Σε προηγούµενη µας αναφορά είχαµε µιλήσει για την ιστορική αναδροµή στον ρόλο της οικογένειας, ότι η οικογένεια είναι µια κοινωνικά αναγνωρισµένη και παραδοσιακά καθιερωµένη µορφή συµβίωσης των µελών της κοινωνίας.
Στην σηµερινή προσπάθεια µας θα αναφερθούµε στην πατρότητα. Η έννοια της πατρότητας είναι διαρκώς εξελισσόµενη και ο ρόλος του πατέρα έχει αλλάξει δραµατικά στο πέρασµα του χρόνου. Οι αλλαγές αυτές έχουν να κάνουν, κυρίως, µε τις κοινωνικοοικονοµικές συνθήκες και τις αλλαγές των κοινωνικών δοµών. Κάνοντας µια αναδροµή στο παρελθόν υπάρχουν τέσσερις κυρίως πατρικοί ρόλοι, όπως αυτοί διαµορφώθηκαν µέσα στο διάστηµα των δυο τελευταίων αιώνων.
Ιστορική αναδροµή στον ρόλο του πατέρα
Στα αποικιακά χρόνια, πριν την βιοµηχανική επανάσταση, ο πατέρας περιγράφεται ως ο «ηθικός δάσκαλος» της οικογένειας, που είναι αυστηρός και ταυτόχρονα ο πνευµατικός αρχηγός της. Η ευθύνη του ήταν να µεγαλώσει τα παιδιά µε τέτοιο τρόπο, ώστε αυτά να γίνουν ηθικά και ενάρετα. Για αυτό Γύρω στα µέσα του 1970 και µετά, για πρώτη φορά ο πατέρας εµπλέκεται περισσότερο στην ανατροφή και την φροντίδα των παιδιών και γίνεται πιο στοργικός. Ο καινούργιος του ρόλος επιβάλλει να είναι «νέος στοργικός πατέρας» και να αναλαµβάνει ρόλους και καθήκοντα που αναλάµβανε η µητέρα. Η ενεργητικότητα και η συµµετοχικότητα του στην ανατροφή του παιδιού είναι τα κύρια συστατικά της πατρότητάς. H αλλαγή αυτή συνέβη διότι την ίδια εποχή παρατηρείται αύξηση της συµµετοχής της γυναίκας στο εργατικό δυναµικό και έχουν αρχίσει να αλλάζουν τα στερεότυπα που ήθελαν την µητέρα να ασχολείται µε την φροντίδα των παιδιών, ενώ οι πατέρες εκφράζουν την επιθυµία να έρθουν σε πιο στενή επαφή µε τα παιδιά τους και να ασχοληθούν πιο ενεργά µε την ανάπτυξή τους. Ο ρόλος του κουβαλητή στον πατέρα αρχίζει να εξαλείφεται διότι οι γυναίκες δουλεύουν σχεδόν τις ίδιες ώρες µε τους συζύγους τους και βγάζουν τα ίδια χρήµατα. Παρόλες τις αλλαγές που πραγµατοποιήθηκαν διαχρονικά στον ρόλο του πατέρα δεν πρέπει ο ρόλος του να επικεντρωθεί µόνο σε αυτούς του τέσσερις τύπους. Άλλωστε, ποτέ δεν υπήρξε ένας ρόλος για τον πατέρα αλλά πολλοί, οι οποίοι διαµορφώνονται και εξελίσσονται από τα καθηµερινά γεγονότα, τις πολιτισµικές αλλαγές και τις υπάρχουσες κοινωνικές δοµές .
Ο παραδοσιακός ρόλος του πατέρα ήταν πάντα να παρέχει όλα εκείνα τα υλικά αγαθά δουλεύοντας και να προσφέρει την ασφάλεια και την κοινωνική αναγνώριση στην οικογένειά του, για να µπορεί να λειτουργήσει απροβληµάτιστα και δίχως άγχος. Το παραδοσιακό πρότυπο του πατέρα το έχουµε πάντα στο µυαλό ως αυστηρό, αλλά δίκαιο, ως αρχηγό και καθοδηγητή. Στις µέρες µας, τα πράγµατα έχουν αλλάξει. Τα τελευταία 10-15 χρόνια έχει διαφοροποιηθεί σηµαντικά ο τρόπος που ο άντρας αντιλαµβάνεται, αλλά και ασκεί, τον πατρικό του ρόλο. Η είσοδος της γυναίκας στην παραγωγή, η διεκδίκηση ισότιµων ευκαιριών στη µόρφωση, αλλά και στην καριέρα, επέβαλαν αλλαγές στο οικογενειακό πλαίσιο, όπου η ανάγκη συµµετοχής του πατέρα στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών του έγινε επιτακτική.
Ο σύγχρονος άντρας φαίνεται ότι είναι απαλλαγµένος από τα στερεότυπα του ρόλου του παρελθόντος και δείχνει να έχει κατανοήσει πόσο σηµαντική είναι η συµβολή του στον επιµερισµό των ευθυνών της ανατροφής, αλλά και της διαπαιδαγώγησης των παιδιών. Σήµερα, ο σύγχρονος πατέρας είναι περισσότερο επικοινωνιακός, εκδηλωτικός και στοργικός. ∆εν περιορίζεται στην κάλυψη βασικών αναγκών του παιδιού του, αλλά καθορίζει και τις συναισθηµατικές του ανάγκες. Η παρουσία του γίνεται όλο και πιο έντονη µέσα στο σπίτι, παρατηρείται µια εντυπωσιακή εµπλοκή των αντρών στις οικογενειακές υποθέσεις. Ο σύγχρονος πατέρας διατηρεί υπεύθυνη και συναισθηµατική σχέση µε το παιδί του, είναι φυσικά προσβάσιµος από το παιδί του και τέλος εµπλέκεται, σε συνεργασία µε τη µητέρα, στη λήψη αποφάσεων που έχουν να κάνουν µε την ανατροφή του παιδιού.
Σύµφωνα µε έρευνα που έγινε και η οποία είχε ως στόχο να συγκρίνει τους πατέρες της παλαιάς και της σύγχρονης εποχής, φαίνεται ότι οι πατέρες του παρελθόντος ήταν σχεδόν ανύπαρκτοι σε ό,τι είχε να κάνει µε την ανάπτυξη και την ευηµερία των παιδιών. Ο ρόλος τους στη οικογένεια ήταν να συνεισφέρει µόνο οικονοµικά. Για αυτόν τον λόγο η ανάπτυξη των παιδιών ήταν προνόµιο των γυναικών. Οι αλληλεπιδράσεις πατέρα-παιδιού ήταν σχεδόν ανύπαρκτες αφού έβρισκαν συνεχώς δικαιολογίες, προκειµένου να µην ασχοληθούν καθόλου µαζί τους. Στην σύγχρονη κοινωνία, όµως, τα δεδοµένα έχουν αλλάξει αφού οι πατέρες πλέον έχουν ενεργό ρόλο στην ανατροφή των παιδιών τους, αν και δηλώνουν ότι έχουν περιορισµένη εµπειρία και γνώση. Κάποιοι από τους παράγοντες που συµβάλλουν στην συµµετοχή του πατέρα στην ανάπτυξη είναι η αυξηµένη συµµετοχή των γυναικών στην εργασία και το διαζύγιο. Οι σύγχρονοι πατέρες δεν έχουν πια κανένα πρόβληµα να µοιράζονται τις οικονοµικές και οικοκυρικές αρµοδιότητες του σπιτιού. Ακόµη, συµβάλλουν σηµαντικά στην µάθηση, στην καλύτερη απόδοση στο σχολείο, στην καλή αυτοεκτίµηση, στις υγιείς σχέσεις µε τους συνοµηλίκους, στην υψηλότερη ακαδηµαϊκή επίδοση και στην καλύτερη προσωπική ευτυχία. Οι αλληλεπιδράσεις του σύγχρονου πατέρα περιβάλλονται από ζεστασιά, αγάπη και ευαισθησία.
Όπως βλέπουµε ο ρόλος του πατέρα είχε διαφορετικές λειτουργίες µέσα στο χρόνο.
Οι λειτουργίες αυτές οφείλονταν στις κοινωνικοοικονοµικές συνθήκες αλλά και στις αλλαγές των κοινωνικών δοµών. Ο ρόλος του πατέρα αρχικά ήταν εκείνου του κουβαλητή του σπιτιού κάτι το οποίο έχει αλλάξει στην σύγχρονη εποχή. Μέριµνα του τώρα είναι και η φροντίδα του σπιτιού αλλά ταυτόχρονα και η φροντίδα του παιδιού.
Ο ρόλος του πατέρα στην διαµόρφωση της συµπεριφοράς του παιδιού
Μέχρι πρόσφατα, ο ρόλος του πατέρα στην οικογένεια και ειδικά στην ανάπτυξη του παιδιού, θεωρούνταν δευτερεύουσας σηµασίας. Ίσως, γιατί υπήρχε η πεποίθηση ότι η επίδρασή του έχει µικρότερη σηµασία από εκείνη της µητέρας. Σήµερα, είναι σαφές ότι η αλληλεπίδραση πατέρα-παιδιού είναι πολύ σηµαντική και επηρεάζει θετικά ή αρνητικά την προσωπικότητα του παιδιού. Συνήθως ο πατέρας είναι αυτός ο οποίος εδραιώνει στην ψυχή του παιδιού το συναίσθηµα της ασφάλειας. Θεωρείται ο προστάτης και ο υπερασπιστής της οικογένειας. Για πολύ καιρό οι θεωρητικοί της ψυχολογίας αγνόησαν το ρόλο του πατέρα στην οικογένεια και ειδικά στην ανάπτυξη του παιδιού. Ίσως γιατί πίστευαν ότι η επίδραση του έχει µικρότερη σηµασία από εκείνη της µητέρας.
Σήµερα η επιστήµη της ψυχολογίας µας λέει ότι η αλληλεπίδραση πατέραπαιδιού είναι πολύ σηµαντική και επηρεάζει θετικά ή αρνητικά την προσωπικότητα του παιδιού. Το 50% των χωρισµένων πατεράδων καταλήγουν να έχουν χάσει την ουσιαστική επαφή µε τα παιδιά τους. Κάποιοι διακόπτουν κάθε επικοινωνία, άλλοι διατηρούν µια εθιµοτυπική σχέση, ίσως αυτή που έχει επιβάλλει το ∆ικαστήριο. Με τον τρόπο αυτό το µήνυµα που στέλνει στο παιδί είναι ότι δεν αξίζει το χρόνο του και την προσοχή του. Ένα µήνυµα που µε επιείκεια θα χαρακτηρίζαµε «τραυµατικό» και όταν το παιδί είναι αγόρι η κατάσταση επηρεάζει αποφασιστικά την ψυχή του παιδιού. Αρχικά, όλα τα βρέφη βιώνουν µια ενότητα µε τη µητέρα τους, η οποία ικανοποιεί τις ανάγκες τους πρόθυµα και µε ευαισθησία. Η µητέρα στους πρώτους αυτούς µήνες είναι σηµαντικός παράγοντας διαµόρφωσης της προσωπικότητας του ανθρώπου. Ο πατέρας πρέπει να αποδεχτεί αυτή τη σχέση και αργότερα µε την παρουσία του στο πλάι της γυναίκας του, να ξεκινήσει της προσπάθειες ανεξαρτητοποίησης του βρέφους από τη σχέση προσκόλλησης µε τη µητέρα, προκειµένου η σχέση αυτή να µην λάβει παθολογικά χαρακτηριστικά και να µην γίνει η αιτία ψυχολογικών προβληµάτων στη µετέπειτα ενήλικη ζωή. Η πατρότητα είναι το ίδιο ευχάριστη και απαραίτητη στο παιδί µε τη µητρότητα. Το ίδιο το παιδί αισθάνεται ιδιαίτερη ικανοποίηση όταν δέχεται τις φροντίδες του πατέρα του, ενώ ταυτόχρονα πολλοί πατέρες χαρακτηρίζουν τη συγκίνηση που λαµβάνουν από τις αντιδράσεις των παιδιών τους, σαν ένα από τα πιο µεγάλα πλεονεκτήµατα του να είναι κανείς πατέρας.
Ο πατέρας που συµπεριφέρεται απέναντι στο παιδί του µε στοργή και φροντίδα συµβάλλει σηµαντικά στην ευτυχία και την ψυχική ισορροπία του παιδιού του. Μεταξύ άλλων, η σεξουαλική ταυτότητα του παιδιού εξαρτάται σε ένα µεγάλο βαθµό από τη στάση του πατέρα. Όταν ο πατέρας απουσιάζει, παρατηρείται έλλειψη ανδρικού προτύπου και το παιδί καλείται να ανακαλύψει από µόνο του την έννοια της ανδρικής του ταυτότητας. Αυτό έχει ως συνέπεια τα αγόρια να γίνονται ευάλωτα στη µίµηση αρνητικών στερεοτύπων ανδρικών συµπεριφορών, όπως αυτές διαµορφώνονται στα πλαίσια της εκάστοτε κοινωνίας (σκληρές, επιθετικές και βίαιες συµπεριφορές) και οι οποίες θα στέκονται εµπόδιο στη µελλοντική σχέση τους µε το άλλο φύλο. Υπάρχουν µερικές αντιλήψεις ότι, κατά την διάρκεια της βρεφικής ηλικίας, η συµπεριφορά του πατέρα δεν επηρεάζει αυτή του παιδιού και ότι το παιδί έχει ανάγκη από τον πατέρα του σε πιο µεγάλη ηλικία. Αυτή η αντίληψη είναι τελείως λανθασµένη. Η καλή θετική σχέση µεταξύ πατέρα και βρέφους από τον πρώτο µήνα της ζωής του παιδιού, επιτρέπει την εµφάνιση λιγότερων προβληµάτων συµπεριφοράς στα παιδιά στην ηλικία ενός έτους και ασφαλώς και αργότερα.
Το πανεπιστήµιο της Οξφόρδης δηµοσίευσε στην Επιθεώρηση Παιδοψυχολογίας και Ψυχιατρικής, τα αποτελέσµατα της έρευνάς του, σύµφωνα µε τα οποία αποδεικνύεται ότι η θετική επίδραση του πατέρα συµβάλει θετικά στην ανάπτυξη της συµπεριφοράς, στα βρέφη. Ο Paul Ramchandani, επικεφαλής της έρευνας, τονίζει ότι τα παιδιά των οποίων οι πατέρες είχαν περισσότερη επαφή µαζί τους εµφάνιζαν λιγότερα προβλήµατα συµπεριφοράς.
Αντίθετα τα παιδιά των οποίων οι πατέρες τους ήταν, απόµακροι, χαµένοι στην δουλειά και στις σκέψεις τους και δεν αφιέρωναν χρόνο για τα παιδιά τους, παρουσίασαν αρκετά προβλήµατα συµπεριφοράς.
Οι ερευνητές απευθύνθηκαν σε δυο βρετανικά µαιευτήρια και ερωτήθηκαν 192 οικογένειες για την συµπεριφορά των παιδιών, όταν ήταν τριών µηνών και µετά στην ηλικία του ενός έτους. Στη συνέχεια διαχώρισαν την προβληµατική συµπεριφορά των παιδιών σε τρεις κατηγορίες: αντιδραστικά, επιθετικά και υπερκινητικά.
Η επίδραση του πατέρα στα αγόρια ήταν σαφώς πολύ πιο σηµαντική από ότι στα κορίτσια. Αυτό µπορεί να σηµαίνει ότι τα αγόρια από πολύ µικρή ηλικία είναι πιο δεκτικά στο να επηρεαστούν από τον πατέρα τους. Ο Paul Ramchandani είναι επιφυλακτικός, γιατί ο µηχανισµός αυτός δεν έχει ακόµη εξηγηθεί. Μπορεί να οφείλεται στην κακή σχέση του ζευγαριού, ή να δείχνει µία γενική έλλειψη επίβλεψης ή φροντίδας, στην οποία το παιδί αντιδρά µε µία διαταραγµένη συµπεριφορά. Μην ξεχνάµε βέβαια, ότι µέχρι τώρα, η πλειοψηφία των ερευνών αφορούσαν κυρίως το ρόλο των µητέρων κατά την πολύ µικρή παιδική ηλικία. Αναµφισβήτητα, όµως, τα αποτελέσµατα όλο και περισσοτέρων ερευνών αποδεικνύουν ότι η θετική παρέµβαση και των δύο γονιών από νωρίς έχει θετική επίδραση στην ανάπτυξη και την συµπεριφορά του παιδιού.
Μια άλλη µελέτη, η οποία δηµοσιεύθηκε στο περιοδικό Pediatrics και συµµετείχαν 31.663 παιδιά µαζί µε τους γονείς τους, διεξήχθη στη Νορβηγία. Οι πατέρες και οι µητέρες ρωτήθηκαν σχετικά µε την ψυχική υγεία τους, όταν οι εγκυµοσύνες ήταν στους τέσσερις ή πέντε µήνες εγκυµοσύνης. Στη συνέχεια, οι γονείς παρείχαν πληροφορίες για την κοινωνική, συναισθηµατική και συµπεριφορική ανάπτυξη των παιδιών τους στην ηλικία των 3 ετών. Συνολικά, το 3% των πατέρων ανέφεραν υψηλά επίπεδα ψυχολογικής δυσφορίας.
Οι ερευνητές εντόπισαν µια µικρή θετική συσχέτιση ανάµεσα στην ψυχολογική δυσφορία στους πατέρες και στα προβλήµατα συµπεριφοράς των παιδιών τους όπως, συναισθηµατικές δυσκολίες, και την κοινωνική λειτουργία. Οι συσχετίσεις αυτές συνεχίστηκαν ακόµα και µετά τον έλεγχο για πιθανούς αγχωτικούς παράγοντες.
Τα αποτελέσµατα αυτής της µελέτης δείχνουν ότι η ψυχική υγεία του πατέρα είναι ένας παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη των παιδιών, ενώ η παραδοσιακή άποψη που επικρατεί είναι ότι ο κίνδυνος να εµφανίσουν τα παιδιά ψυχολογικά προβλήµατα, οφείλεται στα ψυχολογικά προβλήµατα που µπορεί να έχει η µητέρα.
Η µελέτη κατέληξε στο συµπέρασµα ότι, τα παιδιά των οποίων οι πατέρες σηµείωσαν ιδιαίτερη ψυχολογική δυσφορία, κατάθλιψη και άγχος στην 17η ή 18ο εβδοµάδα της κύησης του µωρού, τα παιδιά στην ηλικία των 3 ετών είχαν υψηλότερα επίπεδα συναισθηµατικής νοηµοσύνης και προβλήµατα συµπεριφοράς. Είναι η πρώτη φορά που η πατρική ψυχική υγεία είναι τόσο άρρηκτα συνδεδεµένη µε την ανάπτυξη της παιδικής ηλικίας όταν το παιδί βρίσκεται ακόµη στη µήτρα. Ερευνητές έχουν καταλάβει εδώ και καιρό την άµεση σύνδεση µεταξύ της ψυχικής κατάστασης της µητέρας και του αγέννητου µωρού της, αλλά πλέον είναι σε θέση να εισαγάγουν και τον πατέρα σε αυτήν την εξίσωση.
Αρχιµανδρίτης του Οικουµενικού Θρόνου π.
Μελχισεδέκ Αµπελικάκης εφηµέριος
Στερνών
