηριότητες είναι:
1. Το διοξείδιο του άνθρακα (CO2)
Αυτό παράγεται κυρίως κατά τη καύση ορυκτών καυσίμων [άνθρακα, λιγνίτη, πετρελαίου και φυσικού αερίου] για τη παραγωγή θερμικής ή ηλεκτρικής ενέργειας. Παράγεται επίσης από τη βιομηχανία και το τομέα των μεταφορών όπου χρησιμοποιούνται ορυκτά καύσιμα.
2. Το Μεθάνιο (CH4)
Ο τομέας της γεωργίας-κτηνοτροφίας είναι υπεύθυνος για το 50% περίπου του εκλυόμενου μεθανίου στην ατμόσφαιρα. Σημαντική συμβολή στην έκλυση του αερίου αυτού στην ατμόσφαιρα έχει επίσης και ο τομέας επεξεργασίας λυμάτων, αποβλήτων και διαχείρισης την στερεών απορριμμάτων. Το μεθάνιο είναι 25 φορές πιο δραστικό από το διοξείδιο του άνθρακα στην επίπτωση του στο φαινόμενο του θερμοκηπίου.
3. Το Υποξείδιο του Αζώτου (N2O)
Ο τομέας της γεωργίας είναι υπεύθυνος για το 70% περίπου του εκλυόμενου υποξειδίου του Αζώτου στην ατμόσφαιρα και ακολουθεί ο τομέας της μεταποίησης.Το υποξείδιο του Αζώτου είναι 298 φορές πιο δραστικό από το διοξείδιο του άνθρακα στην επίπτωση του στο φαινόμενο του θερμοκηπίου.
4. Φθοριωμένοι Υδρογονάνθρακες (HFCs)
Οι εκπομπές φθοριωμένων υδρογονανθράκων προέρχονται σχεδόν αποκλειστικά από τους τομείς της μεταποίησης, των κατασκευών και τις δραστηριότητες με επίκεντρο την ανθρώπινη υγεία.
5. Υπερφθοράνθρακες (PFCs)
Οι εκπομπές των υπερφθορανθράκων προέρχονται αποκλειστικά από το τομέα της μεταποίησης
6. Εξαφθοριούχο θείο (SF6)
Οι εκπομπές του εξαφθοριούχου θείου προέρχονται αποκλειστικά από το τομέα της ενέργειας. Οι προαναφερθείσες φθοριούχες ενώσεις είναι λίγες χιλιάδες φορές δραστικότερες από το διοξείδιο του άνθρακα στην επίπτωση τους στο φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Οι εκπομπές των θερμοκηπιακών αερίων στη χώρα μας για τη περίοδο 2008-2015 όπου βιώσαμε μία έντονη οικονομική κρίση κατά την οποία το Εθνικό εισόδημα όπως και τα εισοδήματα της μεγάλης πλειοψηφίας των πολιτών μειώθηκαν σημαντικά παρουσιάζονται στα επισυναπτόμενα διαγράμματα και τους πίνακες. Τα στοιχεία λήφθηκαν από τα δημοσιευμένα στοιχεία της Ελληνικής στατιστικής υπηρεσίας που είναι διαθέσιμα μέχρι το έτος 2015. Οι τιμές των θερμοκηπιακών αερίων για λόγους σύγκρισης αναφέρονται σε εκπομπές ισοδυνάμου διοξειδίου του άνθρακα. Παράλληλα παρουσιάζεται για τη περίοδο αυτή και η πορεία του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ) της χώρας το οποίο μειώθηκε σημαντικά. Τα συμπεράσματα που εξάγονται από τα στοιχεία αυτά είναι χρήσιμα καθώς φαίνεται ότι η βαθιά οικονομική κρίση τη περίοδο 2008-2015 συνέβαλε στη σημαντική μείωση των εκπομπών θερμοκηπιακών αερίων στη χώρα μας. Από το πίνακα 1 παρατηρούμε ότι το 2015 περίπου το 80% των εκπομπών θερμοκηπιακών αερίων οφειλόταν στο CO2, το 15% περίπου αθροιστικά στο CΗ4 και στο Ν2Ο και το υπόλοιπο 5% περίπου στις φθοριωμένες ενώσεις. Η μείωση της οικονομικής δραστηριότητος είχε σαν αποτέλεσμα τη μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων, κύριων υπεύθυνων για την έκλυση CO2, στη παραγωγή ενέργειας, στη βιομηχανία, στη θέρμανση κτιρίων καθώς και στις μεταφορές. Η έκλυση του CO2 μειώθηκε τη περίοδο 2008-2015 κατά το 1/3 περίπου. Τα μόνα θερμοκηπιακά αέρια η έκλυση των οποίων αυξήθηκε τη περίοδο αυτή ήταν οι φθοριωμένοι υδρογονάνθρακες ενώ η έκλυση των άλλων θερμοκηπιακών αερίων μειώθηκε σε ποσοστά όμως μικρότερα από ότι του CO2. Η συνολική μείωση της έκλυσης των θερμοκηπιακών αερίων τη περίοδο αυτή της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα ανήλθε σε 27.17% ήταν δηλαδή ελαφρά υψηλότερη από τη ποσοστιαία μείωση του ΑΕΠ της χώρας που ανήλθε σε 23.28%.Οι εκπομπές θερμοκηπιακών αερίων ανά κάτοικο στη Ευρωπαϊκή Ένωση ανήλθαν το 2015 σε 8.8 τόνους ανά κάτοικο είναι δηλαδή οι ίδιες σχεδόν με τη χώρα μας. Αντίθετα το 2008 οι εκπομπές ήταν αισθητά υψηλότερες στην Ελλάδα, 12.17 τόνοι CO2 ανά κάτοικο έναντι 10.30 στην Ε.Ε..Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η μείωση των εκπομπών θερμοκηπιακών αερίων στην Ε.Ε. τη περίοδο αυτή επετεύχθη χωρίς τη μείωση του ΑΕΠ και του βιοτικού επιπέδου των πολιτών σε αντίθεση με τη χώρα μας. Δεδομένου ότι το μέσο ΑΕΠ στην Ε.Ε. είναι μεγαλύτερο από ότι στην Ελλάδα είναι προφανές ότι η ενεργειακή αποδοτικότητα στις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες είναι μεγαλύτερη από ότι στη χώρα μας. Η μείωση της έκλυσης θερμοκηπιακών αερίων που επετεύχθη τη περίοδο της μεγάλης οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα είναι μεν εντυπωσιακή αλλά δεν συνιστά τον επιθυμητό τρόπο μείωσης των εκπομπών θερμοκηπιακών αερίων δεδομένου ότι στηρίχθηκε στη μείωση των εισοδημάτων και του βιοτικού επιπέδου των πολιτών. Στο μέλλον, όπου αναμένεται αύξηση του ΑΕΠ της χώρας, για να είναι η μείωση αυτή διατηρήσιμη θα πρέπει να αλλάξει το ενεργειακό μίγμα που χρησιμοποιούμε με τη μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων και την αύξηση της χρήσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Θα πρέπει επίσης να γίνουν και άλλες αλλαγές όπως η ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων, η αύξηση της χρήσης των μαζικών μέσων μεταφοράς, η αύξηση της ενεργειακής απόδοσης των οχημάτων και η βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας στη βιομηχανία. Ταυτόχρονα θα πρέπει να αυξηθεί και η ενεργειακή αποδοτικότητα σε όλους τους τομείς ούτως ώστε να επιτυγχάνονται περισσότερα πράγματα με μικρότερη χρήση καυσίμων και ενέργειας.
Η εποχή του “Ανθρωπόκαινου” (Anthropocene) έχει ορισθεί στη κλίμακα του γεωλογικού χρόνου η παρούσα εποχή όπου ο άνθρωπος με τις δραστηριότητες του προκαλεί μείζονες αλλαγές στη γεωλογία και στα οικοσυστήματα του πλανήτη στις οποίες περιλαμβάνεται μεταξύ άλλων και η κλιματική αλλαγή.
Οι τιμές των δικαιωμάτων εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα στο χρηματιστήριο έχουν σχεδόν τριπλασιαστεί κατά τη διάρκεια του 2018 φθάνοντας σήμερα σχεδόν στα 20 € ο τόνος. Η ΔΕΗ που εκπέμπει μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα λόγω των λιγνιτικών εργοστασίων ηλεκτροπαραγωγής καλείται να πληρώσει σημαντικά ποσά. Είναι πολύ πιθανόν να κληθούν οι τελικοί καταναλωτές – επιχειρήσεις και νοικοκυριά- να πληρώσουν για τον αυξημένο φόρο του άνθρακα. Τα προσεχή χρόνια αναμένεται ότι οι τιμές των δικαιωμάτων εκπομπής του CO2 θα είναι ακόμη υψηλότερες σε σχέση με τις σημερινές.
