Τέσσερις είν’ οι μάρτυρες στη μέση της Ρεθύμνης…
τραγουδεί ο λαϊκός ριμαδόρος.
Ο τρίκλιτος ναός των τεσσάρων Νεομαρτύρων Αγγελή, Μανουήλ, Γεωργίου και Νικολάου βρίσκεται στην πλατεία των 4 Μαρτύρων στο Ρέθυμνο.
Η πλατεία πήρε το όνομά της από την ομώνυμη εκκλησία και είναι από τα κεντρικότερα σημεία του Ρεθύμνου.
Ο νέος τρίκλιτος ναός έχει οικοδομηθεί στη θέση παλαιοτέρων, ανατολικά της πλατείας και κοντά στο χώρο του μαρτυρίου των Αγίων.
Ο πρώτος ναός, που ήταν πολύ μεγαλύτερος, θεμελιώθηκε το 1905 από τον Επίσκοπο Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Διονύσιο Καστρινογιαννάκη, αλλά δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Το 1947 κατεδαφίστηκε ως ετοιμόρροπος.
Στη θέση του οικοδομήθηκε ένας πολύς μικρότερος ναός, ο οποίος επίσης κατεδαφίστηκε το 1972.
Στην ίδια θέση οικοδομήθηκε ο σημερινός ναός, ο οποίος εγκαινιάστηκε στις 28 Δεκεμβρίου 1975.
Στο τέμπλο του ναού υπάρχουν εικόνες του Φώτη Κόντογλου ο Ιησούς Χριστός, η Παναγία, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος και οι 4 Μάρτυρες, χρονολογημένες το 1955.
Σε περίτεχνη λειψανοθήκη που βρίσκεται στο Αγιο Βήμα φυλάσσονται οι τίμιες Κάρες των τριών από τους τέσσερις Νεομάρτυρες.
Στην πόλη των Χανίων, το δεξιό κλίτος του Αγίου Νικολάου Σπλάντζιας είναι αφιερωμένο στην ιερή μνήμη των 4 Μαρτύρων των εν Ρεθύμνη Μαρτυρησάντων.
Στον ναό υπάρχει Ιερό Λείψανο των Αγίων και η μάχαιρα που εσφαγιάσθηκαν οι Αγιοι Μάρτυρες.
Κάθε χρόνο την ημέρα της εορτής των Αγίων -28 Οκτωβρίου- γίνεται, εδώ και χρόνια, Αρχιερατική Θεία Λειτουργία και ο Σύλλογος των κατοικούντων στα Χανιά Ρεθυμνίων “Το Αρκάδι” προσφέρει κέρασμα, απαραιτήτως τσικουδιά και παξιμάδι από το Μιξόρουμα Αγίου Βασιλείου.
Και λίγα ιστορικά από τη ζωή και το μαρτύριο των Αγίων. Το 1821 ζούσαν στις Μέλαμπες τέσσερις καλοί Χριστιανοί, οι Εμμανουήλ και Αγγελής γιοι του Ιωάννη Ρετζέπη, ο Γεώργιος γιος του Κων/νου Ρετζέπη και ο Νικόλαος Ι. Ρετζέπης.
Φανερά ήταν Μουσουλμάνοι.
Ρετζέπ είχαν ονομάσει τον παππού τους οι Τούρκοι, όταν τούρκεψε, και διατηρήθηκε ως επώνυμο.
Οταν κηρύχθηκε η Επανάσταση του 1821 εκδηλώθηκαν και ακολούθησαν την τύχη των Χριστιανών, “πολεμήσαντες γενναία υπέρ πατρίδος”.
Το 1824 κατεστάλη η Επανάσταση στην Κρήτη.
Οι Αγιοι Μάρτυρες διέμεναν ως Χριστιανοί στο χωριό τους τις Μέλαμπες.
Οταν οι εξουσιαστές Οθωμανοί εζήτησαν τους φόρους από τους υπόδουλους, βρήκαν τους Αγίους πρόθυμους στην απόδοση των φόρων, μαζί με τους άλλους Χριστιανούς.
Επειδή όμως τους γνώριζαν πρότερον Οθωμανούς, τους παρακινούσαν να επανέλθουν και να απαλλαχθούν από τους φόρους και να απολαμβάνουν πάλι όλα τα προνόμια που είχαν ως μουσουλμάνοι.
Αυτοί όμως καθόλου δεν έδιδαν προσοχή στις συμβουλές ούτε στα κολακευτικά λόγια, αλλά ωμολογούσαν ότι είναι Χριστιανοί, καθώς και οι γονείς τους και τους φόρους με προθυμίαν αποδίδουν.
Βλέποντες οι εισπράκτορες των φόρων την επιμονήν τους στην Ορθοδοξία, κατήγγειλαν τούτο στον Διοικητή Ρεθύμνης Μεχμέτ Πασά, ο οποίος και απέστειλε φρουράν και εκράτησε αυτούς δεσμίους από τις Μέλαμπες εις το Ρέθυμνο.
Τους παρουσίασαν δε μπροστά του και εκείνος ερώτησε ποιαν θρησκείαν σέβονται και ομολόγησαν ότι υπήρξαν απ’ αρχής Χριστιανοί, καθώς και οι γονείς των.
Ο Διοικητής παρεκίνησε αυτούς να αρνηθούν την θρησκείαν τους και να επανέλθουν στην Οθωμανική, δεν μπόρεσε όμως να μεταβάλει την γνώμη τους, παρά και τα βασανιστήρια που τους επέβαλε, φωνάζοντας μάλιστα ότι «υπέρ Χριστού θέλομεν αποθάνει».
Τότε αποφάσισε να τους τιμωρήσει με την τελευταία των ποινών, τον θάνατον…
Ο δήμιος δε κατέκοψε τας κεφαλάς αυτών στον Πλάτανο της Μεγάλης Πόρτας, στη θέση που κτίστηκε η σημερινή εκκλησία. Ενεταφιάστηκαν στην Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου στα Περιβόλια.
Ο Επίσκοπος Ρεθύμνης Ιωαννίκιος βρήκε τα Αγια Λείψανα και τις κάρες των Αγίων, μία των οποίων παρέδωκε εις ένα πλοίαρχον Ρώσσον να τη φέρει στη Ρωσία.
Τα δε λοιπά απέστειλε στην Μονή Αγίου Κωνσταντίνου στο Αρκάδι, τα οποία διενεμήθησαν σε Ορθοδοξους ναούς.
Πολλά θαύματα κατά καιρούς αναφέρονται σχετικά με τα Λείψανα των Αγίων.
Το Απολυτίκιο είναι ποίημα του Καλλίνικου Επισκόπου Ρεθύμνης και αναφέρει περιληπτικά όλη την ιστορία τους:
«Της Κρήτης γεννήματα και Λάμπης Θρέμματα,
τους τετραρίθμους νεομάρτυρες ανευφημήσωμεν,
Γεώργιον, Αγγελή, Μανουήλ, και Νικόλαον,
ούτοι γαρ διά πίστιν του Κυρίου σφαγέντες
το αίμα αυτών εθελουσίως εν τη Ρεθύμνη εξέχεαν
διό και παρρησίαν έχοντες προς Χριστόν,
πρεσβεύουσιν αεί υπέρ των ψυχών ημών».
Και εμείς προσθέτουμε μία μόνο λέξη: “ΑΜΗΝ”.
