RAOYL Vaneigem
Γάλλος συγγραφέας από τους πρωτοπόρους της πολιτικής επανάστασης
Εκδόσεις ΑΚΜΩΝ, ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ 3 (1977)
Προλογικό σημείωμα: ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΑΡΑΝΙΤΣΗΣ
Μετάφραση από τα γαλλικά: ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΒΕΛΕΝΤΖΑΣ
Μία επανάσταση, που τη συνέχει η αγωνία στην καθημερινή της επαναστατικότητα απέναντι στην κατασταλτική ενότητα της εξουσίας, στην τριπλή της μορφή καταναγκασμού όπως: ΠΡΑΓΜΑΤΩΣΗ – ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ – ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ.
Σε αυτή την πραγματικότητα οι άνθρωποι της αμφισβήτησης δεν έχουν να χάσουν παρά μονάχα την επιβίωσή τους. Πάντως δύο τρόποι υπάρχουν για να τη χάσουν: Χάνοντας τη ζωή ή ανοικοδομώντας την.
Ομως, μοναδικός ορίζοντας στην προοπτική της εξουσίας είναι ο θάνατος και η ζωή προχωράει τόσο βαθιά σ’ αυτή την απόγνωση που, τελικά, πνίγεται. Οπου έρχονται να λιμνάσουν τα ζωντανά νερά της καθημερινότητας, με τα χαρακτηριστικά του πνιγμένου, αντι-καθρεφτίζουν το πρόσωπο των ζωντανών.
Το θετικό κοιτώντας το γίνεται αρνητικό. Ο νέος είναι κιόλας γέρος κι ό,τι κτίζεται ανήκει στην τάξη των χαλασμάτων…
Με το ορατό ή αόρατο χέρι της εξουσίας, που, όπου κι αν είσαι σε σκοτώνει. Με την απόγνωση της συνείδησης να φτιάχνει τους δολοφόνους της τάξης, αλλά τόσο στην “Επανάσταση της καθημερινής ζωής όσο και στις επαναστάσεις της ανοικτής ποικιλομορφίας έχουν έναν σταματημό.
…Η επανάσταση σταματά όταν απαιτεί να θυσιαστείς για χάρη της: Να χαθείς και να την κάνεις (φετίχ) άψυχο αντικείμενο με υπερφυσικές ιδιότητες.
Ομως, οι επαναστατικές στιγμές είναι γιορτές όπου η ατομική ζωή πανηγυρίζει την ένωσή της με την αναγεννημένη κοινωνία.
Τέλος, στο 4ο μέρος, υπο-κεφάλαιο του πρώτου μέρους, με τίτλο: “Η δυσανεξία της επιβίωσης” ο Vaneigem λέει και τα εξής: Ο Καπιταλισμός απομυστικοποίησε την επιβίωση. Η φτώχεια της καθημερινής ζωής, αντιμέτωπη με το πλούτισμα των τεχνικών δυνατοτήτων, έγινε ανυπόφορη.
…Η οργάνωση των ανθρώπινων κοινωνιών αλλάζει τον κόσμο κι ο κόσμος αλλάζοντας, συντάραζε συνέχεια την οργάνωση των ανθρώπινων κοινωνιών. Με το μερίδιο ατομικής ελευθερίας και δημιουργικότητας να απορροφάται από την αναγκαιότητα προσαρμογής στους κοινωνικούς κανόνες.
ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΧΘΕΣ – ΣΗΜΕΡΑ – ΑΥΡΙΟ
Ποια είναι η ιδέα της επανάστασης χθες, σήμερα και αύριο;
Με αυτό τον τίτλο μίλησε την Παρασκευή 6 Μαΐου ένας από τους σημαντικότερους Γάλλους φιλοσόφους ο Ετιέν Μπαλιμπάρ. Με την ευκαιρία αυτής της εξόχως ενδιαφέρουσας ομιλίας, που σηματοδοτεί τη δυσκολία μεγάλων αιματηρών επαναστάσεων, όπως οι μεγάλες επαναστάσεις της Αμερικής, της Γαλλίας και αργότερα της Ρωσικής, της Κομμουνιστικής επανάστασης καθώς και άλλων μικρότερων επαναστάσεων σε ολόκληρο τον κόσμο. Ή ακόμα και της επανάστασης της καθημερινής ζωής, όπως τη χαρακτήρισε στο γνωστό διεθνές έργο του ο Vaneigem στην περίοδο της επανάστασης των Νέων, τον Μάη του ’68 και στην αρχή της δεκαετίας του 1970.
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ ΖΩΗΣ…
Το βιβλίο αυτό εκδόθηκε τον Οκτώβριο του 1977 από τις εκδόσεις ΑΚΜΩΝ -επιχειρήματα 3- σε μετάφραση Σεραφείμ Βελέντζα, με προλογικό σημείωμα του σημαντικού Ελληνα διανοούμενου και συγγραφέα Ευγένιου Αρανίτση.
Για να πει ενδιαφέρουσες απόψεις από τις οποίες παραθέτουμε ένα απόσπασμα:
…Τα τυπικά σιτουασιονίστικα χαρακτηριστικά -όπως η κριτική του θεάματος ή η συζήτηση για την ποιοτική χρήση της ζωής και της επικοινωνίας- υποτάσσονται εδώ στην απροκάλυπτη τάση να χαρτογραφηθεί ένας κόσμος εμπειρικός. Υπάρχει τελικά, η αλληγορία και η προφητική διάθεση -η εξεγερμένη ποίηση έτσι όπως τη γνωρίσαμε στον Μπλέηκ και στον Γκίνζμπερκ- που έχει ντυθεί μια πολιτική γλώσσα, όπου, πίσω από το προσποιητό “καθομιλούμενο” ιδίωμα, η κραυγή γίνεται διακήρυξη, με το να επικαλείται το μήνυμα ενός τύπου κοινωνιολογικής φαντασίας…
ΟΧΙ ΣΤΗ ΦΙΛΑΡΕΣΚΕΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ
Με μία σειρά από βάσιμα συμπεράσματα που επιζούν της εμπειρίας του βιβλίου.
…Με την ηλίθια ή μαζοχιστική φιλαρέσκεια της σύγχρονης φιλοσοφίας και τις οικονομικές διαστρεβλώσεις της διαλεκτικής να μπορούνε τελικά να καταγγελθούν σαν τα αδρανή προϊόντα ενός κοινωνικά βλαβερού βόμβου. Και πώς: σαν το μοναδικό ριζοσπαστικό όνειρο του καιρού μας, η ρήξη μ’ έναν κόσμο χωρίς επικοινωνία επιζητά τώρα τη συλλογικότητα. Δηλαδή την προοπτική που συντηρεί την τελευταία επαναστατική ελπίδα.
Ωστόσο, στην εισαγωγή του ο συγγραφέας Vaneigem (με επιλεγμένα από εμάς αποσπάσματα) λέει και τα εξής:
Ο σημερινός κόσμος πρέπει, μέσα από μια τεράστια σκευωρία από εμπόδια, να μάθει αυτό που ήδη ξέρει, να γίνει αυτό που είναι με την πρακτική. Ξεφεύγεις από την κοινοτυπία μονάχα όταν τη χειρίζεσαι, την ορίζεις, τη βουτάς στο όνειρο, την παραδίδεις στις διαθέσεις της υποκειμενικότητας.
Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ
…Ολα ξεκινούν από την υποκειμενικότητα και τίποτα δεν σταματάει εκεί. Σήμερα, λιγότερο από ποτέ, η πάλη του υποκειμενικού και εκείνου που το φθείρει επεκτείνει πια τα όρια της παλαιάς πάλης των τάξεων, την ανανεώνει και την ακονίζει.
Η επιλογή της ζωής είναι πολιτική επιλογή. Δεν μας μένει πια ο κόσμος όπου η εγγύησή του να μην πεθάνουμε της πείνας ανταλλάσσεται με τον κίνδυνο να πεθάνουμε από πλήξη (κι εμείς προσθέτουμε: από αποπληξία, από τα σημερινά ολέθρια μέτρα που μας επιβάλλονται συνολικά από τις εγκληματικές πιέσεις έξωθεν, οι οποίες διεκπεραιώνονται έσωθεν).
Για να συνεχίσει ο Vaneigem να προσθέσει λέγοντας: Ο άνθρωπος της επιβίωσης είναι άνθρωπος κατακερματισμένος στους μηχανισμούς της ιεραρχημένης εξουσίας…
ΖΟΥΜΕ ΚΑΘΕ ΣΤΙΓΜΗ ΜΕΣΑ ΣΕ ΜΙΑ ΑΝΤΙΦΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Με έναν συνδυασμό επεμβάσεων, σε ένα χάος καταπιεστικών τεχνικών όπου το μόνο που απομένει για να μπει κάποια τάξη είναι ο υπομονετικός προγραμματισμός των προγραμματισμένων στοχαστών.
Αλλά, ο άνθρωπος της επιβίωσης είναι και ενωτικός άνθρωπος: εκείνος της γενικής άρνησης. Δεν περνά στιγμή χωρίς ο καθένας μας να ζει ΑΝΤΙΦΑΤΙΚΑ και σε κάθε βαθμό της πραγματικότητας να βιώνει τη σύγκρουση καταπίεσης και ελευθερίας. Για να παραμορφώνεται περίεργα και, ταυτόχρονα, να αιχμαλωτίζεται από δύο ανταγωνιστικές προοπτικές: 1) την προοπτική της εξουσίας και 2) την προοπτική του ξεπεράσματός της.
Τώρα, η καλύτερη σειρά ενός βιβλίου είναι να μην έχει καμία, ώστε ο αναγνώστης ν’ ανακαλύπτει τη δικιά του…
…Ομως, η πραγματεία σαβουάρ – βιβρ εισέρχεται σ’ ένα ρεύμα αναταραχής (με μια νέα μορφή, ιδιαίτερα ανησυχητική).
ΚΑΙ Η ΑΥΤΑΠΑΤΗ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΓΙΑ ΠΟΛΥ ΝΑ ΚΡΑΤΗΣΕΙ
Ενα ρεύμα που ο αχός του δεν έχει καταλαγιάσει, ακόμα… Ομως, ό,τι εκθέτει, είναι μια απλή συνεισφορά, ανάμεσα σ’ άλλες στην ανοικοδόμηση του επαναστατικού κινήματος. Με τη σημασία της να μην πρέπει να ξεφύγει από την προσοχή κανενός, γιατί και κανένας, με τον καιρό δεν θα ξεφύγει από τα συμπεράσματά της.
Για ν’ αρχίσει στο πρώτο μέρος του “Η ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ” με θέματα:
α) ΤΟ ΣΗΜΑΙΝΟΝ ΑΣΗΜΑΝΤΟ, που το αναλύει με την τυποποίηση της καθημερινής ζωής που έγινε το επίκεντρο της ανησυχίας μας.
β) Με καμία αυταπάτη, ιερή ή ανίερη, συλλογική ή ατομική να μην μπορεί να κρύψει για πολύ ακόμη, τη φτώχεια της καθημερινής χειρονομίας.
γ) Γιατί το πλούτισμα της ζωής απαιτεί, χωρίς υπεκφυγές, την ανάλυση της νέας τούτης φτώχειας και την τελειοποίηση των παλαιών όπλων άρνησης.
ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΤΑΠΕΙΝΩΣΗ ΟΔΗΓΟΥΝ ΟΙ …ΙΣΜΟΙ
Λες και η δύναμη της φαντασίας τους τα κάνει να πετούν σε τέτοιο ύψος. Μόλις όμως το συνειδητοποιήσουν, αμέσως πέφτουν. Ετσι η σημερινή σκέψη έπαψε να πετάει με τη δύναμη του αντικατοπτρισμού της. Οπου, ό,τι κάποτε την είχε ανεβάσει, σήμερα την κατεβάζει. Και πέφτει γονατιστή μπρος στην πραγματικότητα που πάει να τη συνθλίψει, μέσα στην καθημερινή βιωμένη κατάσταση. Που μέσα σ’ αυτή λειτουργεί ο κόσμος των …ισμών είτε αυτή η πραγματικότητα αγκαλιάζει όλη την ανθρωπότητα είτε χώρια τον καθένα να αποτελεί έναν κόσμο με φευγάτη την πραγματικότητα.
Με αποτέλεσμα οι τρεις ιδεολογίες της ελευθερίας (ή της ανελευθερίας;), δηλαδή ο Φιλελευθερισμός, ο Σοσιαλισμός και ο Μπολσεβικισμός, να έχουν οδηγήσει σε λουτρά αίματος λαούς και λαούς. Για να μας πει ο Vaneigem στο δεύτερο υποκεφάλαιο του πρώτου μέρους με υπότιτλο ΤΑΠΕΙΝΩΣΗ ότι:
ΟΣΟ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΜΕΤΑΒΑΛΛΕΤΑΙ ΣΕ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΓΙΝΕΤΑΙ ΠΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ
Με βάση την αδιάκοπη ανταλλαγή ταπεινώσεων και επιθετικών στάσεων, η οικονομία της καθημερινής ζωής κρύβει μια τεχνική φθοράς που έχει εκτεθειμένη, ως τεχνική στο ΧΑΡΙΣΜΑ της καταστροφής.
Ενα χάρισμα, το οποίο τελείως αντιφατικά, καλείται στο παιχνίδι όπου: 1) Όσο περισσότερο γίνεται ο άνθρωπος αντικείμενο τόσο είναι κοινωνικότερος σήμερα, ενώ σήμερα έχει γίνει ένα τίποτε, χωρίς οντότητα και για να τονίσει από τότε ότι 2) η αποαποικιοποίηση δεν έχει αρχίσει ακόμα, γιατί ετοιμάζεται να δώσει νέα αξία στην παλαιά αρχή της κυριαρχίας… Με αποτέλεσμα από την οπτική γωνία του καταναγκασμού, συντονιστής της καθημερινής ζωής, είναι ένα οικονομικό σύστημα παραγωγής και κατανάλωσης της προσβολής… ενώ στατικοί μηχανισμοί υποβιβάζουν τις ανθρώπινες σχέσεις σε “ισότιμες” ανταλλαγές σεβασμού και ταπείνωσης… αλλά δεν υπάρχει ισορροπία στην ενδεχόμενη κοινωνικά δυσφορία.
ΜΕΤΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΟΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
Τι κατορθώνει όμως “Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ ΖΩΗΣ” και πώς αυτή συνδυάζεται με την ΙΔΕΑ της ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ “του χθες, του σήμερα και του αύριο” του εξέχοντος Γάλλου Φιλόσοφου Ετιέν Μπαλιμπάρ, που μίλησε την Παρασκευή στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών;
Πάντως, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, για τις ιδέες του οποίου αναφερθήκαμε σε προηγούμενο κείμενο, με επίκεντρο το βιβλίο του “Τα Σταυροδρόμια του Λαβυρίνθου” στο κεφάλαιο ΚΟΙΝΩΝΙΑ προτάσσει την ΤΕΧΝΙΚΗ ως: Νόημα, της δυτικής αντίληψης, της Μαρξιστικής σκέψης, ως επικριτές της, ως ουδετερότητά της, ως πολιτική και ως ΤΕΧΝΙΚΗ ΣΕ ΜΙΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ… Για να αποφανθεί ότι η κοινωνία του τεχνολογικού κόσμου μας είναι ΜΕΤΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ πραγματικότητα… η οποία δεν θα είναι επανάσταση “αίματος”…
…αλλά θα είναι “η επανάσταση όπως την πρότεινε αλλιώς” με το ομότιτλο βιβλίο του ο κατά παράδοση Μαρξιστής Ερνστ Φίσερ, ο οποίος απάντησε σε 10 ερωτήματα που του ζήτησαν ν’ απαντήσει 17άρηδες της εποχής του. Το βιβλίο αυτό κυκλοφόρησε στο Αμβούργο το 1971 και στην Ελλάδα το 1975.
Για να προτείνει στους νέους μια ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ (δημιουργίας) ΑΛΛΑ ΧΩΡΙΣ ΣΥΝΕΧΕΙΕΣ.
Ομως, Γερμανός εκπρόσωπος της Φρανκφούρτης, ο Γιούργκεν Χάμπερμας στην πραγματεία του το ΦΥΣΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ & ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ (Μετάφραση Θ. Γεωργίου, Εκδόσεις ΕΡΑΣΜΟΣ, 1978) αποφαίνεται ότι:
…Στη χειραφετημένη κοινωνία, η πολιτική εξουσίας αντικαθίσταται με την πολιτική πράξη. Με την αντικατάσταση αυτή να είναι “ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ”. Μια πολιτική επανάσταση που αναλύει την αστική ζωή στα στοιχεία της, χωρίς βέβαια, να επαναστατικοποιεί τα στοιχεία αυτού, ούτε να τα υποβάλλει σε κριτική…
Αυτές, όμως, είναι οι σύγχρονες σκέψεις, της επαναστατικοποιημένης δυνατότητας…
