Ενας από τους σημαντικότερους στοχαστές του 20ού αιώνα σε θέματα ηθικής και πολιτικής φιλοσοφίας ήταν ο John Rawls (1921-2002) του οποίου το έργο είχε σημαντική επίδραση στην προώθηση της ιδέας της δικαιοσύνης και ο οποίος για πολλούς θεωρείται ίσως ο κορυφαίος πολιτικός φιλόσοφος του 20ού αιώνα του οποίου οι ιδέες έχουν μερικώς πραγματωθεί σήμερα στις Σκανδιναβικές χώρες.
Διετέλεσε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Harvard των Η.Π.Α. για πολλά έτη, ενώ τιμήθηκε από τον πρώην πρόεδρο των Η.Π.Α. κ. Μπιλ Κλίντον με το Εθνικό μετάλλιο των ανθρωπιστικών επιστημών για το έργο του. Στην προσέγγιση του Τζ. Ρολς η επιδίωξη της δικαιοσύνης συνδέεται με την ιδέα της ακριβοδικίας, η οποία αποτελεί θεμελιώδη ιδέα στο οικοδόμημά του. Η ακριβοδικία είναι συνυφασμένη με την απαίτηση να αποφεύγεται η μεροληψία στην κρίση κατά την οποία θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα συμφέροντα και τα ενδιαφέροντα των άλλων. Ετσι κατά τις κρίσεις μας, υποστηρίζει, θα πρέπει να αποφεύγεται ο επηρεασμός από τα ίδια συμφέροντα, τις προτεραιότητες, τις προκαταλήψεις ή τις ιδιορρυθμίες. Ο Τζ. Ρολς προτείνει τη θέσμιση της δίκαιης κοινωνίας κάνοντας ένα νοητικό πείραμα και βασιζόμενος στην ιδέα της «πρωταρχικής θέσης», η οποία βρίσκεται στον πυρήνα της θεωρίας του για τη δικαιοσύνη. Η πρωταρχική θέση είναι μία υποθετική κατάσταση αρχικής ισότητας στην οποία βρίσκονται όλα τα μέλη της κοινωνίας αγνοώντας την ατομική τους ταυτότητα, τα συμφέροντά τους και έχοντας άγνοια για τη θέση την οποία θα λάβουν στην κοινωνία που καλούνται να δημιουργήσουν. Στην κατάσταση αυτή της πρωταρχικής θέσης και της άγνοιας καλούνται όλοι να αποφασίσουν και να επιλέξουν τους δίκαιους θεσμούς, οι οποίοι θα αποτελέσουν τη βασική διάρθρωση της κοινωνίας. Ο Τζ. Ρολς υποστήριξε ότι στην πρωταρχική θέση όπου όλοι έχουν άγνοια για τη θέση που θα καταλάβουν αργότερα στην κοινωνία θα επιλέξουν για τη θέσμισή της ομόφωνα τις ακόλουθες δύο αρχές της δικαιοσύνης:
1ον Κάθε άτομο θα έχει ίσα δικαιώματα ελευθερίας όπως και όλοι οι άλλοι.
2ον Οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες στην κοινωνία είναι αποδεκτές με τις εξής προϋποθέσεις:
Α) Ολοι μπορούν να έχουν πρόσβαση σε θέσεις και αξιώματα υπό συνθήκες ακριβοδίκαιης ισότητας ευκαιριών και
Β) Τυχόν οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες είναι επιτρεπτές υπό την προϋπόθεση ότι θα ωφελούν κατά το δυνατόν περισσότερο τα λιγότερο ευνοημένα μέλη της κοινωνίας.
Συνεπώς ο Τζ. Ρολς προτάσσει την ελευθερία έναντι της ισότητας και η όποια ανισότητα είναι αποδεκτή υπό τις προαναφερθείσες όμως προϋποθέσεις. Στη θεωρία του για τη δικαιοσύνη προσπαθεί να διατυπώσει κοινά αποδεκτούς κανόνες για τη δημιουργία μιας δίκαιης κοινωνίας χωρίς όμως να απαντά στο ερώτημα πώς μία κοινωνία θα γίνει πιο δίκαιη ή λιγότερο άδικη από όση είναι λαμβάνοντας υπόψη την πραγματική ζωή των ανθρώπων.
Ο Αμάρτυα Σεν (1933 -) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και τιμήθηκε με το Νόμπελ Οικονομικών το 1998. Συνέβαλε αποφασιστικά στην καθιέρωση του δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης από τον Ο.Η.Ε. για τη μέτρηση της προόδου των κοινωνιών, ο οποίος λαμβάνει υπόψη του και άλλα κριτήρια εκτός από τα οικονομικά για να εκτιμήσει το επίπεδο ανάπτυξής τους.
Στόχος της προσέγγισης του Αμάρτυα Σεν είναι η προαγωγή της δικαιοσύνης και η μείωση της αδικίας παρά η επιδίωξη της απόλυτης δικαιοσύνης και η θέσμιση μίας απόλυτα δίκαιης κοινωνίας. Επιλέγοντας τη συγκριτική προσέγγιση εστιάζει στο δέον γενέσθαι όσον αφορά τη δημιουργία των κατάλληλων θεσμών και τη συμπεριφορά των ατόμων για να δημιουργηθεί μία λιγότερο άδικη κοινωνία. Στο επίκεντρο της θεωρίας της δικαιοσύνης του Α. Σεν βρίσκεται η έννοια της ικανότητας του ατόμου να κάνει όσα πράγματα έχει λόγους να εκτιμά, ενώ είναι σημαντική και γι’ αυτόν η ύπαρξη της ελευθερίας. Σε μία δίκαιη κοινωνία το άτομο θα πρέπει να έχει την ελευθερία και να του παρέχονται οι δυνατότητες για να μπορέσει να αποκτήσει εκείνες τις ικανότητες που θα το βοηθήσουν να πραγματώσει αυτά που θεωρεί σημαντικά. Ετσι ο Α. Σεν επικεντρώνεται στη μείωση και στην αποτροπή της αδικίας στο πραγματικό κόσμο έναντι της θέσμισης μίας απόλυτης δίκαιης κοινωνίας που στοχεύει ο Τζ. Ρολς. Σαν παράδειγμα των απόψεων του ο συγγραφέας παραθέτει την εξέγερση για την κατάργηση της δουλείας κατά το 18ο και το 19ο αιώνα. Οι άνθρωποι που εξεγέρθησαν κατά της δουλείας, αναφέρει, δεν είχαν την ψευδαίσθηση ότι θα δημιουργούσαν έναν απόλυτα δίκαιο κόσμο. Πίστευαν όμως ότι η κοινωνία που επιτρέπει τη δουλεία είναι άδικη και ότι η κατάργησή της θα οδηγούσε σε έναν δικαιότερο κόσμο. Χωρίς να υπάρχει συναίνεση μεταξύ τους για το ποια θα ήταν η απόλυτη δίκαιη κοινωνία, συμφώνησαν και αγωνίστηκαν μαζί για μία νέα κοινωνία χωρίς δουλεία, η οποία απεδέχθησαν ότι συγκριτικά θα ήταν δικαιότερη από την παλαιά. Ο Α. Σεν τονίζει επίσης μία διάκριση της φιλοσοφίας του δικαίου που αφενός εστιάζει στη θεσμική ρύθμιση και τη δέουσα συμπεριφορά και αφετέρου στον πραγματικό κόσμο και τη λειτουργία του. Οι θεσμοί, η οργάνωση και οι κανόνες λειτουργίας μίας κοινωνίας είναι μεν σημαντικά γι’ αυτόν, θα πρέπει όμως να αξιολογούνται σύμφωνα με τη λειτουργία του πραγματικού κόσμου. Ιδιαίτερο βάρος δίδει στην ανάπτυξη των ικανοτήτων των ατόμων για να πραγματώσουν αυτά που θεωρούν σημαντικά. Επομένως σε μία δίκαιη κοινωνία θα πρέπει να παρέχονται οι δυνατότητες για την ανάπτυξη των ικανοτήτων των μελών της με την αποτροπή της φτώχειας, την ύπαρξη ενός ικανοποιητικού εισοδήματος, τη μόρφωση και τη βελτίωση της υγείας τους. Η ύπαρξη της ελευθερίας είναι αναγκαία για μία δίκαιη κοινωνία όπως φαίνεται στο έργο των δύο στοχαστών και ενώ ο Τζ. Ρολς προσπαθεί να διατυπώσει τους κανόνες και τις αρχές για τη θέσμιση μιας δίκαιας κοινωνίας, ο Α. Σεν εστιάζει στη μείωση της υπάρχουσας αδικίας στις πραγματικές κοινωνίες με τη βελτίωση των ικανοτήτων των ανθρώπων για να πραγματώσουν εκείνα που οι ίδιοι θεωρούν σημαντικά.
