ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Σήμερα παρουσιάσουμε το ένατο κατά σειρά Σχολικό Ημερολόγιο και το δεύτερο μίας τριλογίας, που θα ολοκληρωθεί την επόμενη σχολική χρονιά και αποσκοπεί στο να παρουσιάσει την επανάσταση Γεωργίου Καντανολέου – Λυσσογιώργη εναντίον των Ενετών μέσα από τις σελίδες της νεοελληνικής μας λογοτεχνίας.
Το περσινό Σχολικό Ημερολόγιο του Γυμνασίου Αλικιανού, παρουσιάσε την επανάσταση του Καντανολέου μέσα από τις σελίδες του μυθιστορήματος του Σπυρίδωνος Ζαμπελίου (1815-1881) «Κρητικοί Γάμοι». Φέτος αναδείξαμε την επανάσταση αυτή μέσα από το θεατρικό έργο του Τιμολέοντος Αμπελά (1850-1926) «Κρήτες και Βενετοί». Η εκδοτική μας τριλογία θα ολοκληρωθεί το επόμενο σχολικό μας έτος (2019-2020) με το θεατρικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη (1883-1957) «Έως πότε», το οποίο ο μεγάλος Κρητικός συγγραφέας έγραψε σε ηλικία μόλις 24 ετών
Ο ΤΙΜΟΛΕΩΝ ΑΜΠΕΛΑΣ
Ο Τιμολέων Αμπελάς γεννήθηκε το 1850 στην Πάτρα. Ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στη Σύρο και αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εργάστηκε ως δικηγόρος στη Σύρο και ως δικαστής σε διάφορες επαρχιακές πόλεις. Στη λογοτεχνία πρωτοεμφανίστηκε σε ηλικία μόλις 15 χρονών, μαθητής ήδη στο Γυμνάσιο Σύρου. Έγραψε σειρά από θεατρικά έργα. Εξέδωσε μία συλλογή διηγημάτων, καθώς και μία ποιητική συλλογή, ενώ ασχολήθηκε και με την ιστορική μελέτη. Διετέλεσε αρχισυντάκτης της εφημερίδας «Εθνοφύλαξ». και υπήρξε ιδρυτικό μέλος του φιλολογικού συλλόγου «Παρνασσός».
ΑΠΟ ΤΟ «ΠΕΤΡΟΣ ΚΑΝΤΑΝΟΛΕΟΣ» ΣΤΟ «ΚΡΗΤΕΣ ΚΑΙ ΒΕΝΕΤΟΙ»
Όσον αφορά το θεατρικό του έργο «Κρήτες και Βενετοί» υποβλήθηκε αρχικά στον Βουτσιναίο ποιητικό διαγωνισμό του 1871 με τον τίτλο «Πέτρος Καντανολέος». Ήταν πεντάπρακτο, έμμετρο και σε ιαμβικό στίχο. Στο διαγωνισμό αυτό, το έργο, αν και επαινέθηκε δεν βραβεύθηκε. Την επόμενη χρονιά (1872) ο συγγραφέας υπό την προτροπή της αγωνοδίκου επιτροπής, το υποβάλλει εκ νέου διασκευασμένο και με τον τίτλο «Κρήτες και Βενετοί». Το έργο βραβεύεται, δημοσιεύεται και «ανεβαίνει» για πρώτη φορά το 1873 στο θέατρο της Σύρου. Μέσα σε μία πενταετία το έργο παρουσιάστηκε από τον θίασο Αλεξιάδη – Ταβουλάρη σε όλες τις μεγάλες τότε πόλεις του Οικουμενικού Ελληνισμού Σύρος, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Αλεξάνδρεια, Αθήνα.
ΞΕΦΥΛΛΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΜΑΘΗΤΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ
Αρχικά περιγράφεται η πρώτη σκηνή του δράματος, η οποία διαδραματίζεται στην αίθουσα του πύργου της Αλικιανούς, όπως τον αποκαλεί ο θεατρικός συγγραφέας. Ο Πέπος, υπηρέτης του Φραγκίσκου Δα Μολίν, γυρίζει ξενυχτισμένος και μην αντέχοντας τη μουρμούρα της γυναίκας του Φράσκω της αποκαλύπτει το μεγάλο μυστικό του πύργου, ότι δηλαδή η αρχόντισσα Σοφούλα, η κόρη του Δα Μολίν, αγαπάει σαν τρελή τον Πέτρο Καντανολέο και συναντιέται κρυφά τα μεσάνυχτα μαζί του.
Στη συνέχεια εξιστορείται, πως εξυφάνθη ο δόλος των Ενετών εναντίον των επαναστατών Κρητών, καθώς στον Πύργο της Αλικιανούς καταφθάνουν ο βενετός φρούραρχος των Χανίων, Γαβούτιος Κολλάτος, ερωτευμένος με τη Σοφία Δα Μολίν και ο κόμης Παυσανίας Αβογάρδος, αυλάρχη του δούκα της Κρήτης. Αυτοί αποκαλύπτουν στον άρχοντα Φραγκίσκο Δα Μολίν το σχέδιό τους να σπείρουν την έχθρα ανάμεσα στους Κρήτες επαναστάτες, αξιοποιώντας μία επιστολή του Πέτρου Καντανολέου προς την κόρη του Σοφία, που υπέκλεψαν. Οι βενετοί αξιωματούχοι υπόσχονται στο Δα Μολίν τη θέση του Δούκα του βασιλείου της Κρήτης για τις υπηρεσίες του αυτές.
Η Σοφία Δα Μολίν στο άκουσμα της είδησης πως ο πατέρας της θα γίνει Δούκας της Κρήτης, απαντά: «Ευχάριστοι ειδήσεις, είπατε;…. Το στέμμα του Δουκός της Κρήτης είνε βαρύτερον μολύβδου, η ηγεμονική του πορφύρα του δεν εχρωματίσθη δια των χρωμάτων της τέχνης…, αλλά εβαπτίσθη εις αίματα μαρτύρων….» (Α΄ Μέρος, σκηνή Ζ΄).
Στη σκηνή εισέρχεται οργισμένος ο αρχηγός της Κρητικής επανάστασης Γεώργιος Καντανολέος. Αιτία της ταραχής του η απόπειρα δωροδοκίας του εκ μέρους των Ενετών, ενώ αναγγέλλει στον Μουσούρη την απόφασή του να νυμφεύσει το γιό του Πέτρο Καντανολέο με την κόρη του, Ελένη Μουσούρη, ως δείγμα της πίστης του.
Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΚΑΝΤΑΝΟΛΕΟΥ
Ο Γεώργιος Καντανολέος ανακοινώνει στο γιο του Πέτρο την απόφασή του να τον παντρέψει με την κόρη του Ιωάννη Μουσούρη, ριζάρχη των Μουσούρων και πρωτομάγιστρο της Κρητικής επανάστασης, Ελένη Μουσούρη, που γνωρίζονται από παιδιά. Ο Πέτρος Καντανολέος αντιδρά στην απόφαση του πατέρα του, λέγοντάς του «Αφιέρωσα την χείρα εις την Κρήτην, την καρδίαν μου εις άλλην!» (Α΄ Μέρος, σκηνή ΙΓ΄)
Η ΔΙΧΟΝΟΙΑ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ
Ο δον Πλατσίδος, λατίνος ιερέας και μυστικοσύμβουλος του Δούκα της Κρήτης, αποτυγχάνοντας να δωροδοκήσει τον αρχηγό της Κρητικής Επανάστασης, φεύγοντας του εγχειρίζει, φεύγοντας, μία σφραγισμένη επιστολή, η οποία περιείχε το γράμμα του Πέτρου Καντανολέου προς τη Σοφία Δα Μολίν.
Ο Γεώργιος Καντανολέος, θεωρώντας πως η επιστολή τα προνόμια που οι Ενετοί του υπόσχονταν, αν έκλινε το γόνυ στο δόγη της Βενετιάς, την παραδίδει σφραγισμένη, όπως την παρέλαβε, στον Ιωάννη Μουσούρη, με την προτροπή να την ανοίξει και να τη διαβάσει δημοσίως. Ο Μουσούρης έκπληκτος διαβάζει το περιεχόμενο της επιστολής και μη ανεχόμενος την προσβολή αναχωρεί με την κόρη του, ρίχνοντας προ των ποδών του Γεωργίου Καντανολέου τον τίτλο του. Το ρήγμα έχει συντελεστεί στο ελληνικό στρατόπεδο.
Ο ΨΕΥΔΑΛΕΞΗΣ ΤΗΣ ΑΛΙΚΙΑΝΟΥΣ
Οι δύο ερωτευμένοι νέοι συναντώνται εκ νέου τα μεσάνυχτα κρυφά στον κήπο του Πύργου της Αλικιανούς. Γίνονται όμως αντιληπτοί από τον γέρο Μολίν και τους Ενετούς αξιωματούχους Κολλάτο και Αβογάρδο. Ο Δα Μολίν καταριέται την κόρη του. Ο Πέτρος τον καλεί να άρει την κατάρα και του δίδει διορία ως το ξημέρωμα να παραδώσει τα κλειδιά του πύργου και να υψώσει την σημαία της Κρητικής επανάστασης στον πύργο, ειδάλλως ο πύργος της Αλικιανούς θα καταστεί παρανάλωμα του πυρός. Ο Ενετός άρχοντας της Αλικιανούς αναχωρεί με τη δέσμευση να έχει απαντήσει έως το πρωί.
Στο μεταξύ μάταια προσπαθεί η Ελένη Μουσούρη, η οποία είναι κρυφά ερωτευμένη με τον Πέτρο Καντανολέο από τότε που ήσαν παιδιά, να πείσει τον πατέρα της να άρει το θυμό του για το καλό της Κρήτης. Ο πατέρας της άτεγκος εμμένει στην αρχική του απόφαση και ετοιμάζεται με τον έτερο ριζάρχη Φωτεινό να κινηθούν και να καταλάβουν εκείνοι τον πύργο της Αλικιανούς αντί του Πέτρου Καντανολέου.
Ο Γεώργιος Κατανολέος, σε μία ύστατη απόπειρα να διασωθεί η ενότητα του ελληνικού στρατοπέδου, παραχωρεί την αρχηγία στον Ιωάννη Μουσούρη. Μάταια, η κόρη του Ελένη προσπαθεί για μία ακόμη φορά να πείσει τον προσβεβλημένο πατέρα της. Εκείνος απορρίπτει την πρόταση του Καντανολέου λέγοντας ότι: «ο Μουσούρης δεν συνδιαλάσσεται δια της ταπεινώσεως».
Οι Ενετοί στο μεταξύ βάζουν σε εφαρμογή το σατανικό τους σχέδιο και πείθουν το γέρο Δα Μολίν να υποκριθεί, ότι παραιτείται της ένοπλης υπεράσπισης του πύργου της Αλικιανούς. Εκείνος πράγματι παραδίδεται στο γέρο Καντανολέο και αιτείται τη συμπάθεια των γενναίων αρχηγών της Κρητικής Πολιτείας, ενώ παραχωρεί σύμφωνα με τα λεγόμενά του τον πύργο της Αλικιανούς στην ελεύθερη Κρήτη, τα δε χωράφια του στους φτωχούς της Κρήτης.
Ο γέρο Καντανολέος πείθεται – παρά την αντίδραση των υπολοίπων Κρητών ριζαρχών – για τις καλές προθέσεις του ενετού άρχοντα της Αλικιανούς, ο οποίος μεταξύ των άλλων αποποιείται το καθολικό του όνομα Φραγκίσκος έναντι του ορθοδόξου Αλέξης, αποκηρύσσει το ενετικό του επίθετο Δα Μολίν έναντι εκείνο της Κρητικιάς γυναικός του Σκορδύλη, και ανακοινώνει δημοσίως τους γάμους του γιου του Πέτρου Καντανολέου με τη Σοφία Σκορδύλη στον πύργο της Αλικιανούς.
Η ΑΥΛΑΙΑ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ ΠΕΦΤΕΙ
Η συνομωσία των Ενετών την τελευταία στιγμή γίνεται αντιληπτή από τους Κρήτες επαναστάτε, καθώς συλλαμβάνουν τρεις ενετούς αγγελιαφόρους και κατάσχουν τη σχετική αλληλογραφία που κομίζουν προς τον ενετό άρχοντα Φραγκίσκο Δα Μολίν.
Η Ελένη Μουσούρη στο άκουσμα ότι οι Ενετοί σκοπεύουν να δηλητηριάσουν τον αγαπημένο της Πέτρο κατά τη διάρκεια του γαμήλιου γλεντιού τρέχει στον πύργο της Αλικιανούς για να τον προειδοποιήσει. Ο πατέρας της με τους στρατιώτες τους σπεύδουν αλλά είναι πλέον αργά. Ο Γεώργιος Καντανολέος μαζί με τους υπόλοιπους προεστώτες κείτονται νεκροί. Ο πατέρας της Σοφίας Δα Μολίν επίσης νεκρός. Η ίδια Σοφία Δα Μολίν, μεταφέρεται ετοιμοθάνατη επί της σκηνής. Η Ελένη Μουσούρη στο άκουσμα του θανάτου του Πέτρου Καντανολέου παραφρονεί. Η αυλαία πέφτει με τον Αναστάσιο Ζάπα Πατερόπουλο, μέλος της Κυβέρνησης της Κρήτης, να σκεπάζει με την ελληνική σημαία το πριγκιπόπουλο της Κρήτης και να αναφωνεί: «Εργηγορείτε. Άπιστοι οι τύραννοι! Εγρηγορείτε!»
ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ
Κλείνουμε την παρούσα παρουσίασή μας:
α) Με την αναφορά του λαογράφου και δασκάλου Σταμάτη Αποστολάκη στην έκδοση του φετινού μας Σχολικού Ημερολογίου:
«Τέλος, το Γυμνάσιο Αλικιανού αισθάνεται την ανάγκη να αφιερώσει το φετινό του Σχολικό Ημερολόγιο στον αείμνηστο υποδιευθυντή του σχολείου Νικόλαο Σχετάκη με τη συμπλήρωση δύο χρόνων από την εκδημία του και ο οποίος υπηρέτησε στο Γυμνάσιο Αλικιανού για δεκαοχτώ έτη.
– Χαιρόμαστε φύλλο – φύλλο το ημερολόγιο, μελετώντας το. Τα μαθητικά σκίτσα, αναπαραστάσεις χαρισματικών σκιτσογράφων μαθητών, είναι ζηλευτά. Ευχόμαστε ολόψυχα στα παιδιά που καμαρώνουμε στο προτελευταίο φύλλο του ημερολογίου σας, καλές επιτυχίες και επίτευξη των ονείρων τους για τη Ζωή!…..
Με το θαυμάσιο ημερολόγιο σας αναστήσατε ένα συναρπαστικό κεφάλαιο της Κρητικής Ιστορίας, κι ο αείμνηστος Νίκος Σχετάκης που για χρόνια ήταν δίπλα σας, απ’ εκεί πάνω που σας παρακολουθεί, θα βεβαιώνει για την ποιότητα του έργου Σας και θα εύχεται για το λαμπρό σας μέλλον. – Συγχαρητήρια και πάντα να ξεκορφίζετε!» (βλ. Χανιώτικα Νέα, 15/3/2019)
β) Με το ριζίτικο, που συνέθεσαν και θα τραγουδήσουν στη συνέχεια οι συμμαθητές μας από τα Μεσκλά. Τετρακόσια πενήντα (450) σχεδόν χρόνια μετά το άδοξο τέλος της επανάστασης και την πυρπόληση του χωριού τους από τους Ενετούς ως αντίποινα, έρχονται να τιμήσουν με το δικό τους τρόπο τη μνήμη των προγόνων τους, γράφοντας ταυτόχρονα και τη δική τους σελίδα στην τοπική λαϊκή παράδοση της Κρήτης. Έρχονται να σημειώσουν, πως μπορεί το «παραμύθι» της Κρήτης να είναι ο «Ερωτόκριτος», αλλά το «παραμύθι» των χωριών της Ρίζας είναι ο «Ματωμένος γάμος» της Αλικιανούς. Μπορεί το μεν πρώτο να γράφτηκε με μελάνι, το άλλο όμως γράφτηκε με αίμα.
Το ριζίτικο των Μεσκλιανών μαθητών αποτελεί μία σύνθεση των δύο εκδοχών της επανάστασης του Καντανολέου, όπως τη διασώζουν ο Ζαμπέλιος και ο Αμπελάς και απαντώνται στις σχολικές μας εκδόσεις.
Σας ευχαριστούμε
* Eισήγηση μαθητών του Γυμνασίου Αλικιανού στα πλαίσια του Φεστιβάλ Μαθητικής Δημιουργίας 2019 στην αίθουσα του Πνευματικού Κέντρου Χανίων στις 10/4/2019. Έλαβαν μέρος οι μαθητές: Μιχαέλα Βανταράκη, Στέλιος Γιαννακάκης, Ιωάννης Ελευθεράκης, Ειρήνη Κασσάρα, καθώς και η χορωδία του Πολιτιστικού Συλλόγου Μεσκλών & Ζούρβας υπό την καθοδήγησή του προέδρου κ. Ιωάννη Δημητρουλάκη.