Η επανάσταση του 1897 με επίκεντρο το Ακρωτήρι

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η επανάσταση του 1897, με επίκεντρο το Aκρωτήρι, είναι ορόσημο του διαρκή επαναστατικού αγώνα των Kρητών στην πορεία για την Ένωση της Mεγαλονήσου με τον εθνικό κορμό και την πραγμάτωση του πολυπόθητου ονείρου για απελευθέρωση της Κρήτης από οποιαδήποτε εξάρτηση και υποτέλεια, με κορυφαίο σύνθημα των επαναστατών Ένωση ή Θάνατος.
Με τη δημιουργία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, (Πρωτόκολλο του Λονδίνου, 3 Φεβρουαρίου 1830), η Κρήτη, όπως και άλλες ελληνικές περιοχές, δεν συμπεριλήφθηκε στην ανεξάρτητη ελληνική επικράτειά,
παρότι η Μεγαλόνησο συμμετείχε με αγωνιστικότητα και ηρωισμό στην επανάσταση του 1821 και χρειάστηκε η Υψηλή Πύλη τη συνδρομή των Αιγυπτίων προκειμένου να θέσει σε έλεγχο τους εξεγερμένους Κρητικούς, γεγονός που επέφερε μάλιστα την περίοδό της Αιγυπτοκρατίας στο νησί,για μια δεκαετία (1830-1840).
Η περίοδό της Nέας Tουρκοκρατίας (1840 -1898) που ακολούθησε στην Κρήτη, μετά τον τουρκοαιγυπτιακό πόλεμο του 1839 και τη νέα συνθήκη του Λονδίνου, στις 3 Ιουλίου του 1840, έδωσε αφορμή για νέους ξεσηκωμούς των γενναίων χριστιανών κατοίκων της απέναντι στο στυγνό εκ νέου μουσουλμανικό καθεστώς.
Με κορυφαίες επαναστάσεις του 1841, του 1858, τη μεγάλη κρητική επανάσταση του 1866-1869 (το δεύτερο 21),όπως και ιστορικά ονομάζεται,αλλά και τις επαναστάσεις του 1878,του 1889 ,καταλήγοντας τέλος, στην επανάσταση του 1897,την πιο καθοριστική για την τύχη του νησιού.

1 από 2

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1897 ΚΑΙ ΤΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΤΟΥ ΑΚΡΩΤΗΡΙΟΥ
Από το Φθινόπωρο του 1896 λόγω της τεταμένης κατάστασης, οι εντολές από την Κωνσταντινούπολη ήταν σαφείς.Η μουσουλμανική μειονότητά να παραμείνει κλεισμένη στις πόλεις και να μην επιστρέψει στα χωριά . Στις πόλεις και ιδιαίτερα στα Χανιά, την πρωτεύουσα της Κρήτης, άρχισε να επικρατεί ένα εκρηκτικό κλίμα.
Το Γενάρη του 1897 έχουμε αποκορύφωση των γεγονότων.
Χαρακτηριστικά ‘’το Ημερολόγιον του Ακρωτηρίου’’,η πιο επίσημη πηγή της τελευταίας απελευθερωτικής επαναστάσεων των Κρητικών, αναφέρει:
‘’Ο μουσουλμανικός όχλος, συνέπεια βεβαίως προμελετημένου σχεδίου, ήρξατο μανιωδώς πυροβόλών κατά πάσαν των χριστιανικών συνοικιών…….συγχρόνως ήρξατο γενική λεηλασία των χριστιανικών περιουσίων, ιδίως κατά τας συνοικίας Καλέ Καπισί, Στιβανάδικα και Παπλωματάδικά… τέλος οι Τούρκοι αποφασισμένοι να καταστρέψωσι τους χριστιανούς μετά τας περιουσίας τους , έθεσαν πυρ εις διάφοραν σημεία της χριστιανικής συνοικίας…το θέαμα, όπερ παρουσίασε, τότε, η πόλις ήτο φρικώδες. Ουρανομήκεις φλόγες ανεπέμπεντο..και την κατέκαιον’’.
Για αυτές τις μέρες ο Νικόλαος Πιστολάκης, από τα Κεραμειά που βρισκόταν και περιόδευε εκλογικά με τον Βενιζέλο και τον Ι. Καλογερή χαρακτηριστικά, εξομολογείται: ‘’εκεί σε κάποια χαμόσπιτα της Μαλάξας, αποφασίστηκε η επανάστασή του 1897, αφού είχε ενημερωθεί και συμφωνήσει και ο Έλληνας πρόξενος Νικ.Γεννάδης. Έδρα της ορίστηκε το Ακρωτήρι, πάλι με επιμονή του Βενιζέλου που απευθυνόμενος σε όλους μας είπε: ‘’εν ανάγκη το Ακρωτήρι θα γίνει το νεότερο Αρκάδι , όπου θα πέσουμε όλοι! Έτσι μόνο θα κερδηθεί ο αγώνας μας!’’.
Στη συνέχεια, πήρε το λόγο ο καπετάν Καλογερής που υπέδειξε τη διαδρομή που θα ακολουθούσαμε. Θα κατηφορίζαμε για Τσικαλαριά μέχρι να βρούμε το μονοπάτι που πάει για τις Καλύβες, θα περνούσαμε δεξιά από το Ιτζεδίν και θα φθάναμε στην Αλμυρίδα. Εκεί θα βρίσκαμε πλεούμενα για να περάσουμε στο Μαράθι. Οι Ακρωτηριανοί-κατά δήλωση του Καλογερή- μας περίμεναν. Είχαν καθαρίσει τα χωριά τους, και είχαν στήσει μετερίζια στη Μόντε Βάρδια’’.Οι Μονές ήταν έτοιμές να συνδράμουν στον Αγώνα μας.
‘’Στις 25 Ιανουαρίου’’- σύμφωνα πάντα με το Ημερολόγιόν του Ακρωτηρίου – ‘’250 χριστιανοί εξεστράτευσαν από την Αγία Τριάδα που αποτελούσε και ορμητήριον Επαναστατών δια τα Φρούδια, αφού κατελήφθησαν προηγουμένως ο Προφήτης Ηλίας , ο Άγιος Ματθαίος και οι λοιπές απέναντι της Μόντε Βάρδιας κορυφές’’.
Σε αυτές τις κορυφές πήρε και ως πολεμιστής το βάπτισμα του πυρός ο Ελ. Βενιζελος,μιας και δεν περιορίστηκε μονάχα στα ηγετικά του διπλωματικά του καθήκοντα, που του επέβαλλε η ιδιότητα του ως μέλος της διοικητικής επιτροπής της επανάστασης.
Στις 26 Ιανουαρίου, ημέρα Κυριακή, το επαναστατικό στρατόπεδο Ακρωτηρίου θα ζήσει μεγάλες στιγμές.
Η ημέρα θα αρχίσει με θεία λειτουργία, όπου πρωτοστατούν τρεις μπαρουτοκαπνισμένοι ιερείς, ο Χρύσανθος Τσεπετάκης , ο Γεράσιμος Σφακιωτάκης και ο Μανώλης Παπαμαλέκος.Και μετά θα διαβασθεί το ιστορικό ψήφισμά:
‘’Κηρύττομεν την ένωσίν της νήσου Κρήτης μετά του ελεύθερου βασιλείου της Ελλάδος, μεθ ου αποτελεί του λοιπού ενιαίον και αναπόσπαστον κράτος από την συνταγματικήν βασιλείαν της Α.Μ. Του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου και των διαδόχων αυτού.
Κηρύττομεν καταργημένην την επί τη νήσου κυριαρχίαν του αυτοκράτορος των Οθωμανών Σουλτάν Χαμίτ.
Παρακαλούμεν την A.M. τον βασιλέα των Ελλήνων να καταλάβη,εν ονόματι αυτού,την νήσον Kρήτην.
Ανατίθεται η εκτέλεσις του παρόντος ψηφίσματος εις την ανδρείαν, αυταπάρνησιν και φιλοπατρίαν του ελεύθερου ελληνικού κράτους και σύμπαντος του ελληνικού έθνους.
Ο χριστιανικός λαός της Κρήτης επικαλείται θερμώς την ευμένεια και φιλανθρωπίαν των Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων και σύμπαντος του εκπολιτισμένου κόσμου προς επιτυχίαν λύσεως, ήτις θέτει οριστικόν τέρμα εις κατάστασίν ατιμάζουσαν την ανθρωπότητα’’.

ΦΛΕΒΑΡΗΣ 1897 Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΕΛΝΕΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ
Η εκτίμηση της ελληνικής κυβέρνησης και του τότε πρωθυπουργού Θεόδωρου Δεληγιάννη, μετά από πίεση της αντιπολίτευσης και της πανελλήνιας κοινής γνώμης και σε συνεννόηση με το Παλάτι, ήταν να αποσταλεί βοήθεια και να ανταποκριθεί στο μέτρο του δυνατού στην εναγώνια έκκληση των Κρητών αγωνιστών. Έτσι δόθηκε σε πρώτη φάση η εντολή να αποπλεύσουν πέντε πλοία του ελληνικού στόλου για τη Μεγαλόνησο υπό τον μοίραρχο Ράινεκ, διοικητή της θωρηκτής μοίρας με την αιτιολογία της προστασίας και διάσωσης του άμαχου πληθυσμού’, αλλά και έξι τορπιλοβόλα υπό τον πρίγκιπα Γεώργιο, για να παρεμποδισθεί μια πιθανή απόβαση τουρκικού στρατού στην Κρήτη.
Σε δεύτερη φάση την 1 Φλεβάρη, συν τοις άλλοις, αποφασίζεται αποστολή ελληνικού στρατιωτικού σώματος με επικεφαλής τον συνταγματάρχη πεζικού Τιμολέοντα Βάσσο για την αποκατάσταση της τάξης και της ειρήνης.
Στις 2 Φλεβάρη ο Τιμολέων Βάσσος έχει ξεφύγει από το μπλόκο των ευρωπαΪκών στόλων και έχει αποβιβασθεί στο Κολυμπάρι.
Εγκαθιστά το στρατηγείο του στη Μονή Γωνιά και απευθύνει διακήρυξη στον κρητικό λαό.
‘’Εν ονόματι της Α.Μ.του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου καταλαμβάνω την νήσον Κρήτη και κηρύσσω τούτο προς τους κατοίκους της άνευ διακρίσεως θρησκεύματος ή εθνικότητος,εν ονόματι της Μεγαλειότητός του ότι θα προστατεύσω την τιμήν , την ζωήν ,την περουσίαν και θα σεβαστώ τας θρησκευτικάς πεποιθήσεις των κατοίκων της, φέρων προς αυτούς την ειρήνη και ισοπολιτείαν’’.
Μετά την ανάγνωσή της διακήρυξης αυτής, το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα κατέλαβε το παραλιακό χωριό Πλατανιάς. Εκεί ενώθηκε με δυνάμεις επαναστατών που συνέρρεαν από τα χωριά της Κυδωνίας,αλλά και της επαρχίας Κισάμου. Βασικό μέλημα του σχεδίου ήταν να καταληφθεί η πόλη των Χανίων, σε συνεργασία με τους επαναστάτες, που έδρευαν στο Ακρωτήρι.

Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ
Αλλά το σχέδιο αυτό ανέκοψε τελεσίγραφο των Μεγάλων Δυνάμεων ότι οι πόλεις της Κρήτης ήταν ήδη υπό την κατοχή τους και ολόκληρη η Μεγαλόνησο ήταν περιζωσμένη από τα πολεμικά τους πλοία. Ταυτοχρόνως οι σημαίες των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων μαζί με την Οθωμανική ανέμιζαν στα φρούρια των πόλεων.

Οι Μεγάλες Δυνάμεις μη θέλοντας να διαταραχθεί το statu quo στην Ανατολική λεκάνη της Μεσογείου και βλέποντάς τη μονομερή επέμβαση των Ελλήνων χωρίς τη συγκατάθεσή τους, στις 3 Φεβρουαρίου αποβίβασαν αγήματα στο νησί, για να επιβάλουν την τάξη αλλά και για να μη χάσουν την επιρροή τους στην περιοχή.
Η διακοίνωση που έγινε στον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά έλεγε τα ακόλουθα:’’Σήμερον 4 Φεβρουαρίου οι στόλοι των Μεγάλων Δυνάμεων έθεσαν υπό την προστασίαν αυτών τας πόλεις Χανιά , Ρέθυμνον ,Ηράκλειον και Σητείαν αποβιβάσαντες εν αυτοίς αγήματα’’.
Πάσα απόπειρα , είτε εκ μέρους των Ελλήνων, είτε εκ μέρους των Τούρκων ,εναντίον των πόλεων , θα αποκρουσθή υπό των αποβιβασθεισών δυνάμεων και υπό των διεθνών πολεμικών των προ των Χανίων ναυλοχούντων’.
Οι Μεγάλες Δυνάμεις είχαν προλάβει την ελληνική παρέμβαση και επιχείρηση και διέκειντο εχθρικά έναντι αυτής.
Το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα του Τιμολέοντα Βάσσου, μετά το ληφθέν τελεσίγραφο, αισθάνθηκε ανασφαλές στον Πλατανιά. Κινήθηκε προς Βουκολιές για να εξουδετερώσει τουρκική δύναμη που βρισκόταν οχυρωμένη στον ομώνυμό Πύργο ,τον οποίο κατέλαβε μετά από ισχυρό σφυροκόπημα του πυροβολικού.
Στην προσπάθεια των Τούρκων της πόλεως Χανίων που αποστείλαν δύναμη 1500 οπλιτών και 2500 ατάκτων,για συνδρομή των ομοεθνών τους, πρόβαλλαν σθεναρή αρχικά αντίσταση Κρήτες επαναστάτες στο λόφο Μονοκούμαρος . Στη συνέχεια με τη συνδρομή του ερχόμενου ελληνικού εκστρατευτικού Σώματος, που είχε απεμπλακεί νικηφόρο από τον πύργο Βουκολιών, καταφέρθηκε αποφασιστικό χτύπημα των τουρκικών αυτών δυνάμεών, στη περιοχή πύργου Αγυιάς και Λιβάδια Βαρυπέτρου,(7 Φεβρουαρίου 1897).
Με αφορμή τα γεγονότα αυτά οι Μεγάλες Δυνάμεις, για να εκφοβίσουν έμπρακτα τους επαναστάτες και να καθηλώσουν το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα, άρχισαν τους κανιοβολισμούς στις πρόσφορες θέσεις των Επαναστατών στο Ακρωτήρι, στον Προφήτη Ηλία, ενώ παράλληλα παρεμπόδιζαν με νηοψίες τη μεταφορά με ελληνικά πλοία πολεμικού υλικού στην Κρήτη . Η εν γένει αυτή στάση των Μεγάλων Δυνάμεων υποχρέωσε και τον Τιμολέοντα Βάσσο να μεταφέρει το Στρατηγείο του από την περιοχή του Πλατανιά, που ήταν έκθετο στους κανονιοβολισμούς των εκεί ναυλοχούντων πλοίων, στην ενδοχώρα, με νέα έδρα τον Αλικιανό.

Η ΜΕΓΑΛΗ ΜΕΡΑ 9Η ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1997
Από το πρωί της ίδιας μέρας διεξάγοντα πολεμικές επιχειρήσεις στην ευρύτερη περιοχή της Σούδας. Συγκεκριμένα, πολεμικά τουρκικά πλοία ελλιμενισμένα στη Σούδα κανονιοβολούσαν τους εν Μάλαξα χριστιανούς αλλά και τους Επαναστάτες του Ακρωτηρίου. Μύδροι έπεφταν πολλοί επίσης και στις Κορακιές,αλλά και στον Προφήτη Ηλία από τον προμαχώνα του Γάσπαρη που κατείχαν οι Τούρκοι.

Κατά τις 3.30 μ.μ. της ίδιας μέρας, οι Μεγάλες Δυνάμεις, που είχαν περιζώσει με το στόλο τους την Κρήτη, αναλαμβάνουν πρωταγωνιστικό ρόλο παρεμβαίνοντας δυναμικά στα εν εξελίξει γεγονότα υποδηλώνοντας την κυριαρχία τους
Ο αρχιναύαρχος Κανεβάρο δίνει εντολή κανονιοβολισμού των θέσεων των επαναστατών στον Προφήτη Ηλία που είχε υψωθεί και η ελληνική σημαία. Μια οβίδα πολεμικού θρυμματίζει την ελληνική σημαία και ο θρύλος της κρητικής λεβεντιάς γεμίζει με το ανάστημα ενός λυγερόκορμου παλικαριού που έρχεται να αναστηλώσει την γαλανόλευκη.
Αλλά ας δούμε πώς καταγράφονται τα γεγονότα στο Ημερολόγιον του Ακρωτηρίου’’Τρομεροί πυροβολισμοί ακούγονται εκπεμπόμενοι εκ των έξωθι του λιμένος Χανίων πολεμικών πλοίων. των Μεγάλων Δυνάμεων και χάλαζα μύδρων από 120 μέχρι 26 εκατ. διαμετρήματος, λίαν ευστόχως διευθυνόντων, ήρξατο πίπτουσα κατά των χαρακωμάτων οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η ελληνική σημαία εν Προφήτη Ηλία μέχρι των Κορακιών, Πυθαρίου,Αρωνίου και διαφόρων άλλων σημείων.. Τεμάχιο σφαίρας κατέρριψε την σημαία, αλλ’ ο γενναίος οπλαρχηγός
Δημήτρης Καλορίζικος διέταξε να αναστήλώσωσιν αυτήν.
Πάραυτα ο ατρόμητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης, εν τω μέσω της
χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων, ήρπασε τον κόντον και αναστήλωσε την σημαίαν εις την προτέραν αυτής θέσιν της..
Περί τους 60 μύδροι ερρίφθησαν κατά των χριστιανών υπό της χριστιανικής Ευρώπης’.
Ενώ συνέβαιναν αυτά στο Ακρωτήρι η αγωνιστική διάθεση είχε κυριαρχήσει σε ολόκληρη την Κρήτη.
Ο Αριστείδης Κόρακας πολιορκούσε το Ηράκλειο. Ο Ιωάννης Νταφώτης ενεργούσε επιχειρήσεις στις Αρχάνες. Ο Γρηγοριάδης είχε στραφεί στο Ρέθυμνο.
Τα γεγονότα του Ακρωτηρίου δυναμιτίζουν περισσότερο την κατάσταση στα Χανιά και το επόμενο διάστημα έχουμε την πολιορκία και εκπόρθηση του οχυρού πύργου της Μαλάξας, την πολιορκία της Καντάνου, αλλά και των φυλακών του Ιτζεδίν από τους Επαναστάτες παρά την αντίθετη βούληση των Μεγάλων Δυνάμεων και την έμπρακτη στάση των, σε βάρος τους.

Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ ΤΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
Το αρνητικό αυτό κλίμα της ευρωπαϊκής στάσης απέναντι του Κρητικού Ζητήματος έπρεπε να αναστραφεί και αυτό ανέλαβε πολιτικά να πέτυχει ο Ελευθέριός Βενιζέλος εκτιμώντας ως μεγάλος διπλωματικός παίκτης την δυναμική εξέλιξη των περιστάσεων και των συνθηκών αλλά και συντελώντας αποφασιστικά στην ευνοϊκότερη προς τον προσδοκώμενο σκοπό διαμόρφωσή τους.
Πράγμα, που θα αναφανεί στις επιστολές, τις τρεις που θα συντάξει με μεγάλη πολιτική μαεστρία, μετά τον βομβαρδισμό του Ακρωτηρίου, για να καταστήσει σαφές, τόσο στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη ότι οι επαναστάτες χριστιανοί αγωνίζονται για ελευθερία , ειρήνη και ισοπολιτεία, όσο και στις κυβερνήσεις τους, που εκδήλωναν την άτεγκτη ιμπεριαλιστική διάθεσή τους σε βάρος της Κρήτης.
Αποτέλεσμα το Ακρωτήρι να γίνει κέντρο παγκόσμιου ενδιαφέροντος και το κρητικό ζήτημα ένα από τα μεγαλύτερα διεθνή προβλήματα που καμιά ευρωπαϊκή κυβέρνηση δεν μπορούσε να αγνοήσει.
Ιδιαίτερα μαχητικός θα είναι ο Βενιζέλος και στις διαμεσολαβητικές του προσπάθειες που γίνονται για την ρύθμιση του νέου καθεστώτος της Μεγαλονήσου.
Επιμένει μετά επιτάσεως στις συνελεύσεις των επαναστατών για καθολική ένωση του νησιού με τη μητέρα Ελλάδα, τόσο στους Αρμένους Αποκορώνου ( 26 Ιουνίου1897),οσο και στις Αρχάνες Ηρακλείου, (5 Αυγούστου 1897) όπου μάλιστα για τη στάση του αυτή στην τελευταία θα κινδυνέψει η ίδια του η ζωή από τους Αυτονομιστές.
Τέλος εκδηλώνεται ο πολίτικός του ρεαλισμός, μετά τον ατυχή πόλεμο της Ελλάδας με την Τουρκία, τον Απρίλιο του 1897και την ανάκληση του εκστρατευτικού σώματος του Τιμολέοντα Βάσσου,όταν πλέον οι υπαγορεύσεις της πρακτικής πολίτικής τον αναγκάζουν να προσαρμοστεί με τις αποφάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων και να δεχθεί υπό όρους, που επιδραστικά καθορίζει, την Αυτονομία, ενώ παράλληλα ψέγει την αδιέξοδη πολιτική του δύσμοιρου αθηναϊκού παλατιανού κράτους.
Και τέλος με τη διορατικότητα του, προσβλέποντας στον αρχικό στόχο του που είναι πάντα η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα,επιτυγχάνει τη συμφιλίωση και αδιάσπαστη ενότητα των Κρητών προκειμένου να αποφέρει το προσδοκώμενο και αίσιο αποτέλεσμα ο αγώνας τους.
Πράγμα που συνέβη μετά από σύνδρομο νέων εξελίξεων και διαδικασιών την περίοδο τής κρητικής Πολιτείας, στον κατάλληλο χρόνο! Το1913.

*Ο Εμμανουήλ Αντ. Θεοδωράκης
είναι καθηγητής – συγγραφέας