Η ενεργειακή μετάβαση στη Κρήτη

Η σταδιακή αποδέσμευση από τα ορυκτά καύσιμα για τη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας

Η αναγκαιότητα περιορισμού της υπερθέρμανσης του πλανήτη και της κλιματικής αλλαγής έχει αυξήσει τις προσπάθειες περιορισμού της χρήσης ορυκτών καυσίμων και την αντικατάσταση τους με φιλικές στο περιβάλλον ενεργειακές πηγές.

Η σταδιακή μετάβαση του υπάρχοντος ενεργειακού συστήματος σε ένα διαφορετικό στο οποίο οι εκπομπές ανθρακούχων αερίων θα είναι σαφώς λιγότερες σε σχέση με τις σημερινές ονομάζεται ενεργειακή μετάβαση και αποτελεί ένα πεδίο σύγχρονου προβληματισμού, πολιτικών διαβουλεύσεων και αποφάσεων, επιχειρηματικών επενδύσεων καθώς και ανάπτυξης νέων καινοτόμων ενεργειακών και περιβαλλοντικών τεχνολογιών. Στα τέλη του 2019 η Ευρωπαϊκή Ένωση έλαβε τη πολιτική απόφαση για την ενεργειακή της μετάβαση σύμφωνα με την οποία μέχρι το 2050 οι εκπομπές της σε θερμοκηπιακά αέρια θα πρέπει να μηδενισθούν. Σκοπός του σύντομου κειμένου που ακολουθεί είναι η διερεύνηση της δυνατότητας μηδενισμού των θερμοκηπιακών αερίων που εκλύονται λόγω της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη Κρήτη. Αν και η ενεργειακή μετάβαση σε μικρά κυρίως νησιά στη χώρα μας αλλά και αλλού έχει αρχίσει να αποτελεί αντικείμενο διερεύνησης και υλοποίησης η ενεργειακή μετάβαση μεγαλύτερων νησιών όπως η Κρήτη είναι πιο πολύπλοκη και σύνθετη.

1.Το σύστημα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη Κρήτη

Η ηλεκτρική ενέργεια παράγεται σήμερα στη Κρήτη κυρίως από ορυκτά καύσιμα. Τρείς θερμοηλεκτρικοί σταθμοί στους νομούς Χανίων, Ηρακλείου και Λασιθίου παράγουν περίπου το 80% της καταναλισκόμενης ηλεκτρικής ενέργειας χρησιμοποιώντας πετρέλαιο μαζούτ και ντίζελ. Λίγο περισσότερο από το 20% παράγεται σήμερα από ΑΠΕ και συγκεκριμένα από:

Α) Αιολικά πάρκα,
Β) Φωτοβολταϊκούς σταθμούς,
Γ) Δύο μικρές υδροηλεκτρικές μονάδες, και
Δ) Τρείς μικρούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με βιοαέριο.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από τους υπάρχοντες θερμοηλεκτρικούς σταθμούς στη Κρήτη είναι πολύ υψηλό. Το ενδιαφέρον για τη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ (κυρίως με ηλιακή και αιολική ενέργεια) στο νησί είναι έντονο. Όμως δεδομένου ότι μέχρι σήμερα το ηλεκτρικό δίκτυο της Κρήτης είναι αυτόνομο (και μη συνδεδεμένο με το ηλεκτρικό δίκτυο της χώρας) δεν επιτρέπεται (για λόγους ευστάθειας του ηλεκτρικού δικτύου) η δημιουργία νέων ηλιακών ναι αιολικών ηλεκτροπαραγωγικών εγκαταστάσεων. Η χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας αναμένεται σταδιακά να επεκταθεί σε τομείς όπως οι μεταφορές (όπου τα ηλεκτρικά οχήματα υποκαθιστούν τα οχήματα με μηχανές εσωτερικής καύσης) καθώς και στη θέρμανση/κλιματισμό των κτιρίων (όπου οι αντλίες θερμότητας υποκαθιστούν τα συστήματα θέρμανσης με χρήση πετρελαίου).

2.Η διασύνδεση του ηλεκτρικού δικτύου της Κρήτης με το δίκτυο της Ηπειρωτικής Ελλάδας.

Σήμερα υλοποιείται το έργο της διασύνδεσης του ηλεκτρικού δικτύου της Κρήτης με το δίκτυο της Ηπειρωτικής χώρας με δύο υποθαλάσσια ηλεκτρικά καλώδια. Το ένα συνδέει τη Κρήτη με τη νότια Πελοπόννησο με δυνατότητα μεταφοράς ισχύος 150-180 MW και το άλλο με την Αττική με δυνατότητα μεταφοράς ισχύος 350 MW. Η ολοκλήρωση των δύο αυτών ηλεκτρικών συνδέσεων θα επιτρέψει τη μεταφορά μεγάλων ποσοτήτων ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ της Κρήτης και της Ηπειρωτικής Ελλάδας. Αυτό θα συμβάλλει στη μεγάλη μείωση του κόστους της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας στο νησί καθώς αντί να παράγεται (ακριβή) ηλεκτρική ενέργεια από το πετρέλαιο στη Κρήτη (όπως γίνεται σήμερα) θα μεταφέρεται μέσω των ηλεκτρικών καλωδίων (φθηνή) ηλεκτρική ενέργεια από την Ηπειρωτική Ελλάδα.

3.Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα λόγω της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη Κρήτη

Η χρήση των ορυκτών καυσίμων (πετρελαίου μαζούτ και ντίζελ) για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στη Κρήτη έχει σαν συνέπεια τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Η χρήση ηλιακής και αιολικής ενέργειας για παραγωγή ηλεκτρισμού δεν συμβάλλει στις εκπομπές αυτές ενώ οι μικρές ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας που παράγονται σήμερα από τη πτώση του νερού και τη καύση του βιοαερίου θεωρείται ότι και αυτές δεν συμβάλλουν στις εκπομπές ανθρακούχων αερίων στην ατμόσφαιρα. Οι συνολικές ετήσιες εκπομπές CO2 λόγω της ηλεκτροπαραγωγής στη Κρήτη ανέρχονται σε 2.042.026 τον.CO2 (το 2018) που αντιστοιχούν σε 3.22 τον.CO2 ανά κάτοικο ετησίως. Αυτές θα πρέπει να συγκριθούν με τις συνολικές ετήσιες εκπομπές 5.8 τον.CO2 ανά κάτοικο στη χώρα όπως έχουν εκτιμηθεί το 2016.

4.Ο μηδενισμός του εκπομπών άνθρακα κατά τη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στη Κρήτη.

Για το μηδενισμό των καθαρών εκπομπών άνθρακα στη Κρήτη λόγω της χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας και δεδομένης της διασύνδεσης του ηλεκτρικού της δικτύου με το Εθνικό δίκτυο θα πρέπει να πληρούνται οι εξής προϋποθέσεις:

a) Η χρήση ορυκτών καυσίμων στη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας θα πρέπει να ελαχιστοποιηθεί/μηδενιστεί και να προωθηθεί η χρήση των ΑΠΕ,

b) Όση ηλεκτρική ενέργεια μεταφέρεται από την Ηπειρωτική χώρα στη Κρήτη (μέσω των υποθαλάσσιων καλωδίων) ετησίως θα πρέπει να αντισταθμίζεται με τη μεταφορά “πράσινης ηλεκτρικής ενέργειας” (παραγόμενης με ΑΠΕ στη Κρήτη) στην Ηπειρωτική Ελλάδα (μέσω των υποθαλάσσιων καλωδίων), και

c) Οι όποιες ανθρακούχες εκπομπές προκύψουν τελικά λόγω της χρήσης ορυκτών καυσίμων στη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας θα πρέπει να αντισταθμίζονται είτε α) με την απορρόφηση ατμοσφαιρικού διοξειδίου του άνθρακα μέσω αναδασώσεων, ή β) με την απομάκρυνση και δέσμευση ατμοσφαιρικού άνθρακα (Οι τεχνολογίες αυτές δεν είναι εμπορικά διαθέσιμες σήμερα αλλά το ερευνητικό ενδιαφέρον και οι προσπάθειες για την ανάπτυξη φθηνών τεχνολογιών στο τομέα αυτό είναι έντονες και αναμένεται σύντομα να υπάρξουν εφαρμογές).

5.Η αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας στη Κρήτη

Η ηλεκτρική ενέργεια μπορεί να αποθηκευθεί με διάφορους τρόπους. Ο πιο διαδεδομένος, για μικρές ποσότητες ενέργειας, είναι σε ηλεκτρικές μπαταρίες οι οποίες είναι γνωστές σε όλους. Η τεχνολογία των συσσωρευτών μεγάλου μεγέθους οι οποίες μπορούν να αποθηκεύσουν ηλεκτρική ενέργεια πολλών δεκάδων μεγαβατωρών αναπτύσσεται γρήγορα και ήδη οι πρώτες εφαρμογές είναι διαθέσιμες. Μία άλλη εμπορικά διαθέσιμη τεχνολογία η οποία ενδείκνυται για τη Κρήτη είναι τα συστήματα αποθήκευσης ηλεκτρισμού με αντλησιοταμίευση. Μια τρίτη τεχνολογία που αναμένεται να είναι οικονομικά συμφέρουσα σχετικά σύντομα είναι η αποθήκευση του ηλεκτρισμού σε μορφή υδρογόνου. Μετά την ηλεκτρική διασύνδεση της Κρήτης με την Ηπειρωτική χώρα είναι απαραίτητο να υπάρχουν εγκαταστάσεις αποθήκευσης ηλεκτρισμού στη Κρήτη σε συνδυασμό με εφεδρικές συμβατικές θερμοηλεκτρικές μονάδες για λόγους ενεργειακής ασφάλειας του νησιού.

6.Τεχνολογίες ΑΠΕ οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη Κρήτη για τη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας

Οι τεχνολογίες ΑΠΕ που χρησιμοποιούνται σήμερα και θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και στο μέλλον για τη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στη Κρήτη περιλαμβάνουν:

1. Τη χρήση παράκτιων αιολικών πάρκων,
2. Τη χρήση υπεράκτιων αιολικών πάρκων,
3. Τη χρήση φωτοβολταϊκών σταθμών,
4. Τη χρήση ηλιοθερμικών σταθμών,
5. Τη χρήση υδροηλεκτρικών μονάδων, και
6. Τη χρήση βιοαερίου

Είναι πολύ πιθανόν τα προσεχή χρόνια νέες τεχνολογίες ηλεκτροπαραγωγής που σήμερα δεν έχουν αναπτυχθεί να είναι οικονομικά βιώσιμες και να χρησιμοποιηθούν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό στη Κρήτη. Ίσως ενεργειακές τεχνολογίες που δεν έχουν επινοηθεί ακόμη να είναι εμπορικά ελκυστικές σε λίγα χρόνια (αν κρίνει κανείς από τους ρυθμούς με τους οποίους νέες νεοφυείς εταιρείες με εξωτικές ιδέες δημιουργούνται σήμερα). Πάντως με τα σημερινά δεδομένα οι ενδεικνυόμενες τεχνολογίες για τη παραγωγή της απαιτούμενης ηλεκτρικής ενέργειας στη Κρήτη είναι τα φωτοβολταϊκά συστήματα και τα αιολικά πάρκα καθώς είναι ώριμες, οικονομικά ελκυστικές και αξιοποιούν το πλούσιο αιολικό και ηλιακό δυναμικό του νησιού.

7.Η πολιτική διάσταση της ενεργειακής μετάβασης της Κρήτης

Εκτός από τις τεχνολογικές δυνατότητες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με ουδέτερες επιπτώσεις στη υπερθέρμανση του πλανήτη οι οποίες αναφέρθηκαν στο σύντομο αυτό κείμενο η ενεργειακή μετάβαση του νησιού τα επόμενα χρόνια θέτει και σειρά πολιτικών προβληματισμών μεταξύ των οποίων και:

Α) Που θα βρεθούν τα απαιτούμενα χρήματα για τις αναγκαίες επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες ηλεκτροπαραγωγής σε μία περίοδο που το δημόσιο και το ιδιωτικό χρέος της χώρας έχει αυξηθεί σημαντικά (κατά αρκετά δις Ευρώ) λόγω της πανδημίας Covid-19?,

Β) Οι αναγκαίες ενεργειακές επενδύσεις θα υλοποιηθούν από δημόσιους η/και ιδιωτικούς φορείς? Θα μπορούν να συμμετέχουν και κοινωνικοί φορείς όπως ενεργειακοί συνεταιρισμοί και ενεργειακές κοινότητες?

Γ) Ποιές τεχνολογίες ηλεκτροπαραγωγής μηδενικών εκπομπών άνθρακα θα επιλεγούν και με ποιά κριτήρια? Οι νέες εγκαταστάσεις ηλεκτροπαραγωγής θα είναι μικρής, μεσαίας ή μεγάλης κλίμακας? Οι μικρές ενεργειακές εγκαταστάσεις ηλεκτροπαραγωγής επιτρέπουν στον απλό πολίτη ή/και στο μικρομεσαίο επιχειρηματία να συμμετάσχει στην ενεργειακή μετάβαση ενώ οι επιπτώσεις των μικρών/μεσαίων ενεργειακών εγκαταστάσεων στο περιβάλλον είναι σαφώς ηπιότερες σε σχέση με τις μεγάλες,

Δ) Τη σύνδεση της ενεργειακής μετάβασης της Κρήτης με τη μείωση της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας και την αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας,

Ε) Η αξιοποίηση του ηλιακού και αιολικού δυναμικού μιας περιοχής δηλαδή των τοπικών φυσικών πόρων μιας κοινωνίας θα αποφέρει όφελος στις τοπικές κοινωνίες? Πως θα κατανεμηθούν τα οφέλη από την αξιοποίηση των ανανεώσιμων φυσικών πόρων ενός τόπου μεταξύ των “επενδυτών” και των “κατοίκων του τόπου”?

Στ) Τι θα γίνει με τους εργαζόμενους στις ήδη υπάρχουσες εγκαταστάσεις ηλεκτροπαραγωγής της Κρήτης? Τι θα γίνει με τους υπάρχοντες/λειτουργούντες θερμοηλεκτρικούς σταθμούς στη Κρήτη?

Αντί επιλόγου

Από τα προαναφερθέντα συνάγεται ότι:

√ Η δυνατότητα παραγωγής όλης της καταναλισκόμενης ηλεκτρικής ενέργειας στη Κρήτη με ΑΠΕ είναι σήμερα εφικτή. Οι απαιτούμενες γι’ αυτό τεχνολογίες είναι ώριμες, αξιόπιστες και οικονομικές,

√ Η διασύνδεση του ηλεκτρικού δικτύου της Κρήτης με το δίκτυο της Ηπειρωτικής Ελλάδας θα επιτρέψει σύντομα την ετήσια ανταλλαγή/αντιστάθμιση “πράσινης ηλεκτρικής ενέργειας” παραγόμενης στη Κρήτη με ΑΠΕ με “ηλεκτρική ενέργεια παραγόμενη εκτός Κρήτης με συμβατικά καύσιμα”,

√ Υπάρχει η δυνατότητα αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας στη Κρήτη σε συστήματα αντλησιοταμίευσης,

√ Νέα τεχνολογίες όπως π.χ. η τεχνολογία “απορρόφησης και δέσμευσης ατμοσφαιρικού άνθρακα” και η παραγωγή “πράσινου ηλεκτρολυτικού υδρογόνου” αναμένεται να είναι εμπορικά διαθέσιμες σύντομα και θα μπορούν να συμβάλλουν και αυτές στη κλιματική ουδετερότητα της Κρήτης,

√ Για την ενεργειακή μετάβαση της Κρήτης θα πρέπει να επιτευχθεί η συναίνεση και η σύνθεση των συμφερόντων όλων των εμπλεκομένων όπως μεταξύ άλλων

α) των επενδυτών που επιθυμούν τη διασφάλιση των κερδών τους,
β) των καταναλωτών που επιδιώκουν τη πρόσβαση τους σε ασφαλή και φθηνή ενέργεια,
γ) των κατοίκων των περιοχών που θα εγκατασταθούν τα ενεργειακά συστήματα για την απόδοση σε αυτούς μέρους των ωφελειών που θα προκύψουν από την αξιοποίηση των φυσικών πόρων της περιοχής τους,
δ) των περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένων πολιτών και φορέων που θα θέλουν να διασφαλίσουν ότι η ενεργειακή μετάβαση της Κρήτης δεν θα υποβαθμίσει τα οικοσυστήματα του νησιού, και
ε) της πολιτείας που επιθυμεί τη δημιουργία ενός αποτελεσματικού ρυθμιστικού πλαισίου για τη παραγωγή της απαιτούμενης ηλεκτρικής ενέργειας σε ικανοποιητική τιμή και τη διασφάλιση της σταδιακής μετάβασης της Κρήτης στη κλιματική ουδετερότητα.

Περισσότερα στοιχεία για το μηδενισμό των ανθρακούχων εκπομπών λόγω της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη Κρήτη είναι διαθέσιμα στο επιστημονικό άρθρο του γράφοντος με τίτλο “Islands with zero net carbon footprint due to electricity use. The case of Crete, Greece”, το οποίο δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο διεθνές Αγγλόφωνο επιστημονικό περιοδικό EUROPEAN JOURNAL OF ENVIRONMENT AND EARTH SCIENCES, τεύχος 2, σελ. 37-43, 2021.